تصمیم تاریخی که آمریکا را به ابرقدرت اقتصادی تبدیل کرد/ روزولت چگونه توانست بزرگترین بحران اقتصادی تاریخ را برطرف کند؟

به گزارش خبر فوری، در چنین روزی در سال 1933 کنگره آمریکا تصمیمی گرفت که باعث شد تاریخ این کشور تغییر کند و از سراشیبی سقوط نجات پیدا کرده و تبدیل به یک ابرقدرت اقتصادی شود. این تصمیم مقدمات اجرای طرح «نیودیل» را فراهم کرد و باعث شد در طول یک دهه تلاش دولت روزولت، بحران اقتصادی موسوم به «رکود بزرگ» از بین برود.

در این گزارش مروری بر این تصمیم تاریخی داریم.

خوشه های خشم در آمریکا؛ فاجعه ای که تا انفجار لحظه ای فاصله داشت

آنهایی که کتاب «خوشه های خشم» جان اشتاین بک را خوانده اند به خوبی می دانند که بحران اقتصادی چیست. آوارگی، گرسنگی، مرگ کودکان، زندگی در چادر، ترک خانه و کاشانه، درگیری با پلیس و در نهایت شعله ور شدن خشم همه و همه اتفاقاتی هستند که در بحران اقتصادی دهه 30 آمریکا رخ داده و در این کتاب به زیبایی و در قالب سرنوشت یک خانواده ی خیالی به نام « جاد» وصف شده اند.

بحران اقتصادی آمریکا یا رکود بزرگ از اواخر سال 1929 ‌میلادی آغاز شد و تا اوایل دهه 1940 در ‌آمریکا ادامه یافت. بزرگی و وسعت این رکود به اندازه ‌ای بود که نه تنها اقتصاد ‌آمریکا بلکه اقتصاد دیگر کشورهای جهان را نیز تحت تاثیر قرار داد و به جنگی ختم شد که در زمره ویران‌ کننده ‌ترین جنگ‌های دنیا است‌؛ جنگ جهانی دوم.

آغاز بحران و دوران رکود بزرگ در ایالات متحده آمریکا با کاهش ارزش سهام در تاریخ 4 سپتامبر 1929 شروع شد. در انتهای اکتبر 1929 که «سه ‌شنبه سیاه» نام گرفت، بورس آمریکا سقوط کرد و خبر آن در جهان پیچید. از آن پس طولی نکشید که جریان رکود اقتصادی در تمام آمریکا و کشورهای اروپایی به سرعت گسترش یافت.

در سال 1933 نرخ بیکاری در آمریکا به حدود 25 درصد افزایش یافت. صدها هزار نفر از بیکاران با استفاده از قطار به شهرها و ایالات دیگر برای یافتن کار سفر می‌ کردند. بیشتر این مهاجرت ها به کالیفرنیا بود که در رمان خوشه های خشم هم وصف آن آمده است. این هجوم عجیب به غرب و کالیفرنیا به قدری بود که برای مدتی ورود شهروندان دیگر مناطق آمریکا توسط مسئولان ایالتی با محدودیت روبرو شد.

اوج بحران اقتصادی در آمریکا در  دو سال 1933 و 1934 ‌میلادی رخ داد. در این دو سال شمار بیکاران ‌آمریکایی به 15 ‌میلیون نفر رسید که یک چهارم کل نیروی کار این سرزمین را تشکیل می ‌دادند. اما علت دقیق این اتفاق چه بود؟

رکود بزرگ چگونه به وقوع پیوست؟

می توان علت اصلی وقوع رکود بزرگ را تغییر سیستم اقتصادی آمریکا دانست. در دهه 20  میلادی اقتصاد ‌آمریکا در مسیر گذار بود. در این سال‌ ها با صنعتی شدن اقتصاد، تولید افزایش یافت اما رفتار مصرفی مردم مانند قبل ماند. در واقع در دهه 20 تولید کالا چند برابر شد اما مردم هنوز به پس انداز و قناعت عادت داشتند و به همین دلیل کالاها (به خصوص کالاهای لوکس) را نمی خریدند. این شد که در انتهای دهه 20 انبارها پر، عرضه زیاد و تقاضا کم شد و همین باعث شد در این دوره، کارخانه ها ورشکست شده، تولید سقوط کند و ناگهان اقتصاد آمریکا با یک بحران مواجه شود.

به جز این، سیاست های پولی دولت و بانک مرکزی آمریکا نیز در وقوع این بحران دخالت داشت. اقتصاددانان معتقدند که کاهش اولیه تولید در ایالات متحده که از تابستان سال 1929 آغاز شد ناشی از سیاست‌های پولی انقباضی آمریکا بود که با هدف محدود کردن سفته ‌بازی بازار سهام اعمال شده بود. کنگره در 1928 و 1929 نرخ‌ های بهره را افزایش داد به امید آنکه سرعت رشد قیمت‌های سهام را آرام سازد. این نرخ‌ های بهره ی بالاتر حساسیت بهره ‌ای مخارج در بخش‌هایی مثل ساختمان و اتومبیل را کاهش داد و این خود سبب کاهش تولید شد.

قیمت‌های سهام به حدی رسید که پیش ‌بینی ‌های منطقی از آینده ممکن نبود. در نتیجه زمانی که در اکتبر 1929 حوادث متعدد جانبی منجر به کاهش قیمت ‌ها شدند سرمایه‌ گذاران اعتماد خود را از دست دادند و در نتیجه حباب بازار بورس ترکید.

ضربه بعدی از جانب بانک ها وارد شد. با کاهش تولید و بحران بورس، بحران بانکی هم تشدید شد. سپرده‌ گذاران اعتماد خود را به توانایی پرداخت بدهی توسط بانک‌ ها از دست دادند و به‌طور هم ‌زمان تقاضای پرداخت سپرده‌های‌شان را نیز داشتند. بانک ها مجبور شدند پول سرمایه گذاران را پس بدهند و در نتیجه، به سرعت بدهکار شدند.

در این شرایط، اتفاقی افتاد که بیشتر به طبقات پایین و متوسط جامعه آسیب وارد کرد. اقتصاد مبتنی بر اعتبار یا (credit) در اوایل دهه 30 به وجود آمد. بر اساس این سیستم، مردمی که پول کافی برای خرید نداشتند می ‌توانستند نسیه خرید کرده و وجه خود را  در آینده پرداخت کنند. این مساله سبب شد تا مردم با ایده بازپرداخت قیمت کالاهای مصرفی در آینده خرید کنند و هر روز بر میزان بدهی‌های آنها افزوده شود. این اتفاق هم باعث فقر بیشتر آنان و نهایتا جلب و توقیفشان شد و هم منجر به ورشکستگی فروشگاه ها و بانک ها گردید.

برنامه ای که اقتصاد آمریکا را نجات داد

اما اقدام بزرگ و تاریخی فرانکلین روزولت چه بود و او چگونه توانست بحران اقتصادی آمریکا را برطرف کند؟ مهم ترین اقدام دولت روزولت این بود که دست از ایده های کلاسیک اقتصاد لیبرال برداشت و دخالت دولت در اقتصاد را در شرایط خاص جایز دانست. در حقیقت، شرایط وخیم اقتصادی رئیس جمهور و اعضای کنگره را بر آن داشت که دست از اقتصاد لیبرال آدام اسمیتی و نظریه ی دستان نامرئی بازار بردارند و به اقتصاد کینزی که دخالت محدود دولت در اقتصاد را در شرایط اضطراری می پذیرد، روی بیاورند.

در روز 9 مارس 1933 کنگره آمریکا درخواست فوری روزولت را پذیرفت و با تصویب یک قانون، به رئیس جمهور در مورد تجدید نظر در ضوابط بانکی و امورمالی ایالات متحده اختیارات تام داد. این لایحه دولت و قانون کنگره توانست در طول یک دهه چنان موفق شود که به یک الگوی مناسب در مورد حل بحران اقتصادی تبدیل گردد. روزولت با استفاده از این اختیارات که به نام «نیودیل» مشهور است، به اتباع و بنگاههای ایالات متحده اعلام کرد که طلای موجود خود را به خزانه داری تحویل دهند و برابر بهای آنها، پول و یا حواله دولتی بگیرند تا دلار استحکام یابد. اقدام دیگر روزولت با استفاده از این اختیارات، تعطیل کردن بانکهای مقروض و ضعیف بود و اقدام سوم کاهش 10 درصدی ارزش اوراق بهادار خزانه داری بود که در دست مردم و موسسات مالی در داخل و خارج این کشور قرارداشت. این اقدام سوم چنان موثر بود که در مدت کوتاهی بدهی دولت را 10 درصد پایین آورد. اقدامات فوری دولت در چارچوب «نیودیل» چهره اقتصادی ایالات متحده را تغییرداد و بتدریج از بحران خارج ساخت.

دولت همچنین، شروع به استخدام افراد و فراهم کردن شغل برای بیکاران کرد. طیّ برنامه 10 ساله دولت، استخدام‌ شدگان در اردوگاه‌های نیمه ‌نظامی زندگی می ‌کردند و 30 دلار در ماه می ‌گرفتند و غذا و خدمات درمانی‌شان رایگان بود. پروژه ‌ها مشتمل بود بر کاشت درختان، ساخت سیل ‌شکن ‌ها، آتش ‌نشانی در جنگل ‌ها و نگهداری از جاده ‌ها و مسیرهای جنگلی. این برنامه 3 میلیون نفر را به استخدام در آورد و وضعیت اشتغال را بهبود داد.

با موفق شدن برنامه روزولت، آمریکا از بحران اقتصادی خارج شد. این برنامه در همان سه سال نخست بسیار موفقیت آمیز بود و منجر به حمایت وسیع توده‌ های آسیب دیده از بحران اقتصادی از حزب دموکرات و شخص روزولت شد و به همین دلیل روزولت توانست در انتخابات سال 1936 با کسب 60 درصد آرای مردمی و 523 رای مجمع انتخاباتی به پیروزی دست یافته و برای دور دوم رئیس جمهور آمریکا شود. لازم به ذکر است، این میزان رای تا آن زمان در آمریکا کمتر دیده شده بود و روزولت به خاطر برنامه اقتصادی خود توانست به این میزان از محبوبیت دست یابد.