طوفان الاقصی و داستان 6 میلیارد دلار پول ایران در قطر/ آمریکا بار دیگر ایران را از دیپلماسی پشیمان می کند؟

نزدیک به یک هفته از آغاز عملیات طوفان الاقصی با طراحی و اجرای شاخه نظامی حماس علیه رژیم اسرائیل می گذرد. حملات بی امان رژیم اسرائیل به نوار غزه از یک سو و حملات گروه های مقاومت فلسطینی به سرزمین های اشغالی همچنان ادامه دارد. هرچند که دامنه نظامی این درگیری ها همچنان محدود به فلسطین و سرزمین های اشغالی باقی مانده و در چند مورد محدود به خاک لبنان و سوریه هم کشیده شده است اما تبعات سیاسی آن در سطح بین المللی بر رابطه های دو و چندجانبه و همچنین روندهای جاری تاثیر بسزایی گذاشته است.

در چند روز اخیر تقریبا بر همه قطعی شده که روند عادی سازی روابط عربستان سعودی با اسرائیل اگر نگوییم کاملا از میان رفته بلکه برای میان مدت معلق شده است.

فلسطین به بالاترین نقطه از لیست اولویت های افکار عمومی در کشورهای مسلمان بازگشته و شاهد برگزاری راهپیمایی های گسترده در کشورهای اسلامی در حمایت از مردم فلسطین هستیم. هرچند دامنه این اعتراض ها به کشورهای اسلامی محدود نشده و در خیابان های اصلی پایتخت های کشورهای غربی هم اعتراض هایی از این جنس شکل گرفته و هر روز پرجمعیت تر از قبل هم می شود.

موضع دو گانه کاخ سفید

از نخستین ساعات آغاز طوفان الاقصی ، مقام های اسرائیلی و غربی به شمول اروپا و ایالات متحده موضع دوگانه ای را نسبت به دخالت جمهوری اسلامی ایران در این عملیات اتخاذ کردند. از یک سو گفته شده که همکاری نظامی – امنیتی  میان تهران و گروه های مقاومت اسلامی به شمول حماس در سالهای اخیر امر پنهانی نبوده و ثابت شده و از سوی دیگر تاکید شد که تاکنون مدارک مستند و مستدلی درباره دخالت مستقیم ایران در این عملیات پیدا نشده است؛ موضعی که هم می تواند اهرم فشار بر جمهوری اسلامی ایران در این پرونده را برای غرب و اسرائیل تأمین کند و هم ترمزی باشد بر مطالبه ها برای برخورد شدیدتر با تهران بخصوص از جنس نظامی آن.

از نخستین ساعات طرح این موضوعات در محافل سیاسی غرب و انعکاس آن در رسانه ها، بیشتری تمرکز بر آخرین توافق ایران و ایالات متحده آمریکا در حوزه تبادل زندانیان و انتقال اموال مسدود شده ایران از کره جنوبی به قطر بود. محور این اعتراض ها این بود که دولت جو بایدن با در اختیار ایران قرار دادن این پول عملا دست جمهوری اسلامی را برای تأمین مالی گروه های مقاومت مورد حمایت خود در منطقه به شمول حماس باز گذاشته است. جمهوری خواهان آمریکایی به علاوه کارشناسان ضدایرانی در رسانه ها و اندیشکده های متفاوت غربی با انتقاد از دولت جو بایدن برای انتقال این پول از کره جنوبی به قطر خواهان بلوکه شدن مجدد این پول و قطع امکان دسترسی تهران به آن شدند.

مقام های متفاوت دولت ایالات متحده از مشاور امنیت ملی تا وزیر خارجه از سخنگوی کاخ سفید تا سخنگوی وزارت خارجه در توضیح به این انتقادها به سه موضوع اشاره کردند : یک : پول منتقل شده از کره جنوبی به قطر از محل درآمد ایران از فروش نفت به سئول بوده و از جیب ملت آمریکا خرج نشده است. دو : این پول با سازوکار ویژه ای از سئول به دوحه منتقل شده و ایران صرفا برای خرید اقلام غیر تحریمی که شامل کالاهای اساسی یا به اصطلاح «بشردوستانه» می شود می تواند از این 6 میلیارد دلار استفاده کند. وزارت خزانه داری امریکا بر روند سفارش های ایران برای خرید این قبیل کالاها نظارت کامل دارد. سوم : ایالات متحده هر زمان که اراده کند می تواند مجددا مسیر دستیابی ایران به این پول را مسدود کند.

مقام های دولت جو بایدن ضمن حفظ ادبیات تهدید آمیز نسبت به هرگونه همکاری ایران با حماس در طراحی و اجرای عملیات طوفان الاقصی یا پیوستن ایران به این جریان، همزمان با تأکید بر عدم دستیابی به سند مستدل درباره دخالت مستقیم تهران در این عملیات تأکید کردند که تحقیقات در این زمینه در جریان است. با این همه قرار گرفتن ایالات متحده آمریکا در فصل رقابت های انتخاباتی در کنار لابی وسیع رژیم اسرائیل در ساختار سیاسی داخلی ایالات متحده فشار مضاعفی را بر دولت جو بایدن برای موضع گیری سختگیرانه تر نسبت به جمهوری اسلامی ایران وارد کرده است.

خبرسازی یا خبررسانی درباره تصمیم جدید بایدن

در چنین فضایی بود که غروب روز پنجشنبه چند رسانه آمریکایی به شکل همزمان خبر از توافق نانوشته و شفاهی ایالات متحده و قطر دادند. نیویورک تایمز در این باره نوشت:  ایالات متحده و قطر توافق کرده‌اند که دسترسی ایران به 6 میلیارد دلاری را که اخیراً به عنوان بخشی از توافق بین واشنگتن و تهران به دوحه منتقل شده بود، قطع شود.  معاون وزیر خزانه داری روز پنجشنبه به دموکرات های مجلس نمایندگان گفت که ایران دیگر به این منابع مالی دسترسی نخواهد داشت.

پیش از این نیز این پول تحت نظارت دقیق و شرایط سخت آمریکا بود تا فقط برای اهداف بشردوستانه استفاده شود. مقامات ایالات متحده اکنون هم نمی گویند که این پول برای همیشه مسدود خواهد ماند، اما تأکید دارند که درخواست های موردی برای خرج کردن آن تحت ترتیبات فعلی تا آینده قابل پیش بینی رد خواهد شد.

نیویورک تایمز در ادامه می نویسد که این اقدام پس از انتقاد شدید، عمدتاً از سوی جمهوری‌خواهان، مبنی بر اینکه دولت بایدن به ایران مبلغ هنگفتی داده که به حماس پرداخت شده، صورت می‌گیرد. این در حالی است  مقامات آمریکایی گفتند که اطلاعاتی مبنی بر کمک مستقیم ایران به این حمله ندیده‌اند و برخی از مقامات ارشد ایرانی از این عملیات غافلگیر شده‌اند.

نیویورک تایمز در ادامه درباره تفاهم جدید دوحه و واشنگتن نوشته است : وزارت خزانه‌داری که بر این وجوه نظارت می‌کند، از اختیارات تحریمی برای مسدود کردن رسمی پول استفاده نمی‌کند، اما تفاهم نانوشته و پنهانی با قطر دارد تا ایران نتواند فعلا از این وجه خریدی داشته باشد. مشخص نیست که آیا دولت بایدن ممکن است به زودی اعلام کند که این وجوه برای همیشه از دسترس ایران خارج هستند یا نه؟! همچنین مشخص نیست که آیا این اقدام منعکس کننده تحلیل جدیدی از سوی دولت درباره نقش ایران در حمله حماس به اسرائیل است یا خیر؟!

آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه، روز پنجشنبه در صحبت با خبرنگاران در تل آویو تایید نکرد که حساب ایران قطع خواهد شد، اما گفت: «هیچ یک از وجوهی که اکنون به قطر رفته است، عملاً توسط ایران خرج نشده یا ایران به آن دسترسی پیدا نکرده است.»

جان کربی، سخنگوی کاخ سفید نیز در یک نشست توجیهی از تایید این تصمیم خودداری کرد، اما تاکید کرد که ایران تاکنون از این 6 میلیارد دلار برداشتی نداشته است.  او به خبرنگاران گفت: « همه این پول هنوز در بانک قطری است و یک دلار آن هم خرج نشده است.

کربی در ادامه این سخنان در جمع خبرنگاران اعلام کرد که حتی اگر ایران مقداری از این پول را دریافت کرده باشد، به دست فروشندگانی که کالاهای بشردوستانه را ارائه می‌کنند، می‌رود نه خود دولت ایران.

همزمان در شرایطی که ایالات متحده فعلا سیاست عدم دسترسی ایران به این 6 میلیارد دلار را در پیش گرفته باشد، نگاهی به پروسه دسترسی ایران به این وجوه نشان می دهد که آمریکا  نیازی به تفاهم نانوشته یا آرام با قطر برای اجرایی کردن آن نخواهد داشت

نمایندگی ایران در سازمان ملل در نیویورک در بیانیه ای این اقدام را محکوم کرد. در این بیانیه آمده است: «ایالات متحده نمی‌تواند از توافق انصراف دهد. این پول حقاً متعلق به مردم ایران است که در اختیار دولت ایران است تا دستیابی به همه ملزومات ضروری و تحریم شده برای ایرانیان را تسهیل کند. »

نیویورک تایمز در ادامه با قطعی دانستن فرض توافق جدید میان دوحه و واشنگتن می نویسد:  به نظر می رسد تصمیم برای قطع این بودجه، تغییری از سوی دولت بایدن باشد که تا همین اواخر اصرار داشت که این پول در مسیر کمک به حماس خرج نخواهد شد.

روز یکشنبه، آنتونی بلینکن اتهامات جمهوری خواهان مبنی بر اینکه دسترسی ایران به این پول ممکن است باعث افزایش حمایت از حماس شود را رد کرد.  بلینکن در برنامه "Meet the Press" شبکه NBC گفت: وقتی پولی از آن حساب برداشته می شود فقط برای خرید تجهیزات پزشکی، غذا، دارو خواهد بود. آنها که خلاف این را می گویند یا عمدا نادرست اظهار نظر می کنند یا اطلاعات نادرستی دارند.

سایه سنگین طوفان الاقصی بر تفاهم نانوشته ایران و آمریکا

نیویورک تایمز در ادامه نوشت: حمله حماس رویکرد اخیر  بایدن در قبال ایران را به هدف اصلی جمهوری خواهان تبدیل کرده است. در ماه‌های اخیر، پس از تلاش‌های ناکام برای احیای برجام که دونالد ترامپ در سال ۲۰۱۵ از آن خارج شد،  بایدن تلاش کرد تنش‌ها را با تهران کاهش دهد. تسریع سریع برنامه هسته‌ای ایران در سال‌های اخیر  باعث ترس از حملات احتمالی نظامی ایالات متحده یا اسرائیل در پاسخ شد.

به گفته آمریکا و ایران، توافق تبادل زندانیان در حالی انجام شد که مقامات بایدن به دنبال دستیابی به تفاهمات دیگری با ایران برای جلوگیری از درگیری بودند، از جمله توافقی برای عدم اعمال تحریم‌های جدید هسته‌ای تا زمانی که تهران غنی‌سازی اورانیوم خود را که می‌توان از آن برای سلاح هسته‌ای استفاده کرد، محدود نگاه دارد.

انتشار این خبر در رسانه های آمریکایی بازتاب های متفاوتی داشته است. نشنال ریویو در گزارشی در این باره می نویسد : آیا محدودسازی دوباره دسترسی ایران به این پول به این معنا نیست که  کاخ سفید درگیر کمپین اطلاعات نادرست خود است؟ اگر واقعا آنطور که گفته می شد ایران دسترسی مستقیم به این پول نداشته و صرفا می توانسته از محل این پول برای خرید اقلام غیر تحریمی استفاده کند و در نتیجه امکان انتقال این پول به حماس وجود نداشته چرا باید دوباره این پول را بلوکه کرد؟

گاردین در گزارشی در این باره می نویسد : تریتا پارسی، نایب رئیس اجرایی مؤسسه‌ی کوئینسی مستقر در واشنگتن با اشاره به اینکه مسدود کردن مجدد وجوه ایران در قطر می تواند امکان هر نوع دیپلماسی میان ایران و ایالات متحده را در آینده از بین ببرد، گفت: «این دومین بار در پنج سال گذشته است که آمریکا از توافق با ایران خارج می شود. اولین بار این دونالد ترامپ بود که از توافق هسته ای باراک اوباما با ایران خارج شد، اما این بار بسیار متفاوت است. این توافق خود دولت بایدن است که چهار هفته هم از عمر آن نمی گذرد.  حتی اگر بپذیریم که برجام مرده است، به این معنا نیست که نمی‌توان نوعی توافق را دنبال کرد. با این حال، عقب نشینی آمریکا از توافق انجام شده با ایران آن هم پس از تنها چهار هفته ، پیشبرد دیپلماسی را بسیار دشوار می کند، زیرا تصویری که در ایران وجود دارد این است که آمریکا به هر توافقی که امضا می کند، پشت می کند. »

کارشناسان با تجربه ایران به  گمانه زنی ها مبنی بر اینکه جمهوری اسلامی ایران نقش تعیین کننده در حمله حماس داشته با شک و تردید نگاه می کنند.

ولی نصر، متخصص خاورمیانه در دانشکده مطالعات بین المللی جان هاپکینز، می گوید : «مطمئناً بین حماس و ایران همگرایی منافع وجود دارد. اما این بدان معنا نیست که ایران این عملیات را هدایت کرده و حماس هم اجرای آن را پذیرفته است. حقیقت این است که حماس مسئول این عملیات است.  آنچه ما در این حمله دیدیم ارتقاء توانایی‌ها و پیچیدگی‌های حماس به عنوان یک نیروی جنگی بود.»

سایت خبری – تحلیلی امواج مدیا در گزارشی در این باره می نویسد: یک منبع آگاه ایرانی در گفت  و گو با ما تاکید کرد که هرگونه مسدودسازی دوباره پول ایران در قطر احتمال اندک و جزئی قرار گرفتن دو کشور در مسیر دیپلماسی را از بین می برد.

نمایندگی ایران در سازمان ملل متحد در بیانیه‌ای به امواج میدیا نسبت به تحولات خوش‌بین‌تر بود. در این بیانیه آمده است:  از دید ما این یک تلاش تبلیغاتی در سیاست داخلی ایالات متحده، به ویژه برای انتخابات آینده است. سناتورهای مورد بحث و دولت آمریکا همگی به خوبی آگاه هستند که نمی‌توانند در این توافق خلف وعده کنند.

یک کارشناس سیاسی ایرانی با اشاره به شروط تفاهم نانوشته ایران و آمریکا می گوید:  یکی از مهم‌ترین بخش‌های توافق موقت فعلی [با آمریکا]، عدم حمله به آمریکا و تأسیسات آمریکا در منطقه است. نیروهای مقاومت اکنون به دلیل جنگ بین اسرائیل و حماس بسیار خشمگین هستند. کافی است آن‌ها این شش میلیارد را بلوکه کنند و ایران از توافق فعلی خارج شود و عنان نیروهای مقاومت در عراق و سوریه را آزاد کند...آمریکا بازنده خواهد بود. من فکر می‌کنم که بایدن چنین اشتباهی را مرتکب نشود.

امواج مدیا نیز به نقل از تریتا پارسی درباره تاثیر مسدودسازی دوباره اموال ایران در قطر می نویسد: آمریکا نه تنها ظرفیت احیاء برجام یا رسیدن به توافق جدیدی که برنامه‌ی هسته‌ای ایران را محدود ‌کند، از دست خواهد داد، بلکه اعتبار قطر به عنوان میانجی میان آمریکا و ایران را نیز خدشه‌دار می‌کند.

آمریکا نیازی به همراهی قطر ندارد

 هر چند که رسانه های ایرانی به نقل از منابع آگاه اعلام کردند که خبر رسانه های آمریکایی درباره تفاهم نانوشته و موقت قطر و ایالات متحده برای عدم دسترسی ایران به پول خود در دوحه نادرست است اما باید دید که آیا در جریان سفر جاری آنتونی بلینکن به قطر خبر قطعی در رد یا تایید خبر رسانه های آمریکایی مبنی بر تفاهم موقت نانوشته میان واشنگتن و دوحه برای عدم دسترسی ایران به اموالش منتشر می شود یا خیر.

همزمان در شرایطی که ایالات متحده فعلا سیاست عدم دسترسی ایران به این 6 میلیارد دلار را در پیش گرفته باشد، نگاهی به پروسه دسترسی ایران به این وجوه نشان می دهد که آمریکا  نیازی به تفاهم نانوشته یا آرام با قطر برای اجرایی کردن آن نخواهد داشت. 6 میلیارد دلار وجه ایران در حساب بانک های ایرانی در بانک های قطر قابل برداشت نقدی نیستند. جمهوری اسلامی ایران برای  هزینه کردن از محل این پولها، اول باید معامله ای (در حوزه کالاهای بشردوستانه و غیر تحریمی) انجام دهد. معامله فوق بین خریدار ایرانی و فروشنده خارجی باید از نظر کالای مورد معامله در حیطه اقلام غیر تحریمی باشد.

این پروسه هم از نظر اینکه فروشنده کیست و خریدار کیست باید به اصطلاح مورد «مراقبت مقتضی»  (Due diligence  ) توسط بانک قطری و اوفک قرار بگیرد  تا مشخص شود که این معامله از همه جوانب اعم از  تحریم ها یا به لحاظ مقررات اف ای تی اف  و تامین مالی تروریسم و پول‌شویی موردی ندارد. پس از تایید همه این پروسه ها، پول مستقیما از حساب در قطر به حساب فروشنده واریز می شود.

بنابراین فرآیند خرج این پول خارج از شرایط فعلی هم طولانی و پیچیده بود. در فضای فعلی نیز ایالات متحده می تواند اجرای هرگونه درخواست ایران را با تخصیص مدت زمان بیشتری به تعویق بیندازد.