داستان مبارزه «خروس جنگی» با کمال‌الملک!
گروهی از روشنفکران هنری در دهه ۲۰ و در روزگاری که هنرهای تجسمی ایران پیوند عمیقی با هنر سنتی و به‌ویژه سبک کمال‌الملک داشت، تصمیم گرفتند برای هموار کردن مسیر هنر نوگرا، نشریه‌ای برای عرض اندام هنر مدرن راه‌اندازی کنند.
جلیل ضیاءپور که از مبلغان هنر نو و از اولین نظریه‌پردازان هنر نوگرای ایران محسوب می‌شود، سال ۱۳۱۷ برای تحصیل از انزلی به تهران رفت. تحصیلاتش را در دانشکده هنرهای زیبا ادامه داد و سپس به عنوان شاگرد اول در سال ۱۳۲۴ به فرانسه بورس شد و به یادگیری نقاشی و تاریخ هنر غرب پرداخت.
سوغات ضیاءپور از فرنگ تحول ذهنی بود که با یاری آن می‌خواست تغییر مهمی در هنر سنتی ایران به وجود آورد و مسیر هنر را که تا آن زمان در انحصار سبک کمال الملک و شاگردانش قرار داشت، تا جایی که می‌تواند تغییر دهد. پیش از این دنیای هنرهای تجسمی به شدت تحت تاثیر سبک کمال الملک قرار داشت؛ سبکی که خودش با نوآوری همراه بود، اما باز هم ارتباطی با هنر مدرن در جهان نداشت. بر همین اساس تلاش ضیاءپور و برخی دیگر از روشنفکران وقت این بود که مسیر هنر در ایران را به همان سمتی ببرند که هنر دنیا و به ویژه کشورهای غربی در آن پیشتازی می‌کردند.
نخستین قدم او راه‌اندازی انجمن «خروس جنگی» به همراه غلامحسین غریب (ادیب و داستان‌نویس) و حسن شیروانی (نمایشنامه‌نویس) بود که تلاش کردند ضرورت مدرنیسم هنری و ادبی را به علاقه مندان این حوزه که آن زمان تعداد زیادی هم نداشتند، یادآور شوند.
مدتی نگذشت که متوجه شدند برای ماندگاری و البته افزایش تأثیرگذاری تفکراتشان نیاز به نشریه‌ای دارند؛ بنابراین نشریه «خروس جنگی» به عنوان نشریه اصلی این انجمن از سال ۱۳۲۸ منتشر شد.
روشنگری و آشنایی مردم و هنرمندان به درست‌اندیشی در هنر، روشنگری اذهان نسبت به هنر نو و مبارزه با کهنه‌پرستی و سنت‌گرایی به دور از واقعیت‌های زمانه از مهمترین اهداف این نشریه در آن سال‌ها عنوان شده بود. ضیاءپور در این زمینه گفته بود که «من می‌خواستم هویت ملی‌مان را با الهام گیری از مواریث خود، به دنیای نو وارد کنیم. نه آنکه مقلد باشیم یا اینکه بگذاریم مقلد باشند، و این حرکت از روی هدف و بنیادین بود و نه یک جنگ سلیقه‌ای.»
آرم انجمن، تصویر خروسی بود که توسط خود ضیاءپور طراحی شده و روی جلد نشریه «خروس جنگی» هم چاپ می‌شد. علت انتخاب خروس به این خاطر بود که این پرنده موجودی محکم و در ادبیات قدیم ایران نماد موجودی است که وظیفه بیداری مردم را بر عهده داشته است. بر همین اساس خروس جنگی را به عنوان نماد خود انتخاب کردند تا هم نشان از اندیشه مبارزه‌گونه داشته باشد و هم یادآور نقش مهم آن در آگاهی و در واقع بیداری باشد.
ضیاءپور در نخستین مقاله‌ای که در شماره اول «خروس جنگی» منتشر شد، درباره وضعیت هنری ایران و مساله محیط فرهنگی نوشت: «از همان اول حس می‌کردم که هدف و روش نقاش جز آن باید باشد که در پیش ما رواج دارد. خوشبختانه دیدن محیط هنری اروپا به‌خصوص پاریس، تاثیر عمیقی در من بخشید و مرا در آنچه که عقیده داشتم پایدارترم گردانید. هنرمندان غالبا شکایت دارند که محیط ما هنرپرور و مساعد نیست و هنرمند تشویق نمی‌شود و مردم هنر نمی‌فهمند! اینگونه اعتراضات بیجا بیشتر از این است که عموما از این اصل مهم بی‌خبرند که "محیط مساعد هنری را خود هنرمند است که باید فراهم کند، نه مردم" و غافلند که هنرمند مسئول نامساعدی محیطش می‌باشد.»
خروس جنگی در دو دوره منتشر شد. دوره نخست از سال ۲۸ تا ۲۹ بود که به دلیل برخی از مخالفت‌ها توسط وزیر فرهنگ وقت توقیف شد. پس از رفع اتهام از این نشریه و ثابت کردن اینکه «خروس جنگی» نسبتی با حزب کمونیست ندارد، دوره دوم آن با اسم «مجله کویر» منتشر شد. آن زمان تصور عمومی به دلیل پایین بودن سطح آگاهی بر این بود که سبک کوبیسم که در این مجله به آن اشاره شده بود، با کمونیستم نسبت دارد و همین امر نیز منجر به توقیف دوره اول نشریه شد. البته «مجله کویر» نیز بعد از ۹ سال انتشار به همان سرنوشت دچار و بار دیگر توقیف شد. ضیاءپور البته دست رو دست نگذاشت و نشریه «پنجه خروس» را جایگزین کرد.
در تمام این سال‌ها ضیاءپور به همراه بسیاری دیگر از روشنفکرانی که با هنر و ادبیات آشنایی داشتند، تلاش کردند که مسیر تعلیم هنر مدرن و همچنین اهمیت توجه به سبک‌های نوی هنری و ادبی را در عین توجه به اصالت و سنت مطرح کنند.
به استناد برگ‌های تاریخ می‌توان گفت که نه تنها ضیاءپور بلکه تلاش متداوم بسیاری از هنرمندان و روشنفکران توانست موج نوگرایی در هنر ایران ایجاد کند که در طی زمان، مسیر نوگرایی را در ایران باز شود و در سال‌ها و دهه‌های بعدی و به ویژه دهه ۵۰ شاهد جوانه زدن هنر مدرن در ایران باشیم.
* برخی از اطلاعات تاریخی این گزارش از کتاب «تحولات تصویری هنر ایران» به قلم سیامک زنده دل برگرفته شده است.
منبع: ایسنا
72
