بزرگترین ابرتورم‌های جهان را بشناسید/ آیا ایران با یک ابرتورم مواجه می‌شود؟

اخیرا نابسامانی در بازار ارز و افزایش وحشتناک قیمت دلار، مشکلاتی را برای کشور ایجاد کرده است. در طول چند ماه اخیر، قیمت دلار چند برابر شده است و بسیاری از کارشناسان اقتصادی و سرمایه گزاران و تجار را نگران کرده است. برخی نگران این هستند که این تورم شدید و اختلال در بازار ارز، منجر به یک بحران وحشتناک شده و یک ابر تورم را در کشور ایجاد کند. ابرتورم با تورم معمولی تفاوت دارد. ابرتورم قادر به نابود کردن همه قراردادهای پولی است و بسیاری از جنبه‌های زندگی اقتصادی مدرن را ناممکن می‌کند و همه اینها در حالی است که این پدیده ایجاد گونه‌های کاملاً متفاوتی از پول را نیز تضمین می‌کند؛ گونه‌هایی که می‌توانند شامل ارزهای خارجی تا حتی کالایی مانند سیگار باشند.

اینکه ایران با ابرتورم مواجه می‌شود یا نه، پرسشی است که هنوز پاسخ قطعی ای در رابطه با آن نمی‌توان یافت. با این حال، شاید تاریخ بتواند در این رابطه به ما پاسخ بدهد. در این گزارش، مروری بر چهار ابرتورم بزرگ جهان داریم تا با بررسی علل و شرایط وقوع آنها به درک بهتری از این پدیده برسیم.

مجارستان:

بسیاری از مورخین ابرتورم مجارستان را بدترین ابرتورم تاریخ می‌دانند. اقتصاد مجارستان از جنگ جهانی اول تا دوران جنگ سرد بسیار وخیم بوده است. این کشور بارها توسط بلوک شرق و غرب دست به دست شده و آسیب فراوانی دید.

ابرتورم مجارستان مدت کوتاهی پس از جنگ جهانی دوم و با نابودی تمام زیرساختهای این کشور آغاز شد. قیمت‌ها بر اثر ابر تورم در این کشور به شدت افزایش پیدا کرد. علت اصلی این اتفاق عدم تناسب انتشار پول و تولید ملی بود. اقتصاد دولت مجارستان بعد از جنگ، به علت آسیب فراوانی که زیر ساختهایش دیده بود به کلی فلج شده بود و این کشور، قادر به تولید کالا نبود. از طرف دیگر، دولت مانند سابق، بدون هیچ پایه‌ مالی قوی اقدام به چاپ پول می‌کرد. این عدم تناسب کم کم قیمت ها را به صورت عجیبی افزایش داد و منجر به یک ابر تورم شد.

اقتصاددانان تخمین می‌زنند که نرخ تورم روزانه در مجارستان در این دوره بیش از 200 درصد بوده است که بدین معنی است که نرخ تورم سالانه بیش از 13 درصد است. در طول این دوره، قیمت کالا ها در مجارستان در هر 15 ساعت دو برابر شده است. نتیجه این همه آشفتگی ها این بود که تا آگوست سال 1946، ارزش کل هر واحد از پول رسمی مجارستان، در حدود یک دهم پنی آمریکا بود.

اما دولت و مردم مجارستان چگونه این ابرتورم را مهار کردند؟ پاسخ ساده است. با تغییر واحد رسمی پول. میلپنگو (۱ میلیون پینگو) به جای پنگو به عنوان پول رسمی انتخاب شد و بعد از مدتی که دولت با کاهش انتشار اسکناس و گرفتن مالیات بیشتر واحد جدید را معتبر کرد، بیلپنگو (۱ میلیارد پنگو) را به عنوان واحد پولی جدید انتخاب کرد. این تغییر واحد پول چند بار تکرار شد و هر بار با افزایش مالیات، کاهش انتشار اسکناس و افزایش تولید ملی و کاهش آسیب های حاصل از جنگ تقویت گردید تا اینکه سرانجام ابرتورم مجارستان از بین رفت و وضعیت به حالت اولیه بازگشت.

آلمان:

علت اصلی ایجاد ابر تورم در کشور آلمان شکست در جنگ جهانی اول بود. آلمانها که قبل از جنگ هم وام های کلانی از کشورهای اروپایی گرفته بودند با شکست در جنگ هم با بدهی‌های عظیم روبرو شدند و هم مجبور بودند بر اساس معاهده ورسای حدود ۱۳۲ میلیارد مارک به عنوان غرامت جنگی به متفقین پرداخت کنند.

پس از این بود که جمهوری وایمار(دولت جدید آلمان پس از جنگ اول جهانی) در یک تصمیم شتاب زده برای پرداخت بدهی‌های خود، بی توجه به منابع ارضی و مسکوکات شروع به چاپ پول کرد و از آن برای خرید ارز خارجی و سپس پرداخت خسارت‌ها استفاده نمود.

همین امر، نقدینگی عجیبی در بازار آلمان ایجاد کرد و در طول مدت کوتاهی قیمت ها به شدت افزایش یافت. در ابتدا، تورم به تدریج بالا می‌رفت اما کم کم مهار تورم از دست دولت خارج شد. نرخ برابری پول آلمان که در سال ۱۹۱۴ معادل با ۲/ ۴ مارک به ازای هر دلار بود در سال ۱۹۲۳ به ۲/ ۴ هزار میلیارد مارک به ازای هر دلار رسید. به این ترتیب سیاست تضعیف مارک عملا به مرگ واحد پول آلمان منجر شد.

نسبت شاخص قیمت‌ها در آلمان در نوامبر ۱۹۲۳ به آگوست ۱۹۲۲(تنها پانزده ماه پیش از آن)، ۱۰۱۰×۰۲/۱ بود. این عدد بزرگ هم ارز نرخ تورم ماهانه ۳۲۲ درصد است. در شانزده ماهی که ابرتورم در این کشور حاکم بود، سطح قیمت‌ها به‌طور متوسط در هر ماه چهار برابر می‌شد.

پیامدهای تورم آلمان بسیار وحشتناک بود، به طوری که برخی داستانهای عجیب از آن نقل می‌کنند. به طور مثال، ما می‌دانیم که یک روز یک آلمانی درخواست دو فنجان قهوه کرد اما این دو قهوه با دو قیمت متفاوت به او عرضه شد، چرا که در فاصله سرو قهوه اول و دوم قیمتها بالاتر رفته بود. اگر مردم در سال 1918 یک بسته نان را با مبلغی حدود 1 ریچمارک می‌خریدند، در اکتبر 1923 و در اوج فشار تورمی، 80 میلیارد ریچمارک برای خرید یک بسته نان هزینه می‌کردند. بزرگترین اسکناس چاپ شده در آن زمان ارزش اسمی 100،000،000،000،000 (100 تریلیون ریچمارک) داشت.

اما راه حل آلمان در حل این تورم چه بود؟ تقریبا همان راه حلی که در مجارستان اتفاق افتاد، در آلمان هم رخ داد( البته ابر تورم آلمان حدود سه دهه زودتر از مجارستان اتفاق افتاد). به عقیده بسیاری ثبات پول ملی، اصلی ترین علت مهار این تورم بوده است. آغاز دوران مهار ابرتورم در آلمان را می‌توان روزهای پایانی سال ۱۹۲۳ دانست. یعنی زمانی که دولت واحد جدید پولی خود یعنی«رنتن مارک» را معرفی کرد. دولت آلمان از واحد پولی جدید به پشتوانه وام‌های مختلف و با بستن مالیات سنگین حمایت کرد. دولت آلمان سس اسکناسهای جدیدی را تحت سیاستهای جدید انتشار دادند. در ماه‌های پایانی سال ۱۹۲۳ در حدود ۵۰۰ میلیون رنتن مارک به چرخه پولی این کشور وارد شد. این میزان در ابتدای سال ۱۹۲۴ به یک میلیارد رنتن مارک و در ابتدای تابستان سال ۱۹۲۴ به ۸/ ۱ میلیارد رنتن مارک افزایش یافت.

دولت پس از ثبات نسبی بازار، یک بار دیگر واحد پولی کشور را تغییر داد. حکومت جدید آلمان واحد پولی رایش مارک را جایگزین رنتن مارک کرد. پس از آن بود که دولت با ممنوعیت استفاده از رنتن مارک همه را مجبور کرد که از واحد پولی جدید استفاده کرده و رنتن مارک های خود را به رایش مارک تبدیل کنند. به این طریق دولت آلمان در چند سال توانست بر ابر تورمی که دولت وایمار ایجاد کرده بود، فائق شود.

زیمبابوه:

ابرتورم زیمبابوه کمی به زمان ما نزدیکتر است. این اتفاق بین سالهای 2007 تا 2009 اتفاق افتاد و نرخ تورمی تا حد غیر قابل تصوری بالا رفت. بسیاری علت اصلی این اتفاق را تغییرات سیاسی وسیع داخل زیمباوه و نیز جنگ داخلی کنگو می‌دانستند که منجر به تشنج و بحرات اقتصادی و توزیع مجدد زمین های کشاورزی شد.

قدرت گیری سوسیالیستها ناسیونالیست در زیمبابوه منجر به مصادره اموال و زمین های سفید پوستان شد. این اتفاق منجر به خروج سرمایه خارجی از کشور شد. متأسفانه، همزمان یک یک فاجعه طبیعی یعنی خشکسالی هم در زیمباوه اتفاق افتاد و وضعیت وخیم اقتصادی را بدتر کرد و به طور کامل‌ منجر به به هم ریخته شدن اقتصاد شد. رهبران زیمبابوه برای حل مشکلات اقتصادی شروع به چاپ بیشتر پول کردند و همین اتفاق منجر به رخ دادن ابر تورم شد به طوری که کنترل اقتصاد به طور کاملی از دست دولت خارج گشت. اوضاع اقتصادی زیمباوه به حدی فاجعه آمیز شده بود که هر واحد از پول ملی این کشور، در سال ۲۰۰۸ به ۵۰۰ میلیارد دلار در برابر یک سنت رسید و رسما پول ملی این کشور نابود شد.

با از دست رفتن اعتبار پول ملی زیمبابوه در سال ۲۰۰۹، سیاست‌گذاران زیمبابوه مجبور به تعلیق واحد پول ملی خود شدند. آنها هم برای حل بحران مالی خود همان راه آلمان و مجارستان را طی کردند. با معرفی واحد پول جدید، نرخ تورم در این کشور به سرعت پایین آمد. نرخ تورم در این کشور در آغاز سال ۲۰۱۰ به کمتر از ۳۰ درصد و در پایان این سال به کمتر از ۵ درصد رسید.

با این حال، وضعیت اقتصادی و تورمی زیمباوه همچنان وخیم است و احتمالا در سالهای اخیر، ابرتورم این کشور بازگردد. دولت زیمبابوه برای حل بحران، دلار را از معاملات رسمی حذف کرده و سایر واحدها را جایگزین آن کرد. این تعویض نرخ ارز هم در این کشور مشکلات جدیدی برای اقتصاد زیمبابوه ایجاد کرد. این اتفاق باعث کاهش مقدار دلار و خروج مجدد سرمایه های خارجی از کشور شد و مجددا بحران را به این کشور بازگرداند.

ونزوئلا:

مورد ونزوئلا بسیار نادر است. این کشور نه جنگ زده است و نه زیرساختهای آن نابود شده است. بحران خاص سیاسی ای هم در این کشور اتفاق نیفتاده است. وضعیت اخیر ونزوئلا به دلیل برخی از تصمیمات سیاسی بد و اشتباه و مهم تر از آن، کاهش قیمت نفت به وجود آمد. مشکلات سیاسی ونزوئلا با آمریکا باعث کاهش صادرات نفت از این کشور شد و تولید داخلی ونزوئلا را به طور فزاینده ای کم کرد. همزمان، افزایش انتشار اسکناس و کنار گذاشتن دلار از معاملات باعث خروج بیشتر سرمایه از کشور شده و اقتصاد این کشور را با یک ابر تورم روبرو ساخت. در سال ۲۰۱۶ نرخ تورم در ونزوئلا به ۸۰۰ درصد افزایش یافته و اقتصاد این کشور تا ۶/ ۱۸ درصد کوچک شده است که بیشترین میزان طی ۱۳ سال گذشته است. نرخ تورم نیز بدترین رکورد در تاریخ ونزوئلا را ثبت کرده است.

فقط تورم ماه دسامبر سال 2016 ونزوئلا بیشتر تر از مجموع تورم در کل منطقه آمریکای لاتین در طول یکسال بود و بولیوار (واحد پولی ونزوئلا) فقط حدود ۳۵ درصد از ارزش خود را در برابر دلار آمریکا از دست داد.

با این حال، «نیکولاس مادورو» رییس جمهور ونزوئلا ریشه مشکلات را در کارشکنی های حزب مخالف دولت و جنگ اقتصادی با آمریکا می داند. مادورو معتقد است که تورم نتیجه واسطه‌گری و بالا بردن قیمت‌ها از سوی سرمایه‌داران است و می‌گوید که درنتیجه افزایش حداقل دستمزد در سال ۲۰۱۶، وضعیت معیشتی کارگران بهتر شده است.

با این حال، این در شرایطی است که کنترل ارز از سوی دولت موجب شده است کسب‌وکارها نتوانند به دلار دسترسی داشته باشند، این مساله موجب شده است کارخانه‌ها از کار افتاده‌اند و کسب و کارها از کار بیفتند.

ونزوئلا هنوز درگیر مشکل تورمی خود است. دولت برای کاهش تورم، چند صفر از واحد پولی کم کرد اما این راه حل کارگر نشد و مشکلات اقتصادی، همچنان باقی ماند. قبل از تورم، با اسکناس ۱۰۰هزار بولیواری که بزرگ‌ترین اسکناس این کشور است، می‌شد پنج کیلوگرم برنج خرید اما در اکنون این پول حتی برای خرید یک عدد سیگار نیز کافی نیست. هم چنین عینک در بازار به یک میلیون بولیوار رسیده است که نیاز به ۱۰هزار اسکناس درشت دارد و این پنج برابر حداقل دستمزدها در ونزوئلا است.

دولت مادورو از یک طرف و احزاب مخالف دولت از طرف دیگر، هر کدام سعی دارند بر مشکلات فائق آیند اما تا کنون موفق نشده اند.

با بررسی تورم در کشورهای فوق متوجه می‌شویم که علت اصلی ایجاد ابرتورم در این کشورها، عدم تناسب تولید داخلی و انتشار اسکناس بوده است. به این صورت که پول بدون پشتوانه توسط دولت ها منتشر می‌شده است. معمولا، جنگ، بحران های سیاسی داخلی و یا حوادث طبیعی، منجر به کاهش وحشتناک تولید داخلی در یک دوره کوتاه می‌شود. همزمان، دولت بی توجه یه ظرفیت تولیدی کشور، اقدام به انتشار اسکناس می‌کند و همین امر، ابر تورم ایجاد می‌کند.

راه حل نابودی ابرتورم هم معمولا بازگشت تناسب است. برای این کار، ابتدا باید میزان نقدینگی و اسکناس از سطح جامعه کم شود. دولت ها معمولا برای این کار، واحد پول رسمی را عوض می‌کنند و پس از تغییر آن، از طریق مالیات و تولید و جذب سرمایه خارجی و داخلی واحد پول رسمی را تقویت می‌کنند. این تغییر واحد رسمی معمولا عملیاتی طولانی مدتی و ذومراتب است و چندین سال طول می‌کشد که کارگر افتد.

منبع: خبر فوری

38