سرنوشت مبهم صورت‌جلسات شورای انقلاب

درحالی‌که دی‌ماه 97 محسن هاشمی خبر داده بود صورت‌جلسات شورای انقلاب كه نزد آیت‌الله هاشمی بوده، به‌زودی بعد از 40 سال منتشر می‌شود، هیچ خبری از انتشار این سند مهم تاریخی نشد؛ تا جایی که گویا یک سایت خارج از کشور، جلساتی از تاریخ هشتم تا ۲۹ اسفند ۵۷ را متتشر کرده است.
جلسات شورای انقلاب گویا دست‌نویس بوده و ضبط‌صوتی نمی‌شده است. قبلا گفته شده بود از هشت بهمن 57 جلسات به قلم عباس شیبانی نوشته شده كه دبیری شورا را از این تاریخ بر عهده داشته است و پیش از این تاریخ، صورت‌جلسه‌ای از شورا وجود ندارد. شیبانی دراین‌باره گفته كه از قبل از این تاریخ، احتمالا شهید باهنر خلاصه‌ای از مذاكرات را نوشته‌اند كه سرنوشت آن نامشخص است.
محسن هاشمی در سالگرد تشكیل شورای انقلاب گفته بود: صورت‌جلسات شورای انقلاب که به قلم دكتر شیبانی كه دبیری شورای انقلاب را بر عهده داشت، تقریر شده و این اسناد ارزشمند كه در اختیار آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی قرار داشته، قرار است به‌زودی در مراسمی از طرف خانه‌موزه آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی به مناسبت دهه فجر تحویل سازمان اسناد و كتابخانه ملی شود تا مورد استفاده پژوهشگران و علاقه‌مندان تاریخ انقلاب اسلامی قرار گیرد. آنچه بنا بود ازسوی دفتر نشر معارف انقلاب در اختیار سازمان اسناد و كتابخانه ملی قرار گیرد، نسخه اصلی و دست‌نویس صورت‌مذاكرات شورای انقلاب بود.
پیش از این نیز اعلام شده بود كتابی با عنوان «صورت‌مذاكرات شورای انقلاب» منتشر شده است؛ درحالی‌که به‌جز مقدمه آن به قلم آیت‌الله اكبر هاشمی‌رفسنجانی، چیز بیشتری در درسترس نیست. همچنین كتابی دوجلدی با نام مصوبات شورای انقلاب نیز قبلا منتشر شده كه متن كامل مصوبات شورا را به مخاطبان ارائه كرده است.
شیبانی گفته بود صورت‌مذاكرات را كه برخی از آنها هم در منزل خود او برگزار می‌شده، در دفترچه‌ای یادداشت می‌كرده كه تا مدت‌ها آن را در منزل خود نگه می‌داشته است: «بعدها آقای هاشمی گفتند اینها را بدهید كه استنساخ كنیم. در آن زمان آقای هاشمی رئیس مجلس بود، لذا دفترچه‌ها به مجلس انتقال یافتند. بعد از آن نمی‌دانم آقای هاشمی دفترچه‌ها را كجا گذاشتند». عباس سلیمی‌نمین، مدیر دفتر مطالعات و تدوین تاریخ ایران، در گفت‌وگو با ایرناپلاس درباره مشروح مذاكرات شورای انقلاب كه محسن هاشمی گفته در اختیار پدرش بوده و قرار است به كتابخانه ملی تحویل داده شود، گفته بود:‌ «دست‌نوشته دكتر شیبانی مجموعه ارزشمندی است و تنها یادداشت‌هایی محسوب می‌شود كه از مذاكرات شورای انقلاب اسلامی به دست رسیده است. مرحوم آقای هاشمی‌رفسنجانی این دست‌نوشته‌ها را تایپ كردند و در قالب چند جلد، طی نامه‌ای برای چند نفر از شخصیت‌ها ارسال كردند».
دو سال پیش جعفر شیرعلی‌نیا، پژوهشگر تاریخ، در کانال تلگرامی خود، «نکته‌های تاریخی»، روایت‌هایی این صورت‌جلسات شورای انقلاب را منتشر کرده بود. یکی از موضوعات این جلسات، درباره محاکمه سران رژیم گذشته به‌ویژه هویدا بوده و آن‌طور که او نوشته بود، مطهری و بهشتی با شیوه محاکمه هویدا مخالف بوده‌اند: «هاشمی پیشنهاد داد دادگاه فعلا قطع شود. مبشری با یادآوری اینکه «یادمان رفته [در رژیم سابق] چه کارهایی کرده‌اند؟ آدم را زنده‌زنده می‌سوزاندند»، معتقد بود خلخالی ظلم نکرده و به انقلاب کمک کرده است. طالقانی این نظر را قبول نداشت. مطهری در همان جلسه گفته بود مردم بازجوی ساواکی را گرفته‌اند، خودشان کشته‌اند! بنی‌صدر هم در جواب سحابی گفت: «بسیار ترجیح دارد خود مردم بکنند تا شما. ضعف از ناهماهنگی‌هاست...
از جانشینی جنتی به‌جای خلخالی تا سرکه‌کردن مشروبات الکلی
برمبنای اسناد تازه‌انتشار‌یافته از یک ماه آخر زمستان سال 57، در شورای انقلاب درباره چیزهای مختلفی صحبت می‌شود؛ از نحوه معدوم‌کردن مشروبات الکلی و معضل کارخانه‌های مشروب‌سازی که متضرر می‌شوند تا بحث حجاب و دادگاه‌های انقلاب و خلخالی؛ «طالقانی: از دیروز تا حالا زن‌ها غوغا کرده‌اند، بدون حجاب راه ندهید. بازرگان: آقای اشراقی گفته خانم ارمنی روسری سر کند. طالقانی: مدیر مدرسه مهمی تلفن کرد [که] الان معلم‌ها و بچه‌ها در مدرسه جمع شده‌اند [و] یکی از مأموران بی‌جهت چَک‌زده به زنی» یا مخالفت دولت با اعمال دادگاه‌های انقلاب؛ «بازرگان: گزارش هیئت دولت؛ دکتر سحابی نامه‌ای نوشته بودند [و] استعفا دادند و علت آن اعتراض به عملیات دادگاه انقلاب و کشتارهایی که صورت گرفته، با وجود گفتن اینکه دادگاه علنی است. بعد شیراز و چند نفری که به‌مناسبت لواط کشته شدند، هم از نظر شرعی و چه این حرف‌هایی که خودمان می‌زدیم و اعتراض داشتیم به دولت‌های قبل که چرا هیئت‌منصفه نیست [و] چرا علنی نیست و چرا تجدیدنظر درخواست می‌شود [با آن] مخالفت می‌گردد. خود ملت ایران و عده زیادی در تأسیس این جمعیت حقوق‌بشر دست داشتند، به صلیب سرخ و حمایت زندانیان مراجعه می‌شد. عین این اعمال (مورد اعتراض) از طرف دستگاه انقلاب اسلامی صورت می‌گیرد و ما نمی‌توانیم جوابگو باشیم. من تبری می‌جویم. تقریبا همه وزرا [این مسئله را] در دل داشتند». مانند مجادله سر جانشینی جنتی به‌جای خلخالی؛ «بهشتی: دو نکته در مورد روحانی قاضی محکمه، آقای خلخالی به‌‌دلیل روحیه خاص تا [زمانی که مسئول] باشد، [کار] سامان نمی‌گیرد. با وجود [احمد] جنتی نیازی به ایشان نیست. آقای خلخالی نباشد، مسئولیت بر عهده ما [باشد]. مطهری: نمی‌شود جنتی را به‌جای خلخالی گذاشت و او قبول کند». بحثی هم که درباره چاره‌جویی در مواجهه با مشروبات الکلی صورت می‌گیرد، بسیار جالب و نشان‌دهنده عمق مسائلی است که همان زمان هم محل بحث و چالش بوده؛ چالشی که تا به امروز هم وجود دارد: «مهدوی‌کنی: ... مشروبات و آبجو در گمرک و بنادر هست، خریده شده، چه مسیحی و چه غیرمسلمان. آنچه در کارخانه‌هاست باید معدوم شود نه شیشه‌ها. مالکی گریه می‌کرد. دو اشکال هست؛ قبلا اعلام نکردیم، می‌گوید قبلا می‌گفتند باید ضرر و زیان آن را بدهند، وام گرفته‌ایم، کارگر داریم، حل کنند، بعد خراب کنند. پیشنهاد دوم: تبدیل به سرکه کنند. مؤمنی که می‌گفت وارد هستم گفت این مشروبات سرکه می‌شود. متخصصین ببینند اگر سرکه می‌شوند، بکنند. کسی گفت دروغ می‌گویند. در پشت کارخانه، کامیون گذاشته بودند، ببرند. سرکه محدود است. مسئله سوم، کارگرها [هستند]. پاکدیس کارگر دارد. [برای] قزوین هم باید فکری کرد [و] بدهکاری آنها را تأمین کرد. بهشتی: کمیسیونی به ضایعات آنها رسیدگی کند [و] در این چهار ماه نظر بدهد. یدالله سحابی: انقلاب است. حکم فوری تا زمانی که به اجرا درنیامده، بعد راحت می‌شود. فرمان ایدئولوژیک نباید صادر کرد. مسئولیت گذشته را نمی‌شد و فوری رأی داد. باید دید چگونه اثر دارد. برای مشروبات الکلی باید برنامه گذاشت. راه بازار سیاه و قاچاق را باز می‌کنیم، چنانکه در آمریکا شد و ناچار برگرداندند. انقلابی نمی‌شود عمل کرد».

منبع: شرق

70