مرمت قدیمی‌ترین چرم‌های کشف‌شده در ایران
آثار چرمی به‌جامانده از «مردان نمکی معدن چهرآباد زنجان» که از قدیمی‌ترین اشیاء چرمی کشف‌شده از کاوش‌های باستان‌شناسی در ایران شناخته می‌شود، حفاظت، مرمت و بازیابی شد.
نرگس افضلی‌پور، سرپرست پروژه حفاظت و مرمت مجموعه آثار چرمی و چوبی به‌دست‌آمده از کاوش‌های معدن چهرآباد زنجان، با بیان این‌که با توجه به ابعاد بین‌المللی این پروژه و اهمیت و ویژگی‌های اشیاء، حفاظت و مرمت این مجموعه با دقت و بر اساس نتایج مطالعات پژوهشی به‌روز صورت گرفت، اظهار کرد: اشیاء چرمی این مجموعه، قدیمی‌ترین اشیاء چرمی پیداشده از کاوش‌های باستان‌شناسی در ایران است.
او از اشیاء شاخص این مجموعه به کیسه چرمی و پوستین مربوط به دوره ساسانی و کفش‌های چرمی هخامنشی اشاره کرد که اقدامات حفاظتی، بازیابی شکل اصلی و آماده‌سازی برای ارائه در نمایشگاه‌های پیش رو توسط تیم اجرایی این پروژه در پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی ـ فرهنگی انجام شد.
وی با بیان این‌که در سال ۱۳۹۹ همکاری بخش حفاظت و مرمت آثار چرمی با پروژه پاکسازی بقایای انسانی مردان نمکی زنجان شامل دو فاز بوده است، افزود: فاز اول در موزه ملی روی پاکسازی و حفاظت چکمه چرمی مرد نمکی شماره ۱ انجام شد. در مرحله دوم که در موزه ذوالفقاری زنجان انجام شد بقایای چرمی مرد نمکی شماره ۵، پوستین، کفش‌ها و غلاف شمشیر چرمی متعلق به مرد نمکی شماره ۴ و روی تعدادی چرم به جا مانده از مرد نمکی شماره ۳ عملیات پاکسازی، حفاظت و مرمت صورت گرفت.
افضلی‌پور اظهار کرد: بخش حفاظت و مرمت آثار چرمی، در بخش مطالعات آزمایشگاهی، از همکاری متخصص بخش رنگینه و علوم الیاف در بررسی‌های میکروسکوپی سطح، با استفاده از لوپ دیجیتال و رنگ‌سنجی برای اندازه‌گیری میزان پاکسازی با استفاده از دستگاه رنگ‌سنج و برای انجام مطالعات بیولوژی از متخصیص بیولوژیست این پژوهشکده بهره گرفته است.
این کارشناس حفاظت و مرمت گفت: این پروژه‌ها با همکاری نزدیک پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی-فرهنگی با اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان زنجان، موزه ملی ایران، موزه معدنکاری بوخوم آلمان و اداره کل موزه‌ها و اموال منقول تاریخی - فرهنگی، اجرا شده است.
وی ادامه داد: سابقه همکاری بخش حفاظت و مرمت آثار چرمی این پژوهشکده با پروژه بین‌المللی مردان نمکی زنجان در ابتدا به انجام حفاظت اضطراری روی یک دستکش چرمی در موزه ذوالفقاری زنجان در سال ۱۳۹۶ و همکاری با مؤسسه باستان‌شناسی آکادمی علوم اتریش و بخش حفاظت و مرمت موزه مرکزی روم- ژرمن ماینز آلمان در سال ۱۳۹۸ بوده است.
این کارشناس حفاظت و مرمت افزود: در سال ۱۳۹۸ پروژه حفاظت و مرمت مجموعه آثار چرمی و چوبی به‌دست‌آمده از کاوش‌های معدن چهرآباد زنجان با مدیریت شهرزاد امین شیرازی و به سرپرستی من در رأس تیمی از کارشناسان حفاظت و مرمت انجام شد که در آن اقدامات حفاظتی و مرمتی روی ۳۳ شیء چرمی، ۷ نمونه الیاف گیاهی، ۲۳ شیء چوبی و ۴ نمونه بقایای استخوان حیوانات صورت گرفت.
وی هدف اصلی از اجرای این طرح را هویت‌بخشی و شکل‌دهی به اشیایی که بیشتر جنبه مطالعاتی داشتند و تبدیل کردن آن‌ها به اشیای موزه‌ای اعلام کرد.
به گفته افضلی‌پور، روند کلی حفاظت و مرمت انجام‌شده در این پروژه، مستندنگاری و آسیب‌نگاری، تهیه شناسنامه عمومی و حفاظتی و مرمتی تخصصی، انجام آزمایش‌های بیولوژیکی، آزمایش‌های شیمی‌تر، بررسی با میکروسکوپ دیجیتالی، پاکسازی مکانیکی، برداشتن برچسب، نرم کردن و رطوبت‌دهی قطعه‌یابی، وصالی و چسباندن قطعات، استحکام‌بخشی، بسته‌بندی و عکاسی نهایی بوده است.
مردان نمکی به شش مومیایی کشف‌شده از معدن نمک چهرآباد استان زنجان گفته می شود. پیکر سه مرد در زمستان سال ۱۳۷۲ هنگام معدن کاری و خاکبرداری پیدا شد که برخی به شدت آسیب دیدند. سه جسد دیگر را سال‌های بعد در کاوش‌های باستان شناسی یافتند. آزمایش‌های سال‌یابی کربن روی این شش مرد نمکی نشان می‌دهد سه تن آن‌ها به دوران هخامنشان و دو مرد دیگر به اواخر دوران ساسانی ربط داشته‌اند.
منبع: روابط عمومی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری
72
