زندگی و مرگ بهمن محصص دست‌مایه یک ناشر خارجی
کتاب بهمن، یک کتاب تاریخی است که بیشتر زندگی و کار محصص را دنبال کرده است. کتاب با پیشینه‌ی خانوادگی محصص شروع می‌شود، در دوران کودکی ادامه پیدا می‌کند، دوران نوجوانی و جوانی، سپس سفر به ایتالیا، ادامه‌ی تحصیلات، بازگشت به ایران، در ادامه برگزاری نمایشگاه‌ها، ترجمه‌ی کتاب، اجرای تئاتر، و دوباره خروج از ایران، ادامه‌ی فعالیت‌ها در خارج از کشور، مجسمه‌سازی، بازگشت دوباره به ایران، و دوباره خروج، و در نهایت مرگ.
کتاب «بهمن» عنوان کتابی است درباره‌ی بهمن محصص؛ نقاش و مجسمه‌ساز ایرانی. از این کتاب که نوشته‌ی آرمان خلعتبری است در 9 تیرماه 96 در گالری شیرین رونمایی شد.
آرمان خلعتبری (نویسنده‌ی کتاب بهمن)، در گفتگو با خبرنگار ایلنا گفت: این کتاب را در سال 1389 کمی بعد از فوت بهمن محصص شروع کردم. با مطالعه‌ی اسناد و مدارک اولیه، جراید، روزنامه‌ها، مجلات، مصاحبه با کسانی که به نوعی با او در ارتباط بودند، سعی کردم این حوزه‌ی مغفول‌مانده را پوشش بدهم. نسخه‌ی اولیه‌ی این کتاب، در سال 1391 به اتمام رسید، اما کار به درازا کشید و تا همین سال 96 پژوهش بر روی آن ادامه پیدا کرد و قسمت‌هایی به کتاب اضافه شد. در این کتاب، سعی شده که یک متن دقیق و پژوهشی حول این شخصیت تاریخی نوشته شود. هیچ‌گاه فرصتی دست نداد که با محصص دیداری از نزدیک داشته باشم. ولی فراموش نکنید که آقای محصص سال‌های سال در ایتالیا زندگی می‌کرد. البته بعد از انقلاب کوتاه‌مدتی به ایران بازگشت، ولی متأسفانه فرصت دیدار با او را نداشتم.
خلعتبری در پاسخ به این سؤال که آیا به پیشنهادِ مؤسسه یا دانشگاهی به این پژوهش دست زده یا خیر، گفت: من براساس علاقه‌ی شخصی‌ام شروع به این کار کردم. مرگ او در سال 89 تلنگری بود. سال‌ها بود که حول محصص مطالعه می‌کردم، و درضمن چون وارد دوره‌ی کارشناسی ارشد هم شده بودم، فرصتی بود که منسجم‌تر روی این پروژه کار کنم. در این کتاب، رویکردِ تاریخ‌نگارانه‌ای داشته‌ام. اطلاعات دقیق و منسجمی از زندگی و کار این افراد به ندرت وجود داشته است.
وی افزود: بعضی از خبرگزاری‌ها به اشتباه عنوان کرده‌اند که من، قبلاً کتابی دوزبانه توسط انتشارات لوک منتشر کرده‌ام؛ که این کاملاً اشتباه است. این نخستین کتاب من است. این کتاب توسط نشر لوک (look) چاپ شده است. لوک یک انتشارات خارجی است. چاپ کتابی این چنین، با کیفیت بالا و طبیعتاً هزینه‌‌های بالا، در ایران مقدور نبود. کتاب را اگر ورق بزنید، متوجه می‌شوید که خارج از گرافیک رایج کار شده است. همین امر، هزینه‌ها را بالا می‌برد. هم‌چنین، کتاب کاملاً در چارچوب موازین داخلی چاپ شده، و ممیزی‌هایی هم در کتاب اعمال شده است. برای مثال، تصویر بعضی از آثار، یا تصاویری از نمایشگاه‌های قبل از انقلاب محصص که افراد مختلف در آن عکس‌ها بودند، از کتاب حذف شد.
به گزارش ایلنا، این پژوهشگر در رابطه با چندوجهی بودنِ شخصیت محصص، و ضرورت پرداختن به زندگی‌نامه‌ی چنین هنرمندی گفت: بهمن محصص ازجمله هنرمندان فوق‌العاده مطرح نسل خودش است. او از چهره‌ها و پیشگامانِ تأثیرگذاری است که در حوزه‌های مختلفی چون نقاشی، مجسمه‌سازی، ترجمه‌ی کتاب، کارگردانی تئاتر، و برخی دیگر از حوزه‌ها فعال بوده است. متأسفانه پژوهش در ایران چندان صورت نمی‌گیرد. باید پیش از این که همین اندکْ اطلاعات هم نابود می‌شدند، پژوهشی روی این هنرمند صورت می‌گرفت. براساس همین ضرورت‌ها و تأثیرگذاری و اهمیت در تاریخ هنر بود که به سراغ محصص رفتم.
وی ادامه داد: نمایشگاه‌های انفرادی بهمن محصص بسیار اندک بوده است. ما بیشترین تمرکز خود را بر مطبوعات آن دوره گذاشتیم. مجلات، کتاب‌هایی که ترجمه کرده، احیاناً کاتالوگ نمایشگاه‌هایش، و هم‌چنین گفتگوهایی که با بعضی از افراد داشتیم. خیلی از این گفتگو‌ها کلی بوده، و به صورت مصاحبه در کتاب نیامده است. روال کار این‌گونه بود که ما برای مراجعه به سندی تاریخی به افرادی مراجعه می‌کردیم و گفتگوهایی هم در این میان با آن‌ها پیش می‌آمد. ولی هیچ کدام در قالب پرسش و پاسخ در کتاب نیامده است. از اقوام آقای محصص ما با چند نفر مصاحبه کردیم، که توانستیم اطلاعاتی از پیشینه‌ی خانوادگی هنرمند کسب کنیم. همین‌طور با خانم لیلی گلستان، خانم طاهباز، آقای شهروز نظری و دیگران نیز گفتگوهایی داشتیم. فهرست منابع این کتاب، چندین صفحه را شامل می‌شود که در انتهای کتاب آمده است، و تمام رفرنس‌ها هم مشخص است. تلاش شده که تک تک این اطلاعات با منابع موثقی همراه باشد. بخش عمده‌ای از منابع این کتاب، جراید بوده‌اند. به گنجینه‌ی موزه‌ی هنرهای معاصر، یا مجموعه‌های دولتی‌ای که آثاری از محصص را داشتند، نیز مراجعه کردیم.
این پژوهشگر گفت: منبع تصویری ما برای این کتاب، دو کتاب از مجموعه آثار بهمن محصص بود که در خارج از ایران، در ایتالیا در دهه‌های 50 و 80 شمسی منتشر شده بود. تصاویر کتاب عموماً از این دو منبع است تا اصالت آثار کاملاً برای ما محرّز باشد. هم‌چنین تعدادی از کاتالوگ‌های نمایشگاه‌هایی که محصص خارج از ایران برگزار کرده بود، نیز جزو منابع خارجی این کتاب بوده است. اما عمده منابع این کتاب، منابع فارسی است.
این کتاب، کاملاً یک کتاب تاریخی است. به عنوان مثال در این کتاب آمده که در چه سالی، چه نمایشگاهی برگزار شد. کتاب «بهمن»، بیشتر زندگی و کار محصص را دنبال کرده است؛ با پیشینه‌ی خانوادگی محصص شروع می‌شود، در دوران کودکی ادامه پیدا می‌کند، دوران نوجوانی و جوانی، سپس سفر به ایتالیا، ادامه‌ی تحصیلات، بازگشت به ایران، در ادامه برگزاری نمایشگاه‌ها، ترجمه‌ی کتاب، اجرای تئاتر، و دوباره خروج از ایران، ادامه‌ی فعالیت‌ها در خارج از کشور، مجسمه‌سازی، بازگشت دوباره به ایران، و دوباره خروج، و در نهایت مرگ.
در بسیاری از موارد سعی شده که در این تاریخ‌نگاری، یک متن پایه برای قضاوت‌های بعدی فراهم کنیم، ولی سعی کرده‌ام که یک رویکرد تاریخ‌نگارانه داشته باشم، و از اظهار نظر‌های شخصی خودداری کنم. صرفاً در بخش تحلیل آثار، نقدهایی روی کارها انجام داده‌ام. ولی در بخش عمده‌ی کار سعی شده که رویکردی تاریخ‌نگارانه و بدون قضاوت باشد.
کتاب بهمن؛ کتابی درباره‌ی بهمن محصص
آرمان خلعتبری متولد 1364 است. او دوره‌ی کارشناسی را در دانشگاه هنر، و کارشناسی ارشد را در دانشگاه علم و فرهنگ گذرانده است. این نخستین کتاب این پژوهشگر است. به گفته‌ی وی، این پژوهشگر کتاب‌های دیگری نیز در دست انتشار دارد. کتاب «بهمن» با قیمت 130 هزار تومان روانه‌ی بازار کتاب ایران شد.
34
