احتمال قطع انتقال گاز روسیه به اروپا از طریق خاک اوکراین چقدر جدی است؟

آقای فیچو سومین رهبر اتحادیه اروپا است که از زمان تهاجم گسترده روسیه به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲ تاکنون با پوتین دیدار می‌کند. پیش از او، ویکتور اوربان، نخست وزیر مجارستان در اوایل سال جاری میلادی برای دیدار با پوتین به مسکو سفر کرده بود. کارل نهامر، صدراعظم اتریش نیز در آوریل ۲۰۲۲ درست چند هفته پس از آغاز حمله به اوکراین، با پوتین در مسکو ملاقات کرد.

سفر نخست وزیر اسلواکی در بحبوحه تشدید تنش بین فیچو و زلنسکی بر سر تصمیم رئیس جمهوری اوکراین برای توقف ترانزیت گاز روسیه از طریق خاک این کشور پس از پایان سال ۲۰۲۴ انجام می‌شود.

ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌ جمهوری اوکراین روز پنجشنبه گفته بود که کی‌یف باید در مورد ادامه ترانزیت گاز روسیه به اروپا فکر کند، آن هم تنها به شرطی که مادامی که جنگ در جریان است مسکو مبلغ آن را دریافت نکند - شرطی که تحقق آن بعید به نظر می‌رسد. پوتین در همان روز اعلام کرد که مشخص است دستیابی به یک توافق جدید با کی‌یف برای انتقال گاز روسیه از طریق اوکراین به اروپا امکان پذیر نیست.

اسلواکی، کشوری محصور در خشکی است و همچنان به شدت به گاز روسیه وابسته است، گازی که از شرکت انحصاری دولتی گازپروم روسیه می‌خرد و از طریق خط لوله‌ای که از سراسر اوکراین می‌گذرد، وارد این کشور می‌شود.

در اجلاس اخیر اتحادیه اروپا در بروکسل، فیچو از رئیس جمهور اوکراین انتقاد کرد و مدعی شد که هرگونه اختلال در ترانزیت گاز به اسلواکی، افزایش قیمت گاز در اروپا یا آسیب اقتصادی به اتحادیه اروپا به دلیل تصمیمات زلنسکی است.

صحبت از چقدر است؟

عرضه گاز روسیه به اروپا از طریق اوکراین نسبتاً کم است. روسیه در سال ۲۰۲۳ حدود ۱۵ میلیارد متر مکعب گاز از طریق اوکراین ارسال کرد که تنها ۸ درصد میزان اوج جریان گاز روسیه از طریق مسیرهای مختلف در سال ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ به اروپا است.

نیم قرن طول کشید که روسیه سهم خود در بازار گاز اروپا را در اوج خود به ۳۵ درصد برساند. 

از زمان تهاجم سال ۲۰۲۲ به اوکراین و تصمیم اتحادیه اروپا مبنی بر کاهش وابستگی خود به گاز روسیه، مسکو سهم بازار خود در اروپا را به رقبایی مانند نروژ، ایالات متحده و قطر باخت.

قیمت گاز نیز در اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۲، به دنبال کاهش عرضه گاز روسیه به سطوح بی سابقه‌ای افزایش یافت. با این حال، به گفته مقامات اتحادیه اروپا و تاجران این حوزه، با توجه به حجم کم و تعداد کم مشتریان برای حجم باقی مانده گاز وارداتی از روسیه، افزایش دوباره قیمت‌ها بعید است.

مسیر پر پیچ و خم از دورترین نقطه روسیه به اروپا

خط لوله «اورنگوی–پوماری–اوژهورود» که در دوران اتحاد جماهیر شوروی ساخته شد، گاز را از سیبری در شمال شرقی روسیه از طریق شهر سودژا در منطقه کورسک روسیه - که اکنون تحت کنترل نیروهای نظامی اوکراینی است – می‌آورد.

این خط لوله در اسلواکی به شاخه‌هایی تقسیم می‌شود که به سمت جمهوری چک و اتریش می‌روند.

اتریش همچنان برای بیشتر تامین گاز خود به اوکراین متکی است، و روسیه حدود دو سوم گاز مجارستان را تامین می‌کند.

اسلواکی سالانه حدود ۳ میلیارد متر مکعب از غول انرژی گازپروم، یعنی حدود دو سوم نیاز خود را دریافت می‌کند.

جمهوری چک سال گذشته واردات گاز از شرق را تقریباً به طور کامل کاهش داد، اما در سال ۲۰۲۴ دوباره شروع به واردات گاز از روسیه کرد.

آیا هنوز مسیر جایگزینی برای واردات از روسیه وجود دارد؟

بیشتر مسیرهای انتقال گاز روسیه به اروپا، از جمله یامال-اروپا از طریق خاک بلاروس و همچنین خط لوله نورد استریم از زیر دریای بالتیک، دیگر عملیاتی نیستند.

تنها مسیرهای فعال گاز روسیه به اروپا، خطوط لوله «بلو استریم» و «ترک استریم» است که از زیر دریای سیاه به ترکیه می‌رود.

ترکیه بخشی از واردات گاز روسیه خود را به کشورهای اروپایی از جمله مجارستان مجدداً توزیع می‌کند.

مجارستان از عملیاتی نگه داشتن مسیر ترانزیت گاز از داخل خاک اوکراین حمایت می‌کند، اما بر حفظ مسیر خط لوله ترک استریم از زیر دریای سیاه تاکید کرده است.

اتحادیه اروپا و اوکراین از آذربایجان خواسته بودند تا مذاکرات با روسیه در مورد قرارداد ترانزیت گاز را تسهیل کند. اما یک مقام ارشد ناشناس از شرکت انرژی آذربایجانی سوکار به رویترز اطلاع داد که مسکو و کی‌یف علیرغم تلاش‌های آذربایجان برای میانجی‌گری برای ادامه ترانزیت گاز روسیه از طریق اوکراین به اروپا، نتوانسته‌اند به توافق برسند.

درآمد اوکراین از محل ترانزیت گاز روسیه چقدر است؟

اگرچه حجم ترانزیت گاز روسیه از طریق اوکراین نسبتاً کم است، اما همچنان یک معضل مهم برای اتحادیه اروپا ایجاد می‌کند. در حالی که کشورهای بزرگ اتحادیه اروپا مانند فرانسه و آلمان متعهد شده اند که خرید گاز روسیه را متوقف کنند، اما اسلواکی، مجارستان و اتریش - کشورهایی که روابط نزدیک تری با مسکو دارند - به چالش کشیدن موضع یکپارچه اتحادیه اروپا ادامه می دهند.

کشورهایی که هنوز گاز روسیه را دریافت می‌کنند، استدلال می‌کنند که گاز روسیه همچنان مقرون به صرفه ترین گزینه است و از کشورهای همسایه اتحادیه اروپا به دلیل اعمال هزینه های ترانزیت بالا در مسیرهای عرضه جایگزین انتقاد می‌کنند.

اوکراین همچنان سالانه ۸۰۰ میلیون تا ۱ میلیارد دلار از ترانزیت گاز روسیه به دست می آورد.

بر اساس برآوردهای رویترز، روسیه نیز در سال جاری میلادی تقریباً ۵ میلیارد دلار از فروش گاز از طریق اوکراین درآمد کسب کرده است.