لغو تحریم سپاه، در دولت قبل نقد بود که اکنون نسیه شد/ دردسرسازی نگاه جناحی به دستاوردهای برجامی تیم مذاکره ظریف

«توافق نهایی ، به زودی»،«توافق ، در ایستگاه نهایی»، این جملات و مشابه آنها ، اگر در اوایل اعلام، امید و شوری برای پایان بزرگ ترین و دیرپاترین چالش دیپلماسی ایران برمی انگیخت، اکنون به دلیل تکرارهای پرشمار و البته بی نتیجه، به یکی از عادی ترین و حتی کسالت آورترین اطلاع رسانی ها در زمینه مذاکرات برجامی تبدیل شده است.

خبرهای رسمی و غیررسمی، حکایت از آن دارند که بحث خروج سپاه از فهرست تحریمی گروه های تروریستی آمریکا ، جدی ترین مانع باقی مانده مذاکرات است و تلاش دیپلمات های غربی و ایران برای یافتن راهکاری مورد رضایت طرفین ، هنوز به نتیجه نرسیده و احتمال توافق نهایی را با تردیدهایی جدی آمیخته است.

خروج سپاه از فهرست تحریم ، پیش شرطی محقق شده

مرور دستاوردهای وزارت خارجه در دولت دوازدهم، آن هم بعد از گذشت ۱۰ ماه از انتخابات ریاست جمهوری و در شرایطی که مذاکرات وین با هدایت علی باقری متوقف شده ، مجددا حملات رسانه های رقیب دولت روحانی به سمت برجام را افزایش داده است. برجامی که به مهمترین سند دفاع از منافع اقتصادی، بانکی، هسته ای و حتی امنیتی ایران تبدیل شده و وزیرخارجه دولت سیزدهم نیز از حرکت مذاکرات علی باقری در چارچوب کسب منافع برجام خبر داده است. این همان وعده ابراهیم رئیسی است که در جریان تبلیغات انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ از نقد شدن چک برجام در دولت سیزدهم خبر داده بود.

در همین ارتباط علی جنتی وزیر ارشاد دولت یازدهم در توئیتی به یادآوری دستاورد عباس عراقچی در آخرین دور از مذاکرات پرداخت و نوشت: «باگذشت یک سال از توقف مذاکرات احیای برجام هیات مذاکره کننده نه تنها دستاورد جدیدی نداشته بلکه آنچه را که دولت دوازدهم در سایه ورزیده بودن دیپلماتهای خود به دست آورده بود به طور کامل بدست نیاورده است. گفته می شود یکی از موانع توافق برای احیای برجام مخالف آمریکا با حذف سپاه پاسداران از فهرست تروریسم FTO است در حالیکه در در دولت دوازدهم خارج ساختن رهبری و نهادهای وابسته به رهبری از تحریم و حذف سپاه از فهرست تروریسم به عنوان پیش شرط هرگونه مذاکره مورد توافق آمریکا قرار گرفته بود.»

اطلاع رسانی جنتی البته با انکار و تشکیک اصولگرایان و بویژه طیف تندرو آنان روبرو شد. معاون ارتباطات و اطلاع‌رسانی دفتر روحانی، در پاسخ به این شبهه افکنی ها گفت : «برخی در داخل مدعی هستند که توئیت آقای علی جنتی مبنی بر موافقت آمریکا با خارج کردن نام سپاه از لیست تروریستی در زمان تیم مذاکره کننده قبلی نادرست است، اما معتقدم کسی در داخل نباید مدعی شود که حرف آقای جنتی درست نیست بلکه این طرف آمریکایی است که باید در این زمینه ادعا کند که آیا چنین توافقی در آن برهه صورت گرفته بوده یا خیر؟». وی در نشستی کلاب هاوسی افزود:« تا به امروز نیز نه طرف آمریکایی و نه طرف های اروپایی این موضوع را انکار نکرده که چنین موافقتی در کار نبوده است.»

کارشناسان روابط بین الملل معتقدند تیم مذاکره کننده ، متشکل از عباس عراقچی و محمدجواد ظریف، با شناخت و تسلط بر روابط درونی قدرت در امریکا، مطالبه خروج نهادهای انقلابی و مشخصا سپاه پاسداران از لیست تحریم ها را به عنوان پیش شرط مذاکرات وین ششم ، طرح و در نهایت نیز حرف خود را به کرسی نشاندند و اگر این مطالبه نقد شده و سایر امتیازات کسب شده ، فارغ از تاثیر کشاکش های جناحی ، مورد بهره برداری «بهنگام» قرار می گرفت، منافع ملی ایران ، تامین و ضرورتی برای ادامه و تطویل مذاکرات در دولت جدی باقدی نمی ماند، مذاکراتی که هنوز در احیای بخشی از امتیازات بدست آمده از سوی ظریف و عراقچی موفق نبوده است.

پیروی از خطوط قرمز تعیین شده از سوی رهبرانقلاب مبنی بر عدم مذاکره مستقیم با امریکا که بعد از خروج امریکا از برجام برای تیم مذاکره کننده مشخص شده بود، یکی از نکات برجسته گزارش ظریف به مجلس شورای اسلامی است

فرصت های ایران در جهان در حال تغییر

اردیبهشت ۱۴۰۰ و تنها چند هفته مانده به انتخابات ریاست جمهوری و در شرایطی که مذاکرات وین به سرپرستی عباس عراقچی در نقطه تصمیم پایتخت ها متوقف شده بود، محمدجواد ظریف در فایل صوتی افشا شده در مصاحبه با سعیدلیلاز گفته بود «اشتباهی که در ایران دوستان ما می کنند این است که اگر مانع شوند این دولت عمل کند شش ماهه دیگر همه چی سر جایش است و آنها می آیند و افتخار حل مشکل اقتصادی کشور را به خودشان اختصاص می دهند دوستان ما واقعا حالی‌است نیست که شش ماه دیگر دنیا یک دنیای دیگر است.» متن کامل فایل صوتی را بشنوید

این ارزیابی در شرایطی بیان شد که بعد از گزارش شماره ۶۴۲۸۶۲۷ ظریف به مجلس شورای اسلامی در تاریخ ۲۰ تیرماه ۱۴۰۰ (متن کامل گزارش ظریف را بخوانید ) که نتیجه انتخابات با پیروزی ابراهیم رئیسی همراه بود، مشخص شد تیم مذاکره کننده به سرپرستی عباس عراقچی، موفق به کسب منافع زیر شده و نهایی شدن توافق در گرو یک امضای مجوزدار بود.

امتیازاتی از جمله لغو ۵ فرمان اجرایی با امضا رئیس جمهور امریکا، لغو فرمان های اجرایی ۱۳۷۸۱ و۱۳۹۰۲ برای تحریم صنایع فلزات، صنایع معدنی، نساجی و تولید، لغو فرمان اجرایی ۱۳۸۷۶ علیه دفتر مقام معظم رهبری و مجموعه های وابسته از جمله ستاداجرایی فرمان امام و شرکت های زیرمجموعه آن، و مهمتر از همه ابطال شناسایی سپاه پاسداران از لیست سازمان های تروریستی معروف به FTO و رفع تحریم بیش از هزار شخص حقیقی و حقوقی شامل(افراد، نهادها، کشتی ها و هواپیماها) به همراه رفع تحریم تمامی بانکها و موسسات مالی، تمامی شرکت های بیمه ای، تمامی شرکت های نفتی، پتروشیمی و پالایشگاه های ایرانی، اغلب شرکت های حمل و نقل، کشتی رانی و کشتی سازی، اغلب شرکت های بزرگ در زمینه فلزات و سازمان انرژی اتمی و شرکتها و موسسات پژوهشی وابسته به آن.

صفحه ۴۳ آخرین گزارش محمدجواد ظریف به مجلس درباره آخرین وضعیت مذاکرات

این درحالی است که کسب این امتیازات با مرور زمان و تحول در شرایط بین المللی، منافع کشورها را در وضعیتی قرار می دهد که نظرشان را در خصوص کسب منافع ایران از برجام یا توافق ایران با ۱+۴ تغییر می دهد. در نمونه اخیر آن که به طور برجسته رسانه ای شد، تاثیر جنگ روسیه و اوکراین و پیامدهای آن بر اقتصاد اروپا و تحریم روسیه از سوی امریکا بود که موضع حمایتی روسیه از ایران در مذاکرات وین را تحت تاثیر قرار داد. حادثه دوم، تحولات درونی جامعه امریکا و نزدیک شدن به رقابت های جمهوری خواهان و دموکرات ها در جریان انتخابات کنگره و اثرگذاری لابی اسرائیل بر آنها، از مهمترین حوادثی است که می توان موانعی نامید که ایران را در گذار از فرصت سوزی کسب امتیاز که در دولت روحانی پدیدآمده بود، قرار داد.

دریافت امتیازت تیم عراقچی در شرایط مذاکره غیرمستقیم با امریکا

پیروی از خطوط قرمز تعیین شده از سوی رهبرانقلاب مبنی بر عدم مذاکره مستقیم با امریکا که بعد از خروج امریکا از برجام برای تیم مذاکره کننده مشخص شده بود، یکی از نکات برجسته گزارش ظریف به مجلس شورای اسلامی است. در صفحه۴۱ این گزارش آمده است «مذاکرات غیرمستقیم سختیها و محدودیتهای خود را دارد: زمانبَر است، و به سادگی در معرض سوءتفاهم قرار میگیرد. با این حال با توجه به سیاست اصولی کشور مبنی بر عدم مذاکره مستقیم با آمریکا، تلاش گردید با استفاده از مذاکرات مستمر و طولانی با بقیه اعضای برجام، و تبادل مرتب متون کتبی، حتی الامکان راه هرگونه سوءتفاهم و یا سوءاستفاده بسته شود.» . موضوعی که شرایط یکسان مذاکره در دولت های دوازدهم و سیزدهم را نشان داده و حرکت تیم های مذاکره کننده بر مدار مصالح و منافع ملی و خط قرمزهای جمهوری اسلامی را نشان می دهد. درواقع ، از این منظر، شرایط برای تیم های مذاکره ، یکسان است اما دو تفاوت قابل ملاحظه ، یکی مربوط به اختلاف وزن تجربه و توان کارشناسی دو تیم است و دیگری ، سکوت و انفعال مخالفان مذاکره و توافق در دولت رئیسی ،همان منتقدانی که در دولت روحانی با تمام توان و تکیه بر ابزار رسانه ای و نفوذ خود در برخی نهادهای تاثیرگذار ، مسیر توافق را سنگلاخ کردند.

مزیت های تیم مذاکره دولت روحانی

از مهمترین نقاط قوت تیم های مذاکره کننده ظریف و عراقچی، بهره مندی از ظرفیت های درونی و ویژگی های شخصیتی و تخصصی، برای پیشبرد سریع مذاکرات بوده است. سابقه و تجربه مذاکرات دو و چندجانبه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی درباره موضوعات مختلف برای دیپلمات ها و مذاکره کنندگان، برخورداری از قوه تحلیلی بالا در امور و تحولات بین المللی و شناخت عمیق از سیاست داخلی و بروکراتیک آمریکا، در شرایطی است که این کشور یک طرف تعیین کننده در مذاکرات است که شناخت نقش بازیگران اثرگذار در کنگره، اندیشکده ها و تفاوت آنها، نقش لابی ها و نحوه عملکرد آنها، سیاست های حزبی، شناخت دستگاه اداری و اجرایی دولت آمریکا اعم از ادارات گوناگون کاخ سفید، وزارت خارجه، وزارت دارایی، پنتاگون را در چگونگی انجام مذاکرات، برجسته می کند. این ویژگی ها در کنار تسلط کامل به زبان انگلیسی و عدم استفاده از مترجم، نه تنها سرعت مذاکرات را افزایش می دهد بلکه راه را بر سوء تفاهمات در خصوص ترجمه عبارت ها را رفع کرده و راه را برای مداخله لابی های اسرائیل می بندند. همه این موارد در حالی محقق شد که محمدجواد ظریف در مدت۲۰ ماه برجام را محقق کرد و عباس عراقچی در ۷۷ روز به احیای برجام با شرح امتیازات گفته شده رسید. موضوعی که اهمیت زمان در مذاکرات را نمایان می کند.

دستاورد بدون تبلیغ

همه اینها وقتی در کنار آشنایی با سوابق و روش مذاکراتی سایر طرف ها به ویژه آمریکا که به مذاکره کنندگان وقت‌شناسی در تشخیص زمان انعطاف و زمان سرسختی و مقاومت در مذاکره را می‌دهد و استفاده از ابراز دیپلماسی یا میدان را برای کسب امتیاز از طرف مقابل افزایش می دهد. این همان موضوعی است که ظریف و عراقچی را در مذاکرات وین به نقطه ای رساند تا خروج سپاه پاسداران و دفتر رهبرانقلاب و مجموعه های وابسته آن، از تحریم ها را به عنوان پیش شرط به امریکا تحمیل کنند و از محل پذیرش این موضوع که با سکوت رسانه ای تا یکسال بعد از مذاکرات همراه بود، رفع تحریم سایر شرکت های مالی و شرکت های اقتصادی و نفتی و موسسات تحقیقاتی را نیز به فهرست دستاوردهای شان بیفزایند.

تیم ملی مذاکره کننده نه تیم حزبی اقلیت سیاسی

تیم های مذاکره در تمامی کشورها، محقق منافع و مصالح ملی هستند. تیم هایی متشکل از توانمندترین، باهوش ترین و با تجربه ترین دیپلمات های یک کشور که قادرند از تمام ظرفیت خود برای تحقق منافع مردم کشورشان استفاده کنند. اینکه در شرایطی بخشی از ظرفیت دیپلمات های کشورمان متاثر از رقابت های سیاسی یا تحت تاثیر انتخابات کنار گذاشته شود و جایگزینی هم وزن برای حفظ توازن با معیار توانمندی ها و تخصص ها برای حضور در مقابل تیم مذاکره کننده خارجی، درنظر گرفته نشود،تامین منافع ملی را با تاخیر ، مواجه و حتی خطر از دست رفتن فرصت های استثنایی را تقویت می کند.