قولنامه خرید ملک را گم کرده ام، چه کار کنم؟

اینکه در روابط و اعمال حقوقی که اشخاص با یکدیگر منعقد می کنند جایگاه سند و مدرکی که حکایت از انعقاد قرارداد می کند در مواجه با ذات آن عمل حقوقی کجاست؛چالشی است که در جهت رفع آن می بایست مفهوم و اعتبار اصطلاح موضوعیت و طریقیت روشن شود.گرچه مبحث مذکور از مباحث ثقیل و تخصصی فقه و اصول است اما سعی می شود با ذکر مثال به زبان ساده و اختصار،به تعریف  نسبی این دو مفهوم بپردازیم.

قانون مدنی در ماده۱۲۷۵ضمن تعریف و تعیین تکلیف مدعی(خواهان-شاکی)به اقامه دلیل برای اثبات ادعا خویش در ماده۱۲۵۸ادله اثبات دعوی را در ۵بند معرفی کرده است:

۱- اسناد کتبی: شامل سند رسمی و عادی. منظور از سند رسمی بنا بر ماده۱۲۸۷ هرنوع سند ونوشته ایست که در اداره ثبت اسناد و املاک،دفاتر اسناد رسمی یا توسط مامورین صلاحیت دار در حدود صلاحیت و وظایف ایشان مبتنی بر قانون تنظیم شده است و در ادامه ماده۱۲۸۹ سایر اسناد غیر از آنچه در ماده۱۲۸۷قید شده است را سند عادی( مانند:مبایعه نامه هایی که در آژانس املاک یا خودرو تنظیم می شود) می داند.

۲- اقرار:اخبار به حق غیر به ضرر خویش را اقرار گویند یعنی هرگاه کسی اعلام کند که دیگری دارای حقی است که اجابت آن حق، تکلیف و وظیفه ی اوست می گوییم وی علیه خودش اقرار کرده که دیگری علیه او حقی دارد. مثال ساده ی این امر اینکه بنده بگویم:من به علی صد هزار تومان بدهکار هستم=من مُقِر(اقرار کننده) و علی را مُقِرله(کسی که به نفعش اقرار شده) گویند.

۳- شهادت شهود یا گواه گواهان به معنای اینکه شخص یا اشخاصی نسبت به ایجاد حق یا تکلیفی خبر میدهند.اخبار به وجود حقی به ضرر دیگری و به نفع دیگری.به کسی اطلاق شاهد یا گواه می شود که چیزی را به چشم دیده یا شنیده،البته شهادت بر شهادت هم بعضا پذیرفته می شود مانند آنکه علی ندیده است که رضا به حسین پول قرض داده اما از حسن که شاهد این واقعه بودشنیده که فلان روز دیدم رضا به حسین پول قرض داد. اظهارات علی به عنوان  شهادت بر شهادت پذیرفته می شود.

۴- سوگند یا قسم:در برخی دعاوی که به موجب قانون تعریف شده اند سوگند یا قسم جزء ادله اثبات دعوی تعریف شده است.قانونگذار در ماده۱۳۲۵قانون مدنی مقرر کرده:در دعاوی که به شهادت شهود قابل اثبات است مدعی می تواند حکم به دعوی را مورد انکار طرف است را منوط به قسم او کند.

مثال:علی از حسن طلبکار است اما حسن منکر بدهی به علی است ،علی می تواند از دادگاه بخواهد تا به حسن تکلیف کند برای بری الذمه(بدهکار نبودن)شدن خودش قسم یاد کند به این اقدام قرار اتیان سوگند می گویند.

۵- امارات = قرائن = نشانه ها  به طور مطلق جزء ادله اثبات دعوی نیستند بلکه در برخی دعاوی در صورت فقدان سایر ادله به سراغ اماره یا نشانه ها می روند بهترین مثال در این فقره  اماره مالکیت است؛"تصرف اماره(نشانه) مالکیت "است مثال:گوشی تلفن همراه که در دست شماست متعلق به شماست چون بنا به قاعده ی اماره مالکیت، هر کسی مالک چیزی است که در تصرف اوست مگر اینکه به موجب یکی از ۴دلیل مذکور ثابت شود تلفن مذکور متعلق به شما نیست.

قابل تذکر است که با تصویب قانون تجارت الکترونیکی و...دایره ادله ی اثبات گسترش یافته مانند داده پیام :هر نمادی از واقعه،اطلاعات،مفهوم که با وسایل الکترونیکی ،نوری یا فناوری های جدید تولید،ذخیره،ارسال،پردازش یادریافت می شود.

از ادله ی اثبات به طرق اثبات دعوی یاد کرده ،می گوییم ادله در اثبات یک حق یا تکلیف طریقیت دارند نه موضوعیت یعنی چه؟

فرض کنیم در بازار فرش فروش ها رضا به حجره مرتضی مراجعه و از وی یک تخته فرش یزد خریداری می کند وسپس مرتضی فاکتور خرید فرش را تنظیم وبه رضا می دهد.فاکتور تنظیم شده به عنوان یک سند عادی دلیل خرید رضا از مرتضی است حال اگر این فاکتور گم شد آیا  قرارداد خرید فرش  که بین رضا  و مرتضی برقرار و منعقد شده، منحل می شود؟یقینا پاسخ منفی است چراکه فاکتور خرید فرش یکی از طرق اثبات خرید فرش بوده نه موضوع اصلی رابطه ی رضا و مرتضی بلکه رابطه ی اصلی این دو تحقق یک عمل حقوقی است که به عقد بیع تعریف  شده وآنچه بین این دو موضوعیت دارد همین رابطه است لذا علیرغم گم شدن فاکتور رضا می تواند با توسل به سایر ادله ی قانونی ثابت کند یک تخته فرش از مرتضی خریده و مالک فرش است.

خلاصه ی مطلب اینکه دلایل اثبات دعوی مانند اسناد و مدارک و...طریق و راه اثبات یک ادعا هستند اما آنچه  در رابطه ی اشخاص با یکدیگر  موضوع اصلی و با عنوان موضوعیت شناخته می شود،ذات آن عمل حقوقی مانند عقد بیع،نکاح و...است،که بر فرض فقدان سند نکاح خانم الف با آقای ب هیچ خللی به عقد نکاح ایشان وارد نمی شود بلکه طریق اثبات وقوع عقد نکاح از سند رسمی نکاح به طریق دیگری مانند شهادت شهود،استعلام از ثبت احوال و...می رسد.