در افغانستان چه خبر است؟
طالبان به سمت خودکشی سیاسی می‌روند یا کودتای نظامی؟
خبرنگار تلویزیون تمدن افغانستان عنوان کرد: هم زمان با اعلام تصمیم طالبان مبنی بر ممنوعیت تحصیل زنان، موجی از اعتراضات در سراسر کشور ایجاد شد. برخی این تصمیم هبت الله را نوعی خودکشی طالبان عنوان کرده‌اند. یعنی دقیقا همانطور که بن لادن سال ۲۰۰۱ باعث نابودی دولت اول طالبان شد، به نظر می‌رسد هبت الله هم با این قبیل تصمیمات مجددا تاریخ را تکرار می‌کند.
هفته گذشته یک نامه فضای افغانستان را ملتهب کرد. نامه‌ای که در آن تاکید شده بود دختران اجازه ورود به دانشگاه‌ها را ندارند. دانشگاه‌ها تعطیل شد، دختران خانه‌نشین شدند و بسیاری از دانشجویان پسر، به این تصمیم اعتراض کردند. با فاصله تنها چند روز از ممنوعیت تحصیل دختران، بار دیگر طالبان اعلام کرد که زنان اجازه فعالیت در موسسه‌های غیردولتی را هم ندارند.
با پیروزی طالبان برخی گمان می‌کردند که تغییراتی در تفکرات این گروه ایجاد شده اما اتخاذ تصمیم‌ها و دستورالعمل‌های چندوقت اخیر نشان داده است که تفکرات تندروانه این گروه همچنان حاکم است.
هفته گذشته نیز وزارت تحصیلات عالی طالبان با ارسال نامه‌ای به دانشگاه‌های سراسر افغانستان دستور داد که تا اطلاع ثانوی، به دختران اجازه ورود به دانشگاه‌ها داده نشود. بعد از این نامه، سرپرست وزارت تحصیلات عالی رژیم طالبان در حساب توییتری خود توضیحات تکمیلی منتشر کرد.
ندا محمد ندیم نوشت: «طبق دستور ملا هبت‌الله آخندزاده، رهبر طالبان تحصیلات عالی برای دختران تا فراهم شدن فضای مناسب شرعی ممنوع است. به زودی یک برنامه درسی و محیط شرعی برای آموزش عالی با توجه به فرهنگ خودمان ایجاد خواهیم کرد. شهروندان نگران این موضوع نباشند.»
این تصمیم طالبان، با واکنش‌های بسیاری روبرو شد. حیمرا قادری یکی از نویسندگان این کشور که همزمان با حضور طالبان در ارگ ریاست‌جمهوری افغانستان، از این کشور خارج شده بود، در توییتی نوشت: «امشب طولانی‌ترین شب تاریخ برای دختران افغانستان است. چه یلدایی!» مرضیه احمدی، یکی از فعالان حقوق زن، در صفحه فیس‌بوک خود دستور ممنوعیت تحصیل دختران را مصداق «جنایت علیه بشریت» خواند و از نهاد‌های بین‌المللی خواست که در کنار زنان و مردم افغانستان بایستند و دست از حمایت طالبان بردارند.
به دنبال داغ شدن اعتراضات، آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد گفت: «محرومیت زنان از آموزش نقض حقوق آنان است و این تصمیم بر آینده کشور تاثیر فاجعه‌باری خواهد داشت. از مقام‌های امارت اسلامی می‌خواهم که زمینه آموزش را برای زنان و دختران افغان فراهم کنند.»
در پی این واکنش‌ها، ندا محمد ندیم وزیر تحصیلات عالی طالبان در گفتگویی با تلویزیون ملی، علت اصلی این تصمیم را رعایت نشدن «هدایات شرعی» خواند. محمدندیم گفت: «در نظام تحصیلی منکرات وجود داشت، مسئولان تعهد کردند که این مشکلات حل می‌شود، اما نشد، چون نظام ما اسلامی است، شرایط هم باید اسلامی باشد».
وی تاکید کرد خلاف غیرت افغانی و اسلام است که دختران بدون اعضای خانوده در ولایتی دیگر برای تحصیل بروند و بدون محرم شرعی سفر کنند.
عدم رعایت حجاب کامل از سوی دانشجویان دختر، مختلط بودن زن و مرد و حضور دانشجویان زن در رشته‌هایی که «مناسب زنان نیست و به عزت و وقار آن‌ها مساعد نیست» از جمله دلایلی بودند که وزیر تحصیلات عالی طالبان ذکر کرد.
با وجود اعتراضات در فضای مجازی و حتی خیابان‌ها و دانشگاه‌ها، طالبان در فاصله بسیار کوتاه چند روزه از این دستور، دو قانون دیگر را نیز اعلام کردند. یکی ممنوعیت پخش سریال‌هایی با ایفای نقش زنان بود و دیگر ممنوعیت فعالیت زنان در شرکت‌های غیردولتی بود.
قانون‌های جدید نیز با واکنش‌های منفی مواجه شد و شدت اعتراضات افزود.برای مثال این‌گونه نوشتند که: «توزیع پاسپورت تا اطلاع ثانوی، مکتب‌های دختران تا اطلاع ثانوی، دانشگاه‌های دختران تا اطلاع ثانوی، حق کار دختران تا اطلاع ثانوی، پول کشیدن از بانک تا اطلاع ثانوی و… متوقف شده است. ما در کشوری زند‌گی می‌کنیم که غیر از نفس کشیدن، همه کار‌ها تا اطلاع ثانوی تعطیل است.»
اختلافات در طالبان بیشتر شده است
وی ادامه داد: «به عنوان مثال دانشجویان پسر به نشانه اعتراض به این تصمیم رهبر طالبان از حضور در امتحانات خودداری کردند و در فضای مجازی تاکید دارند که «تحصیل برای همه یا هیچکس». این اقدامات آن‌ها مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت؛ اما با وجود جو منفی در خصوص این تصمیم، طالبان بعد از دستور اول، اعلام کردند که خانم‌ها اجازه کار در موسسه‌های غیردولتی و خصوصی را ندارند و این باعث شد فضای کشور به مراتب بدتر شود.»
صعیر تاکید کرد: «به طور کلی دستورات اخیر طالبان علاوه بر واکنش‌های ملی با واکنش‌های منفی بین‌المللی هم مواجه بوده است. برخی از مقامات طالبان هم به طور غیرمستقیم در شبکه‌های اجتماعی مانند توییتر مخالفت خود را با این دستور ابراز کرده‌اند. همچنین برخی از اساتید دانشگاه هم در واکنش به این تصمیم که در تضاد با قوانین بین‌المللی و حقوق زنان است، از دانشگاه استعفا داده‌اند.»
این فعال سیاسی افزود: «شایعاتی وجود دارد که در پی این دستور و برخی مشکلات دیگر، اختلافات و شکاف‌هایی در میان طالبان به وجود آمده است. همین باعث شده که در برخی از کلان‌شهر‌های افغانستان مانند هرات، کابل و مزار فضا کاملا نظامی و امنیتی شود. به ویژه در کابل و قندهار که از شهر‌های مهم سیاسی هستند، جو امنیتی به مراتب بیشتر و گسترده‌تر است.
همه جا نیرو‌های اردوی ملی و وزارت داخله حضور دارند که این مسئله دو دلیل مشخص دارد. اولی ریشه در اختلافات میان سه گروه دارد: ۱.حقانی، ۲.پسر ملاعمر رهبر سابق طالبان که الان سمت وزارت دفاع را برعهده دارد و ۳.طیف هبت الله رهبر فعلی است.
دلیل دوم هم این است که آن‌ها سعی دارند فضایی ایجاد کنند که اعتراضات و مخالفت‌های مردم، از فضای مجازی وارد خیابان‌ها نشود. واقعیت این است که بعد دستورات اخیر رهبر طالبان فضای روحی و روانی در افغانستان به شدت به هم ریخته است و مردم از این تصمیمات ناراحت و خشمگین هستند. ضمن اینکه افغانستان از مشکلات سیاسی و اجتماعی هم در این روز‌ها رنج می‌برد.»
صعیر تصریح کرد: «با وجود اینکه در این روز‌ها شهر‌ها در کنترل نیرو‌های امنیتی و اطلاعاتی هستند، اعتراضات و راهپیمایی‌های مسالمت‌آمیز در خیابان‌ها بسیار زیاد شده است. خانم‌ها در شهر‌هایی مثل هرات و کابل این روز‌ها در حال راهپیمایی هستند و دانشجویان ننگرهار نیز در همان محیط دانشگاه به اعتراض خود ادامه می‌دهند.
اما همچنان مردم این امکان را ندارند تا به طور واقعی و کامل اعتراضات و مخالفت خود را بروز دهند، لذا بیشتر انتقاد و اعتراض به تصمیمات اخیر طالبان در فضای مجازی صورت می‌گیرد.
البته در جریان نیستم که آیا طی این مدت از معترضان فردی کشته شده باشد، اما تعدادی از معترضان در این روز‌ها بازداشت شده‌اند. ولی از آنجا که فضا به شدت امنیتی است و حتی رسانه‌ها دسترسی به اطلاعات این بازداشت شدگان ندارند، هنوز نمی‌دانیم چه تعداد و چه کسانی دستگیر شده‌اند، ولی فعلا به مدت یک هفته دانشگاه‌ها را تعطیل کردند تا بعد درباره این مسائل تصمیم‌گیری کنند.»
خودکشی طالبانی
علی رضایی خبرنگار تلویزیون تمدن افغانستان نیز در تشریح اتفاقات اخیر در این کشور عنوان کرد: «هم زمان با اعلام تصمیم طالبان مبنی بر ممنوعیت تحصیل زنان موجی از اعتراضات در سراسر کشور ایجاد شد. برخی این تصمیم هبت الله را نوعی خودکشی طالبان عنوان کرده‌اند. یعنی دقیقا همانطور که بن لادن سال ۲۰۰۱ باعث نابودی دولت اول طالبان شد، به نظر می‌رسد هبت الله هم با این قبیل تصمیمات مجددا تاریخ را تکرار می‌کند. به همین دلیل به نظر بعضی‌ها این یک خودکشی طالبانی است. زیرا واکنش‌های جهانی بسیاری در پی داشت.»
او افزود: «در داخل هم این روز‌ها اعتراضاتی در هرات، تخار، هلمند، کابل و... توسط دختران دانشجو به راه افتاده است، اما با سرکوب نیرو‌های امنیتی مواجه شدند. البته به طور کلی طالبان در این مدت نشان داده است که بسیار سریع و بی محابا هرگونه اعتراض در کشور را سرکوب می‌کند و همین مسئله ترس زیادی میان مردم ایجاد کرده است؛ بنابراین تعداد معتراضانی که در خیابان‌ها هستند زیاد نیست شاید اگر این ترس وجود نداشت، اعتراضات گسترده‌تر و بزرگ‌تر می‌شد. مسئله این است که خیلی از مردم از ترس انفجار و عملیات‌های انتحاری که همیشه در پی اعتراضات رخ می‌دهد، برای اعتراض به خیابان‌ها نمی‌آیند.»
وی تاکید کرد: «اعتراضات و واکنش‌ها به این تصمیمات طالبان به چهره‌های سیاسی هم کشیده شده است. فعالان سیاسی و سیاستمدارانی مانند حکمت یار با این تصمیم طالبان مخالفت کرده و خواهان بازگشت دختران به مدرسه و دانشگاه هستند. با این وجود هنوز هیچ تصمیم جدیدی گرفته نشده است، ولی اطلاعاتی وجود دارد که دستور ممنوعیت تحصیل دختران در داخل طالبان هم اختلافات جدی ایجاد کرده است و برخی رهبران آن‌ها خواهان تجدیدنظر در این تصمیم هبت الله هستند.»
رضایی ادامه داد: «این اختلافات و تنش‌ها حتی به جلسات طالبان هم کشیده شده است. برخی شنیده‌ها حاکی از آن است که چند شب پیش جلسه‌ای در ارگ کابل با حضور رهبران طالبان برگزار شده، اما این جلسه به خشونت کشیده شده است. زیرا بین نخست وزیر طلبان یعنی ملاحسن آخوند و برخی چهره‌های حاضر بحث جدی رخ داده که در نهایت ملاحسن با عصبانیت جلسه را ترک کرده بود. گفته می‌شود که در میان طالبان افرادی مانند مولوی مجاهد وزیر دفاع، سراج‌الدین حقانی، سرپرست وزارت داخله، امیرخان متقی وزیر خارجه از جمله افرادی هستند که در داخل طالبان با تصمیم اخیر مخالفت کرده‌اند و معتقدند باید هرچه زودتر این دستور لغو شود.»
وی تصریح کرد: «حتی شایعه‌هایی شنیده می‌شود که وزیر داخله و وزیر دفاع به این جمع‌بندی رسیده اند که اگر باقی اعضای طالبان بر اجرای دستور اخیر اصرار داشته باشند و نخواهند آن را لغو کنند، دست به یک کودتای نظامی بزنند. البته درست است که این یک شایعه است، اما با این فضای نظامی که این روز‌ها کابل را احاطه کرده، این فرضیه دور از ذهن نیست و بعید نیست همچین تحرکی در پشت پرده وجود داشته باشد. زیرا حتی از شهر‌های اطراف مانند میدان وردک نیرو‌هایی به کابل آمده‌اند.»
او ادامه داد: «دو تحلیل میان کارشناسان سیاسی وجود دارد. یکی این است که با توجه به اینکه کابل بسیار مورد توجه جامعه بین‌الملل است، نیرو‌ها برای سرکوب اعتراضات احتمالی فراخوانده شده‌اند. تحلیل دوم این است که اگر ملاحسن آخوند و هبت‌الله آخوندزاده از تصمیم خود منصرف نشوند، کودتای نظامی انجام شود به همین دلیل هم نیرو‌ها را به خیابان‌های کابل آورده‌اند. با این‌حال هنوز معلوم نیست دقیقا چه اتفاقی در داخل طالبان در حال رخ دادن است. همین باعث شده که معادلات در افغانستان به شدت پیچیده شود.»
رضایی گفت: «از سوی دیگر بعد از اینکه وزارت اقتصاد اعلام که زنان اجازه کار در موسسه‌های غیردولتی ندارند، واکنش‌ها به شدت بیشتر شد. اما طالبان اعلام کرده است که اگر موسسه‌ای با این دستور مخالفت کند یا به آن عمل نکند، مجوز‌های فعالیتشان لغو می‌شود؛ لذا حالا خیابان‌های کابل چهره کاملا مردانه‌ای پیدا کرده است و کمتر شاهد حضور زنان هستیم.
این‌ها در حالی اتفاق است که حدود یک سال پنج ماه است که دختران بالاتر از کلاس ششم اجازه تحصیل ندارند و عملا آینده این دختران در یک بلاتکلیفی و ابهام و انزوا قرار گرفته است و جامعه زنان در یک ناامیدی عمیق و جدی فرو رفته است.»
