برگ بَرنده «هورامان» چه بود؟

چند سال پیش، قبل از آن‌که ارزیاب ایکوموس (شورای بین‌المللی بناها و محوطه‌ها و بازوی مشورتی و تخصصی یونسکو در ثبت و محافظت از میراث جهانی) به ایران بیاید، نگرانی‌هایی درباره اثر ساخت و سازهای مخرب در بافت سنتی شهر اورامانات تخت و روستاهای اطراف آن، در فرآیند ثبت جهانی این پرونده ایجاد شده بود. این نگرانی‌ها حتی حالا هم که این منطقه ثبت شده است وجود دارد، مخصوصا با وجود طرح‌های هادی روستاها و بنیاد مسکن در نماسازی یکدست که ممکن است در معماری خاص این منطقه خللی وارد کند. با وجود چنین دغدغه‌هایی، چگونه یونسکو و ایکوموس به ثبت جهانی منطقه هورامان/اورامانات رأی مثبت دادند؟

مصطفی پورعلی ـ مدیرکل دفتر ثبت آثار، حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی ـ در این‌باره گفت: «منظر فرهنگی هورامان/اورامانات» براساس دو معیار ۳ و ۵ ثبت شد. دستورالعمل اجرایی یونسکو شش معیار برای آثار فرهنگی و تاریخی و چهار معیار برای آثار طبیعی درنظر گرفته است. معیار ۳ به اثری اشاره دارد که شاهدی برجسته از سنت فرهنگی زنده یا از بین‌رفته باشد. درباره اورامانات، سنت‌های هورامی زنده‌ و جاری وجود دارد که ویژگی برجسته آن شناخته شد. در بیانیه ایکوموس هم اشاره شد که سنت هورامی ترکیب یک‌جانشینی با فرهنگ نیمه‌عشایری است. ساکنان اروامانات روزهایی از سال کوچ‌نشینی و هوارنشینی دارند که ارزش برجسته‌ای به این پرونده داده است.

او افزود: معیار ۵ اشاره دارد به انسان که در محیط زندگی خود با محیط زیست و طبیعت پیرامون ارتباطی برقرار کرده است. اورامانات از این نظر هم واجد ارزش برجسته جهانی شناخته شد. اقلیم و سرزمینی که مردم هورامی در آن مستقر هستند، کوهستانی است و طبیعت خشن و سختی دارد. این‌که مردم چگونه در تعامل با این ویژگی، تمدن و فرهنگ را رشد داده‌اند، محل توجه بوده است. ایکوموس هم تایید کرده که سنت ساخت مسکن و استقرارگاه‌های انسانی، کشاورزی، دامداری و باغداری در این منطقه با آن طبیعت سخت، از جمله ویژگی‌های برجسته و حائز اهمیت است.

پورعلی این توضیح را هم اضافه کرد که پرونده هورامان/اورامانات با عنوان اثر «میراث فرهنگی و تاریخی» در یونسکو بررسی شد نه اثر طبیعی. البته طبق ضوابط این سازمان، در هر نوبت از هر کشور فقط یک پرونده میراث فرهنگی پذیرفته می‌شود، اما چون اجلاس سال ۲۰۲۰ به دلیل همه‌گیری کرونا به امسال موکول شد، ایران موفق شد دو اثر فرهنگی و تاریخی را به فهرست میراث جهانی یونسکو وارد کند. هرچند راه‌آهن نخستین میراث صنعتی ایران نیز به شمار می‌آید.

برای منظر فرهنگی هورامان/اورامانات ۱۰۶ هزار و ۳۰۷ هکتار عرصه و ۳۰۳ هزار و ۶۲۳ هکتار حریم درنظر گرفته شده است.

پیشینه‌ سکونت در این منطقه به پیش از تاریخ برمی‌گردد که کشف قباله‌های هورامان وجود حاکمیت آشوریان، مادها، هخامنشیان و یونانیان را تأیید کرده است. کهن‌ترین آثار سکونت انسان در بررسی‌ها و کاوش‌های باستان‌شناسی در اطراف روستای هجیج یافت شده و مربوط به دوران پارینه‌سنگی است که طبق گزارش باستان‌شناسان بیش از ۴۰ هزار سال تا حدود ۱۲هزار سال قدمت دارند.

هورامان یا اورامانات نام منطقه‌ای تاریخی با بافت پلکانی و آداب و رسوم خاص است که بخش‌هایی از شهرستان‌های سروآباد، سنندج و کامیاران در استان کردستان و شهرستان‌های روانسر، پاوه، جوانرود و ثلاث باباجانی در استان کرمانشاه را شامل می‌شود. بخش اصلی منظر فرهنگی هورامان/اورامانات شامل دره‌های ژاوه‌رود، اورامان تخت و لهون است.

منبع: ایسنا

72