قالیباف در میانه دو «آزمون سخت انتخاباتی»/ شیخ، لیدر می شود و لاریجانی کاندیدا؟

گمانه زنی های انتخاباتی از آغازین فصل 1402 کلید خورده است؛ گمانه‌هایی معطوف به انتخابات اسفندماه 1402 که قرار است یا چرخش در صندلی های سبز بهارستان را شاهد باشیم یا درب بر همان پاشنه چهارسال اخیر بچرخد.

از یک سو سیگنال های سیاسی به سوی شورای نگهبان فرستاده می شود که فضا را به سمت رقابتی شدن ببرد و از سوی دیگر احتمالات بر سر کاندیداهای شاخص این دوره از انتخابات پارلمانی بالا گرفته است.

اما در چنین فضای سیاسیِ رنگ گرفته با انتخابات، یک دورهمی سیاسی و یک عکس چهارنفره تحلیل ها را متفاوت تر کرد. دورهمی که برخی آن را کپی کاری قالیباف از روی دست لاریجانی می دانند. چه آنکه او نیز در آذرماه سال 87 محفلی با حضور روسای مجلس قبلی برگزار کرد که در آن همایش علاوه بر حداد و ناطق نوری، هم آیت الله هاشمی حضور داشت هم مهدی کروبی.

عکس: همایش30 سال قانونگذاری و نظارت. آذرماه سال 1387. عکس: خبرگزاری مهر

شیخ لیدر می شود، فیلسوف سیاستمدار کاندیدا؟

اما دورهمی سیاسی و مهمانی افطاری قالیباف کافی بود تا باردیگر گمانه زنی های سیاسی در اطراف ناطق نوری و لاریجانی داغ شود. دو چهره برخواسته از جریان سنتی اصولگرا که طی سال های اخیر بارها به تیغ تندروها نواخته شده و نصفه و نیمه از صحنه عملیاتی سیاست کنار گذاشته شده اند.

گرچه لاریجانی به مثابه ناطق نوری عزلت سیاسی و سکوت سیاسی را خودخواسته برنگزیده است، اما با ردصلاحیت از انتخابات ریاست جمهوری 1400 فاز عملیاتی حذف او از سیاست زده شد؛ هرچند او همچنان تلاش دارد با اظهارنظرها و برخی تحرکات، خود را در صحنه سیاست زنده نگه دارد.

نام این دو چهره نه در انتخابات پیش رو بلکه در ادوار انتخاباتی پیشین نیز در قالب لیدر پشت پرده یا کاندیدای انتخاباتی بارها و بارها مطرح بوده است.

ناطق نوری سالهاست از صحنه تصمیمات اصولگرایان کنار رفته و با وجود اصرارهای زیاد حاضر به کاندیداتوری در هیچ انتخاباتی نشده اما در پشت صحنه سیاست نفوذی اثرگذار داشته است.

 او در دهه 90 که دلسوزانی از چپ و راست و میانه کنار یکدیگر قرار گرفتند تا خطر روی کار آمدن دولتی شبه احمدی نژادی را دفع کنند در کنار آنها ایستاد و از روحانی حمایت کرد. بعد از فوت آیت الله هاشمی رفسنجانی با اینکه تصور می شد نقشی جدی تر ایفا کند، اما بازهم بر عهد خود برای کناره گیری از سیاست ماند وتنها در قامت حامی اعتدالیون در صحنه حضور داشت.

عکس: مراسم ترحیم عماد افروغ. فروردین 1402. عکس: علیرضا رمضانی، جماران

نام ناطق نوری در انتخابات 1400 هم مطرح بود، اما او حاضر به پذیرش درخواست ها برای کاندیداتوری نشد و حال این روزها که هنگامه انتخاباتی دیگر است، بسیاری بر این انتظارند که شیخ بازهم به مانند دهه نود خطر تندروهای نفوذ کرده در ساختار حاکمیت خاصه مجلس را جدی گرفته و نقشی لیدری ایفا کند.

او در این مسیر می تواند همراهی برخی چون لاریجانی و حسن روحانی و حتی کمی آن طرف تر سید محمد خاتمی را نیز در کنارخود ببیند. چهره هایی که گرچه پیشینه تشکیلاتی آنها یکسان نیست، اما چندین بار در بزنگاه های سیاسی برای عبور دادن نظام از خطر تندروها کنار یکدیگر ایستاده اند.

بنا به روایت ها حتی جلسات برخی از این چهره ها با یکدیگر نه فقط با بُعد انتخاباتی بلکه برای بررسی فضای سیاسی کشور گاه و بیگاه برگزار می شود.

برخی بر این اعتقادند اگر این همنشینی سیاسی شکل بگیرد می تواند برخی چهره های شاخص دیگر چون جهانگیری، باهنر و ...را نیز در خود حل کند و خروجی آن لیستی شود که سرلیستی لاریجانی در آن بعید به نظر نرسد.

البته برخی تحلیلگران معتقدند که لاریجانی بعید است باردیگر خود را وارد آزمون انتخابات مجلس کند و برنامه ریزی های سیاسی او معطوف به ریاست جمهوری 1404 است.

مسیر سنگلاخی حدادعادل برای تکیه بر کرسی لیدری

اما این دورهمی سیاسی دو مهمان دیگر نیز داشت؛ یک سو قالیباف و سوی دیگر حدادعادل.

دو چهره سیاسی در طیف نواصولگرایان که اگرچه سابقه سیاسی و تشکیلاتی آنها به پای ناطق نوری و لاریجانی نمی رسد، اما طیف نزدیک به آنها این روزها در قدرت هستند.

حدادعادل طی روزهای اخیر فرمان فعالیت تشکیلاتی را به هم طیفان سیاسی خود داد و به نظر می رسد تلاش دارد نه در قامت یک کاندیدا بلکه در رأس تحرکات انتخاباتی شورای ائتلاف اصولگرایان نقش آفرینی کند اما برای ایفای نقش لیدری هم با موانعی روبروست.

لیست انتخاباتی که شورای انتخاباتی متبوع او در انتخابات 98 بست با نقدهای زیادی رو به رو بود خاصه اینکه نظارتی که وعده داده شده بود بر نمایندگان مجلس داشته باشند عملیاتی نشد و مهم تر آنکه سهم دهی به پایداری های تندرو چند ساعت مانده به انتخابات با همراهی او و قالیباف با حواشی زیاد و نقدهای جدی اصولگرایان همراه بود.

او در مسیر لیدری حتی با مانع پایداری ها هم رو به روست، چهره هایی چون آقا تهرانی و محصولی و اخیرا میرباقری می توانند دردسری جدی پیش روی او باشند.

عکس: محمدباقر قالیباف رئیس مجلس شورای اسلامی در افطار 27 فروردین 1402 میزبان حجت الاسلام علی اکبر ناطق نوری، غلامعلی حداد عادل و علی لاریجانی روسای پیشین مجلس شورای اسلامی بود. عکس: خانه ملت

دو آزمون سخت پیش روی قالیباف

اما قالیباف روزهایی دشوارتری را  پیش رو دارد. انتخابات هیات رئیسه در سال چهارم پارلمان برای او می تواند سخت ترین سال رقابت بر سر کرسی ریاست باشد. اختلافات پایداری ها و قالیبافی ها در سال آخر اوج گرفته و بعید نیست پایداری ها برای خط و نشان کشیدن برای قالیباف تن به ریاست او ندهند و حتی اگر ریاست او را بپذیرند سهم خواهی جدی تر از سال های قبل داشته باشند.

قالیباف هم در مخمصه ای جدی گیر کرده است؛ از یک سو تکرار ریاستش بر پارلمان برای او مسأله ای حیثیتی است و از سوی دیگر اگر بدون تکیه به رأی این طیف از تندروهای مجلس جلو برود حتی در صورت تکرار ریاستش بر پارلمان یک رئیس مجلس با رأی پایین خواهد بود که سیگنالی منفی برای او در انتخابات اسفندماه خواهد بود.

قالیباف البته نشان داده مرد چرخش های سیاسی در دقیقه 90 است. او سال 1398 هم چندساعت مانده به انتشار لیست انتخاباتی اصولگرا تن به خواسته های پایداری ها داد و در دوران حضورش در مجلس هم بارها و بارها حاضر شد با خواسته های پایداری ها همراهی کند. این بار هم بعید به نظر نمی رسد در پشت پرده با دادن چند سهم بیشتر به پایداری ها ریاستش بر پارلمان را تکرار کند و با رزومه ریاست چهارساله بر پارلمان وارد گود انتخابات 1402 شود.

در این میان برخی تحلیل ها خاصه بعد از دورهمی سیاسی او با ناطق نوری و لاریجانی حکایت از آن دارد که قالیباف با درک شرایط فعلی کشور و جدی شدن نقدها به رویکرد حرکتی دولت و طیف تندرو همراه با دولت تلاش دارد خود را به طیف میانه اصولگرا نزدیکتر کند تا از ترکش های انتقادات به دولت و حامیان دولت در امان باشد.

برخی نیز معتقدند قالیباف حتی اگر با میانه روهای اصولگرا هم همنشین نشود بعید است که بار دیگر اسیر همراهی با پایداری ها شود و تلاش خواهد کرد لیست انتخاباتی خود را منتشر کند. شاید از همین روست که تلاش می کند چهره جدیدی از خود در ماه های باقیمانده تا انتخابات بسازد، و یک منتقد عملکرد دولت و وضعیت فعلی باشد که به دنبال«حکمرانی نو» است نه حامی بدون قید و شرط دولت و طیف سیاسی حاکم.

روحانی با شرط و شروط می آید؟

اما بیرون از کادر سیاسی که قالیباف بانی ثبت آن شده بود، هستند برخی دیگر از چهره ها که نام شان این روزها با انتخابات 1402 گره خورده است.

حسن روحانی را باید در لیست این افراد قرار داد. گرچه گمانه زنی درباره کاندیداتوری او دور از واقعیت به نظر می رسد اما تحلیل ها حکایت از آن دارد که شاید روحانی هم در پشت صحنه تلاش هایی برای بستن لیست انتخاباتی از سوی اعتدالیون و حتی طیفی از اصلاح طلبان داشته باشند.

برخی خبرها نیز در رسانه های اصولگرای حکایت از آغاز برنامه ریزی های انتخاباتی او داشت که از سوی واعظی رد شد. با این وجود دور از ذهن نیست که روحانی هم یک لیدر سیاسی در انتخابات پیش رو باشد.

او طی هفته های اخیر سیگنال هایی را به سوی شورای نگهبان ارسال کرده و خواستار رقابتی شدن فضای انتخابات شده است؛ «سال جدید سال «امتحان نظام در انتخابات اسفند ماه» است، چشم دنیا به انتخابات اسفندماه است تا ببینند و ببینیم سالم و رقابتی و آزاد برگزار خواهد شد یا نه. موعد برگزاری انتخابات مجلس شورای اسلامی البته اسفند 1402 است اما لوازم آن را باید از خیلی زودتر فراهم کرد. حفظ جمهوریت نظام در گرو برگزاری انتخابات آزاد است.»

به نظر می رسد روحانی برای حضور فعال در انتخابات منتظر مشخص شدن رویکرد و دست فرمان شورای نگهبان است، اگر این شورا به مثابه انتخابات قبل تیغ ردصلاحیتش تیز باشد بعید است چهره های میانه رو شانسی برای عبور از فیلتر نظارتی داشته باشند در چنین شرایطی روحانی هم خود را هزینه حمایت از یک لیست با وزنه سیاسی پایین نخواهد کرد.

اما اگر مسیر شورای نگهبان به سمتی باشد که فضای سیاسی برای حضور طیف های مختلف باز شود در چنین شرایطی بعید نیست که روحانی فعال تر وارد عرصه شود. در این وضعیت، عملکرد انتقادبرانگیز دولت رئیسی از یک سو و مجلس یازدهمی ها از سوی دیگر می تواند دو پوئن اثرگذار در دست طیف سیاسی نزدیک به روحانی باشد تا با تکیه بر آن وارد گود رقابت شوند و لیست انتخاباتی خود را با حمایت شیخ حسن روحانی منتشر کنند.

جای خالی محسن رضایی در محافل انتخاباتی اصولگرایان

محسن رضایی که در چند انتخابات اخیر تلاش کرد خود را وارد محفل تصمیم گیری اصولگرایان کند و حتی در ردیف اول لیدرهای این جریان در قاب عکس عکاسان جا بگیرد، با ورود به دولت رئیسی کار خود برای تکرار چنین نقشی سخت کرد.

او حال در جمع مدیرانی از دولت قرار دارد که حتی برخی از اصولگرایان هم منتقدش هستند. از سوی دیگر او در قامت یک مدیر دولتی دستش برای حضور محسوس و پررنگ در انتخابات حتی در قامت یک چهره پشت پرده بسته است و به نظر می رسد انتخابات 1402 چندان محفلی برای ظهور و بروز محسن رضایی نباشد.