معرفی تخت فولاد قبرستان قدیمی در اصفهان

تخت فولاد  (به انگلیسی : Takht-e Foulad) قبرستان قدیمی شهر اصفهان است که به نام لسان الارض و بابا رکن الدین هم شناخته می شود. تخت فولاد یکی از مهم ترین محوطه های تاریخی و فرهگی ایران و از مکان های دیدنی شهر اصفهان محسوب می شود.

برخی از مورخین ، تخت فولاد را از ابتدای دوران قاجار به شکل روستایی کوچک معرفی کردند که باغ هایی چشم نواز و دلگشا داشته است و رکن الملک در همان دوران بناها و ساختمان های متعددی در تخت فولاد احداث نموده است. 

عکس های تخت فولاد 

قدمت تخت فولاد به قرن چهارم هجری یا خیلی قبل تر به دوران قبل از اسلام می رسد. 

مساحت تقریبی تخت فولا 75 هکتار است و در حاشیه جنوبی زاینده روی اصفهان در انتخای محور شمالی – جنوبی شهر قرار گرفته است. 

شهرت تخت فولاد به دلیل وجود بناهای تاریخی ارزشمند و تعداد زیاد مشاهیری است که در آن دفن شده اند. 

قبرستان تخت فولاد ، هم  به صورت کلی و هم به صورت تکه های جدا در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. 

تخت فولاد اصفهان

مهمترین مکان های این قبرستان به نام مشاهیر دفن شده در آن نامگذاری شده اند عبارتند از:

- تکیه میر فندرسکی

- سنگ قبر بالا فولاد حلوایی 

- آرامگاه بابا رکن الدین

- تکیه آغاباشی

- تکیه بروجردی ها

- تکیه تویسرکانی ها

- تکیه خاتون آبادی ها 

- تکیه جویباره ای 

- تکیه سید العراقین

- تکیه ریزی ها

- تکیه شهشهانی 

- تکیه فیض

- تکیه لسان الارض

- تکیه مادر شاهزاده

- تکیه میزا رفیعا

- تکیه واله

- تکیه چهار سوثی

- تکیه کازرونی 

- آرامگاه بید آبادی

مکان های مهم تخت فولاد

قبرستان تخت فولاد کجاست؟

قبرستان تخت فولاد از غرب به خیابان مصلی ، از جنوب به خیابان سعادت آباد ، از شرق به خیابان سجاد و خیابان بهار و از شمال به خیابان میر می رسد.

با وسایل نقلیه عمومی برای رسیدن به این مکان میتواند در ایستگاه اتوبوس تند رو BRT سجاد پیاده شوید. 

با خودرو شخصی میتوانید به خیابان فیض ، سجاد یا آزادگان بروید و سپس به سمت تخت فولاد حرکت نمایید.

گورستان قدیمی تخت فولاد

تاریخچه تخت فولاد

به روایت شارن در دوره دیلمیان یکی از سرداران نظامی به نام " پولاد بازو " در این محل قصر کوچکیداشته و تخته سنگی سکو مانند را برای نشستن و تماشای رقابت کشتی گیران ساخته بوده است. 

مورخان دیگر تاریخچه این قبرستان را به دلیل وجود مقبره یوشع نبی در تکیه لسان الارض به قبل از اسلام نسبت میدهند. 

با توجه به تعداد محدودی سنگ قبر مربوط به قرن 5 – 7 اطلاعات بیشتری از این دوران در دست نیست.

در آثار مکتوب که از دوران حکومت سلجوقیان نام برده شده ، به تخت فولاد و عمارت باشکوه آن اشاره شده است. 

در قرن 7 – 10 هجری قمری قبرستان تخت فولاد یکی از اماکن مهم برای عبادت و ریاضت عارفان و عالمان بزرگ و مشهوری از جمله بابارکن الدین و  بابا فولاد بوده است که عبادتگاهی مخصوص به خود در آنجا ساخته اند. 

در قرن 7 و 8 هجری قمری برخی از عارفان مهم دوران که به بابا یا عمو معروف بوده اند در این محل عبادت می کردند. 

یکی از عارفان و زاهدان دفن شده در این مکان ، بابا رکن الدین است. 

تا قبل از صفویان ، دراویش خانقاهی در این مکان به نام آرامگاه بابا رکن الدین ساخته بودند.

در زمان صفویه در کنار این قبرستان کاروانسرایی ساخته شد که آخرین منزلگاه کاروان ها قبل از ورود به اصفهان بود. 

در دوران صفویه این قبرستان تبدیل به قبرستان اختصاصی برای دفن بزرگان مملکتی بوده است. 

قبرستان تخت فولاد

محدوده قبرستان تخت فولاد در زمان شاه سلیمان صفوی به حداکثر وسعت خودش رسید و 400 تکیه و خانقاه در آن قرار گرفت. 

در اواخر دوره صفویان به خصوص همزمان با شاه سلطان حسین ، تخریب تکایای تخت فولاد شروع شد . 

ملا محمد باقر مجلسی که از علمای بزرگ اواخر عهد شاه سلیمان و اوایل سلطنت شاه سلطان حسین بوده است ، حکم اخراج تصوف از اصفهان و تخریب تکایای آن ها در تخت فولاد را صادر کرد. 

پس از صفویان ، تخت فولاد تبدیل به قبرستان همگانی شد. 

در دوره قاجار فتحعلی شاه توجه ویژه ای به تخت فولاد داشت و حتی تکیه مادر شاهزاده را در آن ساخت ولی در دوره حکومت ظل السلطان ، فرزند ناصرالدین شاه ، وی دستور به تخریب بسیاری از بناهای صفوی تخت فولاد را صادر نمود. 

در دورن پهلوی اغلب آرامگاه های موجود در تخت فولاد به مقبره های خصوص تبدیل شدند .

در سال 1363 دفن اموات به جز شهدای جنگ ایران و عراق در این قبرستان ممنوع شد و قبرستان جدید شهر به نام باغ رضوان افتتاح گردید.

تصاویری از تخت فولاد اصفهان

سبک معماری تخت فولاد

تخت فولاد به عنوان گنجینه ای از آثار مختلف هنری از جمله معماری ، گچ بری ، کاشی کاری ، خوشنویسی ، حجاری ، شعر ، نگارگری ، طراحی و نقاشی از دوره های مختلف در اصفهان بوده است. 

از جمله آثار هنری این مجموعه میتواند به موارد زیر اشاره کرد :

کاشی کاری بقعه آقا حسن خوانساری

آرامگاه محمد کاظم واله

مدرسه رکن الدین 

تکیه بابا رکن الدین

تکیه میر فندرسکی

خوش نویسی مزار واله ف شاعر و خطاط ، به خط تعلیق خودش

سنگ نوشته قبر مادر شاهزاده به خطر محمد باقر اصفهانی

کتیبه خط میر عماد حسنی در تکیه میر فندرسکی

اشعار شاعرانی از جمله نظیر واله ، محمد ظلعا اصفهانی ، ملا محمد حسین ضیا اصفهانی

آثار نقاشی قدیمی از شیخ بهایی و میر فندرسکی اثر سید حسین در آرامگاه سران بختیاری

تصاویر رکن الملک بر کاشی مجاور آرامگاه وی در مسجد رکن الملک

نمونه های هنر سنگ تراشی بین نظیر از جمله سنگ قبر آقا محمد بید آیادی از استاد محمد علی 

قبرستان تخت فولاد در اصفهان

سنگ قبر شیح محمد تقی نجفی اصفهانی از استاد محمدرضا پسر استاد محمد علی 

سنگ قبر حسینقلی خان ایلخان بختیاری در تکیه میر 

کتیبه حجاری شده سر درد مسجد مصلی تخت فولاد

نگارگری ، طراحی و نقش اندازی قبرو بزرگان و دیگر قبور که نشان دهنده شغل متوفی هستند.

خطوط زیبای نوشته شده بر روی سنگ قبر ها همه از آثار ارزشمند این قبرستان در دورن مختلف محسوب می شوند. 

از اغلب عناصر معماری تخت فولاد از جمله مسجدها ، کاروان سراها  آب انبار های به جز اندکی ، باقی نمانده  

در بخش جنوب غربی تخت فولاد 2 مصلی وجود دارد که از آثار دوره صفوی هستند. یکی در سال 1300 به دستور حاج محمد تقی نقشینه مرمت شده ولی هر دو مصلی در سال های اخیر تخریب و به جای آنها مصلی بزرگ جدید شهر اصفهان قرار گرفته است. 

به جز مسجد رکن الملک مساجد دیگری در قبرستان وجود داشته که در دهه های اخیر همه را تخریب نموده اند. از جمله مسجد تکیه خوانساری از دوره صفوی و مسجد تکیه آقا مجلس از دوره قاجار .

آب انبار تکیه کازرونی ، آقا مجلس ، بابا رکن الدین ، چهار سوقی و شهشهانی هم جزو آب انبارهای تخریب شده این مجموعه محسوب می شوند. 

در تمام ورودی تکیه ها ، هشتی ، دالان یا پیش فضای مرودی ساخته شده . 

تکیه ها از صحن ها ، حجره ها و ایوان هایی در پیرامون خود برخوردارند. 

تکیه ها دارای بقعه اصلی هستند که محل دفن بزرگان است. 

اکثر بقعه های دوران صفویه به جز تکیه میر که بدون مقبره است ، از خصوصیات معماری یکسانی برخوردارند.

در دوران قاجار نقشه اکثر مقبره ها به صورت هشت ضلعی و منتظم طراحی شده است و در این دوران تکیه سازی رونف زیادی داشته و حدود 20 تکیه از این دوران در تخت فولاد ساخته شده است. 

تکیه های تخت فولاد

تکیه در اصطلاح محلی برای برپایی مراسم سوگواری و عزادارای عالمان دینی و بزرگان وقت و محل دفن و مقبره آن ها گفته می شده است. 

محل سکونت ، عبادت و ریاضت درویشان نیز از دیگر معانی تکیه به شمار می رود که بعد از فوت در همان محل دفن می شده اند. 

ساخت تکیه ها با کرابری خانقاهی در قرن 8 هجری قمری در اصفهان شروع شد و علاوه بر محل دفن عارفان ، عالمان دینی و فقیهان اصفهانی محل سکونت اهل تصورف و درویشان فقیر بوده است. شاید دلیل وجود حجره های متعدد در اطراف صحن تکیه ها به همین دلیل باشد. 

برخی از مورخان معتقدند تعدادی از تکیه های تخت فولاد از ابتدا محل عزلت نشینی یا مکان تدریس و آموزش علم عالمان دینی بوده است که بعد از فوت به عنون مقبره تغییر کاربری داده اند. 

تکیه ها لسان الارض ، بابا رکن الدین ، بابا فولاد ، میر فندرسکی ، میرزا رفیعا ، خوانساری ، آقا رضی ، خاتون آبادی ، فاضل سراب و فاصلا در زمان صفویه ساخته شده اند.