معیار تقسیم ارث در اسلام، جنسیتی نیست

سومین جلسه از سلسله نشست‌های علمی با محوریت مسائل زنان، فرصت‌ها و تهدیدهای رویاروی آن و با موضوع «زن در مکتب اهل بیت» به همت دپارتمان مطالعات زنان دانشگاه بین المللی اهل بیت (ع) ۲۸ مهرماه از ساعت ۴ تا۶ برگزار شد.در این نشست ، دکتر حشمت الله قنبری همدانی، به بررسی مبحث ارث و دیه با توجه به خطبه ۸۰ امیرالمؤمنین در کتاب شریف نهج البلاغه پرداخت.

وی با اشاره به این مطلب که نبود پژوهش عمیق و دقیق در این حوزه موجب شده است که جریان‌های مخالف اسلام و اهل بیت علیهم السلام، تحت عنوان نابرابری سهم‌ارث و دیه زنان و مردان عقده گشایی کنند، گفت: نصف بودن ارث زن نسبت به مرد از مبنا غلط و محصول برداشت نابجا از آیه ۱۱ سوره مبارکه نساء است که می فرماید: يُوصِيكُمُ اللَّهُ فِي أَوْلَادِكُمْ ۖ لِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَيَيْنِ فَإِنْ كُنَّ نِسَاءً فَوْقَ اثْنَتَيْنِ فَلَهُنَّ ثُلُثَا مَا تَرَكَ ۖ وَإِنْ كَانَتْ وَاحِدَةً فَلَهَا النِّصْفُ ۚ وَلِأَبَوَيْهِ لِكُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا السُّدُسُ"
در این آیه سخن از تفکیک ارث زن و مرد نیست بلکه توصیه ای الهی میان خواهر و برادر است، چرا که در ادامه آیه برای هرکدام از پدر و مادر ۱/۶ سهم ارث در نظر گرفته شده است.

حشمت الله قنبری افزود: اگر جنسیت معیار تقسیم‌ ارث و میراث بود، باید ارث پدر دو برار ارث مادر می بود.

قنبری در خصوص بحث دیه نیز بیان کرد: مقتول (اعم از زن و مرد) هیچ سهمی در دریافت و پرداخت دیه ندارد و در واقع اختلاف متوجه وراث است. در دیه آنچه موضوعیت دارد، بهره برداری آن است؛ به این معنا که با کشته شدن زن، خانواده او با آسیب جدی اقتصادی مواجه نمی شوند (هرچند ضربه عاطفی سهمگینی است) در حالی که با کشته شدن مرد، خانواده با فشار جدی اقتصادی رو به رو خواهند شد.

قنبری در ادامه این نشست گفت: دقت در خطبه ۸۰ نهج البلاغه روشن‌می کند که این خطبه در شرایط بسیار خاص تاریخی ایراد شده است‌ و مقصود امام، اشاره به زنانی از سنخ زنان در جریان‌جنگ جمل است که در طول تاریخ نقش آفرینی (منفی) خواهند کرد.

وی با تاکید بر این مطلب که بسیاری از کلمات اهل بیت علیهم السلام‌با توجه به پیشینه تاریخی آنها باید تفسیر شود، عنوان کرد که واقعه جمل در برخی ابعاد از ماجرای ثقیفه تلخ تر و پیچیده تر به شمار می آید؛ زنی رهبری جمل را بر عهده داشت که در خانه پیامبر بوده است.

از دیدگاه این پژوهشگر تاریخ اسلام قطعا مخاطب امیرالمؤمنین قاطبه زنان مسلمان نیست، چرا که آن حضرت بیش از هرکس دیگر با حضور موثر و نقش آفرینی زنان پاک سیرتی چون فاطمه زهرا سلام الله علیها، خدیجه کبری، فاطمه بنت اسد و زنان فرهیخته و مقدس در ادیان دیگر نظیر حضرت مریم‌ (س)، آسیه و ...در جریان تاریخ، آشنا بوده است.

دکتر قنبری عبارت مربوط به ذم مشورت با زنان در نامه ۳۱ نهج البلاغه " اِیّاکَ وَ مُشاوَرَةَ النِّساءِ فَاِنَّ رَأْیَهُنَّ اِلی اَفْن، وَ عَزْمَهُنَّ اِلی وَهْن" است را با توجه به حدیث دیگری از حضرت در بحار الانوار تفسیر کرد که می فرماید: إيّاكَ و مُشاوَرَةَ النِّساءِ إلاّ مَن جُرِّبَتْ بكَمالِ عَقلٍ ؛ فإنّ رَأيَهُنَّ يَجُرُّ إلَى الأفَنِ ، و عَزمَهُنَّ إلى وَهَنٍ .

وی با ترجمه مطالب مندرج در نامه ۳۱ نهج البلاغه گفت : «از مشورت با زنان بپرهيز ، مگر آآن كه زنى به كمالِ عقل آزموده شده باشد ؛ چرا كه رأى زنان به كاستى مى كشاند ، و عزمشان به سستى» و افزود: به حکم دین و عقل فرد مشورت دهنده باید شایستگی هایی نظیر علم، آکاهی، خیرخواهی و دور اندیشی داشته باشد و
در مورد حدیث یادشده که خطاب به امام حسن مجتبی علیه السلام‌است باید توجه داشت امام حسن ( ع) صرفا فرزند امیر مؤمنان نبوده است ،بلکه این وصیت از این حیث که وی وصی امام در زعامت خواهد بود و رهبری جامعه مسلمین را بر عهده خواهد داشت، خطاب به وی صورت گرفته است. بنابراین امام ‌به نوعی تاکید دارند که حاکم جامعه اسلامی در جایگاه حکومت باید مانع دخالت ها و سوء استفاده های نابجای اهل خانه و خانواده اش در امور حکومتی شود.

گفتنی است جلسه نخست این نشست به بررسی جایگاه زن در ادیان مختلف و مقایسه آن با اسلام اختصاص داشت و در جلسه دوم‌نشست، بحث شهادت و ایمان زن مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

این سلسه نشست طی چهار جلسه برگزار می شود و در پایان به شرکت کنندگان در این دوره آموزشی گواهینامه اعطا خواهد شد.

66