کورتیزول بالا یا سندرم «کوشینگ»؛ علائم، علت‌ها و درمان
کورتیزول هورمون اصلی استرس در بدن است که کمک می‌کند خلق و خوی‌تان را کنترل کنید، در مواقع لازم بترسید و انگیزه بگیرید.
کورتیزول زیاد موجب افزایش وزن، نوسانات خلقی، فشار خون بالا، مشکلات گوارشی و خستگی می‌شود. هر چند علت کورتیزول بالا اغلب استرس است، اما مشکلات غدد فوق کلیوی یا دارو نیز می‌توانند کورتیزول را افزایش بدهد.
شیوه‌ی کاهش کورتیزول، بستگی به علت آن دارد. مثلا اگر استرس عامل بالا بودن کورتیزول شماست پس باید به دنبال راهکار‌هایی برای غلبه بر استرس‌تان باشید. برخی از مکمل‌های کورتیزول مانند فسفاتید یلسرین، آشواگاندا و امگا ۳ می‌توانند به کاهش سطح کورتیزول کمک کنند. انتخاب‌های سبک زندگی مانند تغذیه سالم یا ریلکسیشن نیز می‌توانند کورتیزول را پایین بیاورند. اما ممکن است پزشک شما دارو‌هایی تجویز کند یا بسته به علت بالا بودن کورتیزول‌تان، سایر راهکار‌های درمانی را پیشنهاد دهد.
کورتیزول چیست و چه می‌کند؟
غدد فوق کلیوی شما، هورمون کورتیزول و آدرنالین ترشح می‌کنند که اغلب به واکنش استرسی «جنگ یا گریز» مرتبط هستند. تحقیقات نشان داده‌اند هورمون کورتیزول به بدن کمک می‌کند از چربی‌های و کربوهیدرات‌ها استفاده کند، فشار خون را تنظیم کند، گلوکز خون را بالا ببرد و التهاب را سرکوب نماید. غده‌ی هیپوفیز در مغز و غدد فوق کلیوی روی کلیه‌های شما در تنظیم کورتیزول نقش دارند. یعنی بروز هر مشکلی در این غدد می‌تواند باعث افزایش کورتیزول شود.
هیپوتالاموس مغز شما نیز همراه با غده هیپوفیز و فوق کلیوی‌تان در تولید کورتیزول نقش دارد که گاهی به آن محور هیپوتالاموس - هیپوفیز - آدرنال می‌گویند و تنظیم کننده‌ی بسیاری از واکنش‌های بدن نسبت به استرس است. پزشکان می‌گویند عملکرد کورتیزول، کمک به بدن در مواجهه با دریافت ترس است. افزایش کورتیزول به بدن کمک می‌کند با موقعیت‌های استرس برانگیز برخورد کند. اما میزان بالاتر کورتیزول بر سیستم گوارش، سیستم ایمنی و رشد بدن اثر می‌گذارد.
معمولا وقتی که خطر برطرف می‌شود، میزان کورتیزول به حد نرمال خود برمی‌گردد. اما استرس مزمن، عوارض پنهان در سلامتی و یا کمبود خواب می‌تواند موجب علائم دائمی کورتیزول بالا در بدن شود. کورتیزول بالا، در مدت زمان طولانی می‌تواند منجر به عارضه‌ای به نام سندرم کوشینگ شود.
علائم سندرم کوشینگ
علائم کورتیزول بالا می‌تواند از چند جهت بر بدن اثر بگذارد. بسته به علت کورتیزول بالا ممکن است یک یا چند علامت داشته باشید:
افزایش وزن
استرس بلند مدت می‌تواند منجر به افزایش وزن شود، زیرا هورمون کورتیزول و گرلین (هورمون گرسنگی) را بالا می‌برد. در نتیجه اشتهای و ولع‌تان برای شیرینی‌جات و غذا‌های پُرکالری و پُرکربوهیدرات بیشتر می‌شود.
مطالعه‌ای دریافته است کورتیزول بالا، اغلب نتیجه‌ی استرس مزمن است. در این مطالعه افرادی که تحت استرس زیاد بودند وزن اضافه کردند. کورتیزول بالا، حتی بعد از برطرف شدن مورد استرس زا نیز این افراد را در معرض افزایش وزن قرار داده بود.
نوسانات خلقی و افسردگی
یکی از علائم کورتیزول زیاد، نوسانات خلقی است. نشریه‌ی Stress گزارش می‌دهد نقص عملکرد در محور هیپوتالاموس - هیپوفیز - آدرنال، اغلب با اختلالات خلقی مرتبط است. برگرداندن کورتیزول به سطح نرمال، یکی از راه‌های بهبود علائم اختلالات خلقی و کمک به درمان افسردگی می‌باشد.
اختلال پانیک و اختلال اضطراب
عدم تعادل در کورتیزول می‌تواند باعث از دست دادن کنترل هیجانی شده و خودش را به صورت حملات پانیک نشان دهد. محققان دریافته‌اند عوارضی که موجب افزایش کورتیزول می‌شوند، مانند نقص عملکرد محور هیپوتالاموس - هیپوفیز - آدرنال، می‌توانند موجب اختلال اضطراب فراگیر نیز بشوند. کاهش سطح کورتیزول کمک می‌کند اختلال اضطراب بهبود پیدا کرده و فرد بهتر بتواند با استرس برخورد کند. البته داشتن یک حمله‌ی پانیک می‌تواند فاکتوری در علت افزایش کورتیزول باشد.
مشکلات گوارشی
داشتن کورتیزول زیاد به این معنی است که به احتمال زیاد دچار مشکلات متعدد گوارشی هستید. وقتی سطح کورتیزول بسیار بالاست، آنزیم‌های گوارشی کمتری در بدن ترشح می‌شود. این اتفاق باعث محدود شدن عملکرد گوارش خواهد شد. مطالعات دریافته‌اند تاثیرات کورتیزول بالا بر سیستم گوارش می‌تواند منجر به اسهال و سایر علائم سندرم روده تحریک پذیر شود.
بیماری قلبی و فشار خون بالا
یکی از علائم سندرم کوشینگ، افزایش کورتیزولی است که موجب فشار خون بالا می‌شود. محققان دریافته‌اند افزایش کورتیزول، فشار خون را نیز افزایش می‌دهد. البته در شرایط استرس حاد، افزایش فشار خون به بدن کمک می‌کند تا نسبت به خطر واکنش مناسب نشان دهد. اما افزایش مدت دار کورتیزول، مانند سندرم کوشینگ، موجب افزایش مزمن فشار خون خواهد شد.
ضعف سلامت پوست
یکی دیگر از علائم کورتیزول بالا، شکنندگی پوست، التیام کُند پوست و بروز جوش و آکنه است. مطالعات علمی گوناگونی که روی حیوانات و انسان‌ها انجام شده دریافته استرس مزمن، به سلامت پوست آسیب می‌زند. مثلا کورتیزول زیاد می‌تواند باعث شود DNA به سلول‌ها آسیب بزند. همچنین نقص عملکرد محور هیپوتالاموس - هیپوفیز - آدرنال، تاثیر منفی بر پوست دارد. پژوهشی نشان داده زنانی که تحت استرس شدید بودند یا آن‌هایی که مدام کمبود خواب داشتند، دچار مشکلات پوستی ناشی از نقص عملکرد لایه‌ی دفاعی پوست بودند. دانشمندان می‌گویند کورتیزول بالای ناشی از استرس، عامل تاثیر منفی بر سلامت پوست این افراد بوده است.
از دست دادن توده استخوانی
کورتیزول بالا می‌تواند بر سلامت استخوان‌ها نیز تاثیر منفی بگذارد و منجر به افزایش احتمال شکستگی استخوان شود. دانشمندان دریافته‌اند سندرم کوشینگ و تولید بیش از حد کورتیزول، از تراکم استخوان می‌کاهد. تراکم استخوان به طور طبیعی با افزایش سن کاهش می‌یابد، اما کورتیزول زیاد می‌تواند این پروسه را سرعت بدهد.
سایر علائم عمومی کورتیزول بالا
سر درد‌ها یا حملات مکرر میگرن
خستگی شدید
اختلال رشد در کودکان
ضعف عضلانی
کاهش عملکرد ادراکی
علائم کورتیزول بالا در خانم‌ها
یک سری از علائم کورتیزول بالا به صورت کلی مختص خانم‌ها هستند. کورتیزول بالا می‌تواند سبب پریود‌های نامنظم و افزایش موی صورت زنان شود.
علائم کورتیزول بالا در آقایان
مردانی که کورتیزول زیادی دارند دچار کاهش میل جنسی و اختلال نعوظ می‌شوند.
علت‌های بالا بودن سطح کورتیزول
استرس زیاد
یکی از معمول‌ترین علت‌های افزایش کورتیزول، استرس است. هورمون کورتیزول به میزان قابل توجهی در شرایط استرس برانگیز بالا می‌رود. افزایش ترشح کورتیزول می‌تواند تا یک ساعت بعد از پایان حادثه نیز باقی بماند. این میزان کورتیزول زیاد اگر مزمن شود می‌تواند منجر به افزایش چربی بدن شود.
داشنمندان می‌توانند سطح کورتیزول را اندازه بگیرند تا مشخص کنند فرد تا چه حد تحت استرس است. غدد فوق کلیوی شما که کورتیزول تولید می‌کند بر تیروئیدتان نیز اثر می‌گذارد. علائم کورتیزول بالا می‌تواند همراه با پایین بودن هورمون تیروئید باشد.
مشکلات غده هیپوفیز
یکی از دلایل بروز علائم کورتیزول زیاد، تولید بیش از اندازه‌ی هورمون آدرنوکورتیکوتروپین است. این اتفاق گاهی می‌تواند به دلیل توموری در غده‌ی هیپوفیز روی بدهد.
تومور در غده‌ی فوق کلیوی
کورتیزول بالا می‌تواند نتیجه‌ی وجود تومور در غده‌ی فوق کلیوی باشد. درمان تومور غده‌ی فوق کلیوی، کورتیزول را پایین می‌آورد و برخی از علائن سندرم کوشینگ را تخفیف بدهد.
تومور ترشح کننده‌ی هورمون آدرنوکورتیکوتروپین (ACTH)
علائم سندرم کوشینگ می‌توانند ناشی از تومور‌های خوش خیم یا سرطانی در ریه، لوزالمعده، تیروئید و یا تیموس باشند. گاهی تومور می‌تواند میزان زیادی ACTH تولید کرده و کورتیزول را نیز بالا ببرد.
عارضه‌ی جانبی برخی از دارو‌ها
علائم تولید زیاد کورتیزول می‌تواند در اثر مصرف دارو‌های کورتیکواستروئید نیز بروز کند. دارو‌های کورتیکواستروئید معمولا برای درمان آرتریت، سندرم التهابی روده و یا آسم تجویز می‌شوند.
مصرف زیاد الکل و کافئین
مرتبا الکل نوشیدن می‌تواند کورتیزول را بالا ببرد. در مطالعه‌ای که روی ۳۶۰۰ مرد و زن انجام شد، دانشمندان دریافتند مصرف الکل، تولید کورتیزول را در بدن افزایش می‌دهد. مصرف الکل به دلیل تاثیر بر محور هیپوتالاموس - هیپوفیز - آدرنال، منجر به افزایش کورتیزول می‌شود. کافئین نیز می‌تواند تولید کورتیزول را در زمان‌های عادی یا تحت شرایط استرس ذهنی بالا ببرد.
کمبود خواب
نشریه‌ی Sleep گزارش می‌دهد کمبود خواب تولید کورتیزول را افزایش می‌دهد. در مطالعه‌ای که روی افراد دچار کمبود خواب صورت گرفت، معلوم شد کورتیزول عصرگاهی این افراد بالا بوده و با سرعت کمتری نسبت به گروه کنترل، پایین آمده بود.
چگونه کورتیزول را پایین بیاوریم
لازم است سطح کورتیزول را پایین بیاورید تا عوارض جانبی آن را محدود کنید.
بر استرس و اضطراب‌تان غلبه کنید و بیشتر بخندید
پیدا کردن راه‌هایی برای غلبه بر استرس کمک‌تان می‌کند کورتیزول‌تان را به سطح نرمال برگردانید. میان استرس مزمن و افزایش کورتیزول صبحگاهی ارتباط وجود دارد.
مطالعه‌ای دریافته خندیدن تاثیر مثبت بر کورتیزول بالا دارد. بیشتر خندیدن می‌تواند تغییر مثبتی در سبک زندگی باشد که از استرس‌تان می‌کاهد.
رژیم غذایی سالم در پیش بگیرید
غذا‌هایی که می‌توانند کورتیزول را بالا ببرند شامل قند‌های تصفیه شده، کربوهیدرات‌های ناسالم، و چربی‌های اشباع می‌شوند. میوه و سبزی بیشتر مصرف کنید تا هورمون‌های‌تان تعدیل شوند. رژیم غذایی نامناسب، تاثیر منفی بر میزان کورتیزول می‌گذارد. مکمل‌هایی مانند منیزیم کمک می‌کنند از میزان کورتیزول کاسته شود. اگر دیابت نوع دوم دارید و علائم کورتیزول بالا را نیز تجربه می‌کنید، پس تغذیه‌ی سالم برای کنترل علائم‌تان ضروریست. علاوه بر تغذیه‌ی سالم، باید بیشتر مایعات بنوشید. زیرا میزان هیدراسیون بدن نیز بر کورتیزول اثر می‌گذارد. وقتی بدن دهیدراته می‌شود، کورتیزول بالا می‌رود.
خواب‌تان با کیفیت و کافی باشد
یکی از راه‌های پیشگیری از علائم کورتیزول بالا، کافی و با کیفیت خوابیدن است. کیفیت خواب درست مانند کمیت آن مهم است و به حفظ سطح نرمالی از کورتیزول کمک می‌کند.
ورزش در حد متعادل برای کاهش کورتیزول
ورزش منظم می‌تواند کمک‌تان کند کورتیزول‌تان را پایین بیاورید، زیرا برای غلبه بر استرس مفید است. ورزش با شدت متوسط یا کم، تاثیر مثبت بر سطح کورتیزول دارد. اما ورزش سنگین و شدید، تولید کورتیزول را در بدن بالا می‌برد. جالب است بدانید عرق ریختن حین ورزش می‌تواند موجب افزایش غلظت کورتیزول در بدن می‌شود و این غلظت اضافی در مو‌ها شناسایی می‌شود. پزشکان می‌توانند نمونه مو‌ها را تست کنند تا به تشخیص بیماری مرتبط با استرس مزمن پی ببرند. پیاده روی یک ورزش عالی با شدت پایین است که به عنوان کاهنده‌ی کورتیزول عمل کرده و استرس را کنترل می‌کند.
مدیتیشن
ریلکسیشن و مدیتیشن به بدن کمک می‌کنند کمتر کورتیزول ترشح کند. به طور مرتب به تمرینات ذهنی - بدنی پرداختن و ریلکس کردن، تنفس‌تان را کنترل می‌کند و باعث می‌شود نسبت به بدن‌تان آگاه‌تر شوید و بتوانید با استرس مبارزه کنید.
مکمل‌هایی برای کاهش کورتیزول
اگر سلامتی‌تان تحت تاثیر کورتیزول زیاد در بدن‌تان قرار گرفته است، پس مصرف مکمل در کنار تغییرات سالم در سبک زندگی برای‌تان مفید خواهد بود.
فسفا تیدیل‌سرین
مکمل فسفا تیدیل‌سرین تاثیر مثبت بر ذهن و حافظه‌تان دارد و کورتیزول‌تان را پایین می‌آورد. پژوهشی نشان داده مصرف مکمل فسفا تیدیل‌سرین، به میزان ۶۰۰ میلی گرم در روز، کورتیزول را بعد از ورزش سنگین پایین می‌آورد. این شیوه برای ورزشکاران و افرادی که فعالیت‌های سنگین انجام می‌دهند مفید است تا تحت تاثیر کورتیزول زیاد قرار نگیرند.
آشواگاندا
مکمل آشواگاندا می‌تواند در موقیعت‌های هیحانی یا استرس زا کمک‌تان کند، زیرا کورتیزول را پایین می‌آورد. مطالعه‌ای نشان داده مصرف ۳۰۰ میلی گرم مکمل آشواگاندا در روز، از کورتیزول می‌کاهد، بدون اینکه عارضه‌ی جانبی به جا بگذارد.
امگا ۳
مصرف مکمل امگا ۳ از التهاب کم می‌کند و اثرات منفی کورتیزول زیاد را تخفیف می‌دهد. مطالعه‌ای دریافت مصرف ۷.۲ گرم روغن ماهی در روز، کورتیزول را پایین می‌آورد و سیستم عصبی مرکزی را تنظیم می‌کند.
سایر راهکار‌ها برای کاهش کورتیزول بالا
بسته به دلیل بالا بودن کورتیزول شاید کاهش این هورمون از راه‌های طبیعی ممکن نباشد. اگر علائم کورتیزول بالا را داشته باشید، پزشک‌تان با آزمایشات گوناگون، وضعیت سلامتی‌تان را از جهت سندرم کوشینگ چک می‌کند. برخی از روش‌های متداول برای درمان تولید کورتیزول زیاد، بسته به بیماری‌تان شامل موارد زیر می‌شود:
کاهش دوز داروی کورتیکواستروئید
عمل جراحی برای برداشتن توموری که موجب ACTH یا کورتیزول بالا شده
دارو‌هایی برای کمک به تنظیم و نرمال کردن ترشح کورتیزول
منبع: برترینها
1980
