چگونه یک خاتم‌کاری خوب را تشخیص دهیم؟
هنر خاتم را اغلب ما می‌شناسیم. بارها پشت ویترین‌های فروشگاه‌های صنایع‌دستی، انواع و اقسام جعبه‌هایی را دیده‌ایم که خاتم‌کاری شده‌اند. هنری که ریشه در شهرهای شیراز و اصفهان دارد و یکی از اصیل‌ترین هنرهای سنتی ایران محسوب می‌شود که به همت هنرمندان و صنعتگران زنده نگه داشته شده است.
گفته می شود که خاستگاه اصلی هنر خاتم کاری، شیراز است، اما علاقه پادشاهان صفوی به این هنر، باعث شده اصفهان نیز به مرکز تولید محصولات خاتم کاری تبدیل شود و البته با گذشت سال ها، امروز اصفهان به عنوان قطب اصلی تولید خاتم کاری شناخته می شود.
بر اساس تحقیقات انجام شده، به صورت مشخص و دقیقی معلوم نیست اولین بار خاتم‌سازی را چه کسی ابداع کرده است. اما بسیاری از کارشناسان این حوزه بر این باورند که با توجه به اینکه قدیمی‌ترین آثار خاتم کاری در شهر شیراز کشف شده است، شیراز خاستگاه اصلی این هنر اصیل است. در دوران صفویه اما این هنر به اصفهان منتقل شد و اوج شکوفایی و تکاملش را تجربه کرد.
تشخیص یک خاتم خوب و اصل با در نظر گرفتن برخی از معیارها کار چندان دشواری نیست. یکی از اصلی ترین مواردی که باید مورد توجه قرار بگیرد این است که اصولا یک خاتم دارای نقوش ریز و منظم است.صاف بودن سطح، یکنواخت بودن رنگ، مشخص نبودن ترمیم‌کاری‌ها و بتونه‌کاری‌ها در سطح و قرینه بودن تمامی گل‌ها و اشکال از جمله دیگر مواردی است که به هنگام خرید یک محوصل خاتم کار باید مورد توجه قرار بگیرند.
هنر خاتم کاری در واقع ترکیبی است از چند ضلعی‌های منظم که در رنگ های مختلف کنار همدیگر قرار می گیرند. برای تولید خاتم از انواع چوب‌ها و استخوان‌ها برای تشکیل مثلث‌هایی استفاده می‌شود که با سوهان‌کاری به حالت دلخواه و مطابق با طرح در نظر گرفته شده، درمی آیند. سپس این مثلث ها به هم چسبانده و با نخ محکم می‌شوند. بعد از چند ساعت نخ‌ها را باز می کنند و اضلاع سوهان‌کاری شده را در کنار هم قرار می‌دهند و مجدداً با چسب به هم می چسبانند. مرحله بعدی که به «گل پیچی» مشهور است، به وسیله سیم مفتولی گردی که آن را به صورت شش ضلعی منظم آماده می‌کنند، شکل ها را به هم می چسبانند که حاصل آن یک طرح ستاره‌ای می شود. این طرح‌ها آنقدر تکرار می‌شوند تا بر اساس طرح مورد نیاز درمی آیند و سپس زیر پرس قرار می گیرند. این خلاصه ای بسیار کوتاه از آماده سازی یک محصول خاتم کاری شده است که در واقع برای آماده شدن باید ۴۰۰ مرحله را پشت سر بگذارند.
در ساخت یک قطعه خاتم کاری شده از انواع چوب ها همانند گردو، آبنوس، عناب، نارنج، کبوده و ... انواع استخوان همانند عاج فیل، استخوان شتر و ... استفاده می شود.
منبع: ایسنا
72
