شیوه توبه از گناه کبیره چگونه است؟

شیوه توبه از گناه کبیره یک شیوه خاص و منحصر به فرد نیست و ممکن است برای هر گناه تا حدی متفاوت با سایر گناهان باشد. همان گونه که پیش‌تر هم به آن اشاره شد در متون اسلامی گناهان در حالت کلی به دو نوع مختلف و مجزا یعنی گناهان صغیره و گناهان کبیره قابل تقسیم هستند.

برای تشخیص گناهان کبیره و تمیز دادن آنها از گناهان صغیره معیارها و ملاک‌های چند گانه‌ای وجود دارد. به عنوان دو نمونه از این معیارها می‌توان به عقل و شرع رجوع کرد. به این معنی که اگر در شرع گناهی به عنوان گناه کبیره نامیده شده باشد، باید از ارتکاب آن گناه پرهیز کرد و همواره به آن به عنوان یک گناه بزرگ نگریست.

این امر در مورد عقل نیز صادق است. یعنی اگر عقل انسان به او حکم کند که گناهی جزو گناهان کبیره است باید این هشدار را جدی بگیرد و از آن گناه دوری کند. به عنوان مثال حتی اگر فردی معتقد به دین‌ نباشد عقل او حکم می‌کند که گرفتن جان یک انسان امری خطا به شمار می‌رود و هیچ گاه نباید آن را انجام داد. بنابراین حتی اگر بر فرض مثال در شرع نیز به کبیره بودن گناه قتل اشاره‌ای نشده باشد، عقل سلیم یک انسان بالغ و سالم حکم می‌کند که گرفتن جان انسان عملی است نابخشودنی و هرگز نباید مجقق شود.

با توجه به همین مقدمه‌ی کوتاه می‌توان در مورد بحث شیوه توبه از گناه کبیره پیش زمینه‌ها‌ی لازم را فراهم کرد. به این معنی که حال می‌توان از خود پرسید آیا گناهانی مانند قتل توسط توبه قابل بخشیده شدن خواهند بود؟ پیش از یافتن پاسخی برای این سوال باید به این نکته اشاره شود که شرط اصلی و لازم برای پذیرفته شدن توبه پشیمانی قلبی فرد گناهکار از انجام یک گناه است. به این معنی که اگر فردی از انجام گناه خود واقعا پشیمان و نادم نباشد، توبه‌ی او مورد پذیرش قرار نخواهد گرفت.

تاثیر نوع گناه در شیوه توبه از گناه کبیره

همان گونه که می‌توان گناهان را به دو دسته‌ی گناهان صغیره و گناهان کبیره تقسیم نمود، گناهان کبیره نیز خود به دو دسته‌ی گناهان مبتنی بر حق‌الله و گناهان مبتنی بر حق‌الناس قابل دسته‌بندی خواهند بود. حق‌الله به حقوقی گفته می‌شود که به خدا تعلق دارد. به عنوان مثال افراد مذهبی و معتقد اعمال واجبی نظیر نماز و روزه را برای جلب رضایت شخص خاصی انجام نمی‌دهند. بلکه این واجبات را تنها برای جلب رضایت خدا به جا می‌آورند. بنابراین حقوق این عبادت‌ها هم تنها به خدا تعلق دارد. بنابراین اگر فردی این اعمال را انجام ندهد یا در انجام آنها کوتاهی کند تنها حق خدا را ضایع کرده است. در مقابل حق‌الناس به حقوقی گفته می‌شود که صاحبان اصلی آن انسان‌ها هستند. به عنوان مثال اگر فردی جان یک انسان را بگیرد حق مسلم زندگی را از او گرفته است.

بر اساس آن‌چه در قرآن آمده خدا نسبت به حق خود بخشنده و مهربان است. آن‌چنان که در قرآن می‌خوانیم: «پروردگارت نسبت به آنان که از روی جهل اعمال بد انجام داده اند، سپس توبه کرده و در مقام جبران بر آمد‌ه‌اند، آمرزنده و مهربان است» به این ترتیب اگر فردی حق‌الله را به جا نیاورده باشد با ابراز پشیمانی قلبی از قصور خود می‌تواند نسبت به قبول توبه‌‌اش امیدوار گردد. البته در شیوه توبه از گناه کبیره تنها ابراز پشیمانی، حتی اگر این پشیمانی از صمیم قلب و خالصانه باشد، کافی نیست. بلکه باید حق زایل شده را جبران کرد. به عنوان مثال اگر فردی برخی واجبات خود نظیر نماز و روزه را به جا نیاورده باشد باید قضای آنها را به جا بیاورد تا توبه و ابراز ندامت او مورد قبول صاحب حق یعنی خدا قرار گیرد.

این موضوع در مورد توبه از گناهان مبتنی بر حق‌الناس نیز صادق است. در واقع شیوه توبه از گناه کبیره مبتنی بر حق‌الناس به این ترتیب است که فرد گناهکار باید ضمن ابراز پشیمانی قلبی و خالصانه، رضایت فردی که حق او را زایل کرده است را نیز به دست آورد. به عنوان مثال اگر مال کسی را از او ربوده است پس بدهد یا اگر گناهی که دیه به آن تعلق می‌گیرد را انجام داده باشد، باید با پرداخت دیه حقی که بر گردنش است را جبران نماید. در این میان برای برخی از گناهان کبیره نظیر قتل نفس قصاص در نظر گرفته شده است که آن نیز در صورت جلب رضایت صاحبان حق قابل بخشش خواهد بود.

در عمل شیوه توبه از گناه کبیره و آن دسته از گناهانی که مبتنی بر حق‌الناس هستند دشوارتر از گناهان کبیره‌ی‌ مبتنی بر حق‌الله است. به این دلیل که ممکن است خداوند از حق خود بگذرد و ابراز ندامت و تقاضای بخشش گناهکاران را بپذیرد، اما حقوق انسان‌ها تا زمانی که خود آنها رضایت ندهند قابل گذشت و بخشش نخواهد بود. در شیوه توبه از گناه کبیره همواره این اصل اساسی برقرار است که اگر فردی که حق او توسط دیگری زایل شده است در قید حیات نباشد، باید فرد گناهکار رضایت بازماندگان و وارثان آن فرد را جلب نماید. حتی اگر آنها هم قابل دسترسی نباشند فرد گناهکار باید به نمایندگی از آنها به دستگیری از افراد نیازمند و کمک به آنها بپردازد تا شاید بتواند گناه خود را جبران نماید.

شیوه توبه از گناه کبیره

همان گونه که در سطور پیشین این متن نیز به آن اشاره شد انجام توبه‌ی واقعی وابسته به شروطی است که یکی از آنها ابراز ندامت قلبی و درونی از گناه انجام شده و دیگری تلاش برای جبران آثار آن گناه است. شیوه توبه از گناه کبیره نیز به این صورت است که پس از ابراز ندامت باید فرد گناهکار با خود عهد ببندد که دیگر هرگز آن گناه را تکرار نکند. البته ممکن است برخی از افراد به دلیل فراموشی یا ناآگاهی دوباره به دنبال انجام گناه بروند و به دامان اعمال ناثواب بیافتند. در این حالت به محض آگاهی از گناه باید توبه کرد و اظهار ندامت و بخشش نمود. پس از آن نیز همان گونه که در بخش پیشین متن به آن اشاره شد باید در راه جبران گناه انجام شده و آثار به جا مانده از آن تلاش کرد.

البته ممکن است برخی از افراد تا روزهای پایانی عمر خود بر انجام گناهان مختلف پافشاری کنند و هیچ تلاشی برای انجام توبه یا جبران آثار گناهان خود ننمایند. با این حال به محض آن که از این نکته باخبر شوند که در آخر خط قرار دارند و روزهای پایانی عمر خود را سپری می‌کنند لباس توبه بپوشند و ابراز پشیمانی نمایند. باید توجه داشت که در چنین شرایطی توبه‌ی افراد پذیرفته نخواهد شد. کلام خدا نیز بر همین نکته دلالت دارد: «کسانى که در آستانه مرگ قرار می‌گیرند و می‌گویند اکنون از گناه خود توبه کردیم توبه آنان پذیرفته نخواهد شد»

یکی دیگر از مراحل توبه که در شیوه توبه از گناه کبیره می‌توان به آن اشاره کرد طلب آمرزش از خدا است. البته این موضوع در مورد گناهانی که حق‌الله در آنها مطرح است کاملا عادی به نظر می‌رسد. اما باید به این نکته توجه داشت که حتی در گناهان مبتنی بر حق‌الناس نیز باید پس از گذراندن مراحلی نظیر ابراز ندامت و سعی در جبران اشتباه و به دست آوردن رضایت فرد یا افرادی که حق آنها ضایع شده است، باید در نهایت از خدا نیز طلب آمرزش کرد. به این معنی که در گناهان مبتنی بر حق‌الناس فرد گناهکار باید علاوه بر مردم از خدا نیز عذرخواهی کند.

الگوی کلی شیوه توبه از گناه کبیره

در برخی از متون مذهبی الگوی خاصی برای توبه کردن در نظر گرفته شده است که چندین مرحله‌ی مختلف را شامل می‌شود. البته پیروی از این الگو یک امر مستحب به شمار می‌رود و انجام آن اجباری نیست. مراحل انجام این کار به این ترتیب است که در ابتدای امر و پس از نیت کردن برای توبه و ترک گناه باید سه روز پشت سر هم روزه گرفت. پس از آن فرد گناهکار باید غسل توبه را به جا بیاورد.

پس از انجام غسل نوبت به خواندن دو یا چهار رکعت نماز می‌رسد. سپس باید فرد گناهکار دعاهای توبه را به جا بیاورد و خود را مقید به نماز اول وقت کند. به این معنی که پس از آغاز مراحل توبه هیچ کدام از فرایض دینی واجب فرد وراس آنها نماز نباید قضا شود. البته در عین به جا آوردن نمازهای واجب در موقع معین باید تا حد امکان تلاش کرد که این نماز‌ها در مسجد خوانده شود.

شاید برخی از افرادی که از اراده‌ی سست و ضعیفی برخوردار هستند در اثر هم‌نشینی با دوستان ناباب خود به انجام گناه متمایل شده باشند. به همین دلیل پس از آغاز مراحل توبه فرد گناهکار باید سعی کند از هم‌نشینی با افراد ناباب یا بد طینت بپرهیزد و تنها با انسان‌های نیک رفتار و نیکو خصال حشر و نشر داشته باشد. از جمله اعمالی که می‌تواند در امر توبه تاثیرگذار باشد خواندن دعاهای مختلف است. به عنوان مثال می‌توان سراغ دعاهای صحیفه‌ سجادیه یا مناجات خمس عشر رفت. کسانی که دعاهای موجود در صحیفه سجادیه را در زمان انجام توبه انتخاب می‌کنند بهتر است به سراغ دعای سی و یکم این صحیفه بروند. البته خواندن مناجات تائبین نیز در امر توبه مفید توصیف شده است.

در این میان هرگز نباید مدد جستن از خدا برای ادامه‌ی مراحل توبه را فراموش کرد. بهتر است فرد گناهکار هر روز صبح علاوه بر خواندن نماز صبح دو رکعت نماز توبه نیز به شکل جداگانه به جا بیاورد و پس از آن از خدا بخواهد که او را در انجام مراحل توبه یاری نماید. می‌توان نظیر همین کار را هر شب پیش از خوابیدن نیز انجام داد.

در حالت کلی نمی‌توان زمان دقیقی را برای انجام مراحل توبه تعیین نمود. اما ممکن است فرد گناهکار هنگام حلول ماه‌های مهمی نظیر رجب، شعبان یا رمضان اقدام به انجام مراحله توبه نماید. در چنین شرایطی می‌توان با توجه به مناسبت‌های مهمی که در ماه‌های یاد شده وجود دارد اعمال عبادی مناسب با همان ایام را در جهت قبولی توبه به انجام رساند. به عنوان مثال می‌توان در عزاداری‌ها حضور فعال داشت یا در جشن‌های ولادت به انجام اموری نظیر خیرات پرداخت. در چنین حالتی مراحل توبه شکل عملی‌تری به خود می‌گیرد و علاوه بر خود فرد در احوالات سایر اشخاص نیز تاثیر بیشتری خواهد داشت.

در روزها و شب‌هایی که فرد گناهکار زودتر یا دیرتر از حالت عادی به خواب می‌رود یا از خواب بر می‌خیزد می‌تواند با یاد کردن خدا به عبادت بپردازد و گناهان خود را سبک کند. به هر حال مواردی که به آنها اشاره شیوه توبه از گناه کبیره را ترسیم می‌کند و الگوی رایجی برای انجام این کار به شمار می‌رود.

امیدواری به قبول توبه

در پایان نکات مربوط به شیوه توبه از گناه کبیره باید به این نکته اشاره کرد که خدا همیشه توبه گناهکاران را در صورت خلوص نیت آنها می‌پذیرد. در آیات و روایات نقل شده در متون مذهبی نیز همواره بر این نکته تاکید شده است که خدا توبه کنندگان را در صورتی که توبه‌ی آنها حقیقی بوده و تمام شرایط از پیش تعیین شده در آن لحاظ شده باشد عذاب نمی‌دهد. در همین زمینه می‌توان به سخنی از از امام محمد باقر (ع) استناد کرد: «همان گونه که پیامبر اسلام فرموده است سوگند به او که جز خودش هیچ جنبنده‌ای شایسته پرستش نیست، خداوند هیچ مومنى را پس از انجام توبه و طلب عفو عذاب نمی‌کند. مگر آن که نسبت به خدا بدگمان و ناامید باشد و با خلق خدا نیز درست رفتار نکند و به غیبت از آنها بپردازد»

در شیوه توبه از گناه کبیره باید به این اصل توجه داشت که اگر گناهی مشمول جاری شدن حد باشد و پس از انجام گناه بر فرد گناهکار حد جاری شود، حساب او پاک می‌گردد و دیگر در آخرت به خاطر آن گناه مجازات نمی‌شود. یکی از دلایل این امر آن است که خدا انسان‌ها را برای انجام یک گناه دوبار مجازات نمی‌کند. موضوعی که حضرت علی (ع) نیز در یکی از سخنان خود به آن اشاره کرده است: «خداوند عالی مرتبه‌تر و کریم‌تر از آن است که بنده‌‏اش را دو بار مجازات کند»

منبع: ستاره

1980