بار سنگین جنگ اوکراین بر دوش کشورهای غربی/ روسیه به دنبال تثبیت حضور خود در شرق اوکراین است

خرسون اشغال شده و زلنسکی از اهالی شرق اوکراین خواسته تا به سرعت خانه‌های خود را ترک کنند. موج جدیدی از بی خانمان شدن شهروندان اوکراینی در راه است و حملات روسیه به مناطق شهری شدت گرفته است. کی‌یف اعلام کرده که قرار نیست در برابر حملات روسیه به اوکراین کوتاه بیاید و چشم انداز روشنی برای جنگ قابل تصور نیست. در همین حال ولودیمیر زلنسکی، رئیس جمهوری اوکراین نیز در پیام ویدیویی به مردم کشورش هشدار داد که حملات روسیه بزودی شدت خواهد گرفت و از ساکنان دونتسک خواست منطقه را بسرعت ترک کنند. با شدت گرفتن درگیری ها مشخص نیست چه چشم اندازی پیش روی اوکراین قرار دارد و سرنوشت نبردها به کدام سمت و سو ختم خواهد شد. برای بررسی میدانی تحولات اوکراین با سید مهدی حسینی تقی‌آباد پژوهشگر حوزه قفقاز و آسیای مرکزی به گفتگو نشسته ایم که در ادامه مشروح آن را می خوانید:

وضعیت جنگ را چطور ارزیابی می کنید؟ ظاهرا با وضعیتی که لوهانسک دارد امیدها برای روسیه بالا گرفته است و در شرق، اوضاع به نفع روس ها پیش می رود...

درگیری ها در اوکراین از ۲۴ فوریه ۲۰۲۲ شروع شده و همانطور که می دانید دولت روسیه از ابتدا اصرار داشت که این جنگ با اوکراین نیست بلکه عملیات ویژه ای محسوب می شود که برای آزادسازی انجام گرفته است. از نقطه نظر روسیه آزادسازی مناطق شرقی اوکراین به صورت ویژه مدنظر قرار داشت و دونتسک و دونباس در جنگ اول اوکراین، عرصه عملیات نظامی بود و عملا در اختیار نیروهای جدایی طلب قرار داشت که به روسیه گرایش داشتند. باید توجه داشته باشیم که مناطق شرقی اوکراین مناطق صنعتی این کشور بوده. این بخش جمعیت چشمگیر روس داشته و به روسیه چسبندگی دارد. در زمان زلنسکی ارتش اوکراین در این مناطق پیشروی داشت و بخش هایی از این مناطق که در دست نیروهای روس بود، باز پس گرفته شده بود. یعنی شرایط به سمتی پیش می رفت که اگر قرار بود مداخله ای از سوی روسیه صورت نگیرد، دولت کی‌یف تسلط خود بر شرق اوکراین را تثبیت کرده بود.

آیا می‌توان به آتش بس امیدوار بود؟ برای چنین اتفاقی چه پیش زمینه ای باید ایجاد شود؟

در چنین شرایطی آنچه که روس ها عملیات ویژه می نامند اغاز شد. غربی ها در فضای رسانه ای که ایجاد کرده بودند در این اواخر دیگر اطلاعات طبقه بندی شده را نشر می دادند و جنگ را در استانه وقوع می دانستند. آنچه در رسانه ها گفته می شد این بود که روسیه در حمله ای رعدآسا اوکراین را تصرف کرده و کی‌یف سقوط می کند و دولت دست نشانده روسیه کار خود را در این کشور اغاز میکند. این فضایی بود که رسانه های غربی پیش از جنگ آن را مطرح می کردند. در روایت غربی ها این یک تجاوز آشکار بود. وقتی روسیه از حوالی کی یف عقب نشست و تمرکز خود را بر مناطق شرقی و جنوب اوکراین معطوف کرد، این به منزله شکست برای روسیه تلقی شد. اما به هر حال روسیه در شرق پیشروی هایی کرده است. به نظر می رسد استراتژی فعلی روسیه تثبیت حضور خود در شرق اوکراین و جنوب اوکراین است که آنها را در اختیار گرفته است.

همین حالا ما شاهد حصول توافق در مورد صادرات غلات از جنوب اوکراین هستیم که حاصل مذاکراتی است که بین طرفین روس و اوکراینی در جریان بوده. از سمت دیگر اخبار حاکی از این است که آتش جنگ در حوالی دونتسک و خرسون هدف قرار می گیرند و درگیری های نظامی ادامه دارد. برای حاصل شدن اتش بس چشم انداز چندان روشن نیست و از منظر تحلیلگران آن هدفی که روسیه در این جنگ یا به تعبیر خودشان عملیات ویژه در نظر داشتند، و تسلط بر مناطقی در شرق بود، به انجام نرسیده. مساله دیگر دولت زلنسکی و فضای به شدت ضد روسی است و از طرف دیگر در اجلاس اخیر ناتو که در مادرید برگزار شد، شاهد توافقاتی بین سران ناتو بودیم که برای روسیه پذیرفته شده نیست. پذیرش درخواست سوئد و فنلاند برای عضویت در ناتو و تقویت حضور نظامی ناتو در کشورهای شرق اروپا و افزایش تعداد نیروها و... مواردی است که به نظر می رسد در چشم انداز کلان حصول توافق باید دیده شود.

ما در درگیری های ۲۰۱۴ شاهد بودیم که کشورهای اتحادیه اروپا به ویژه المان و فرانسه تمایل داشتند که درگیری ها به سرعت پایان پیدا کند

یک بخشی از علت جنگ، تمایل اوکراین به پیوستن به ناتو بود. در سال ۲۰۰۸ هم علت درگیری نظامی، درخواست گرجستان برای پیوستن به ناتو بود. چیزی که خط قرمز اعلامی روسیه است و در مورد اوکراین هم همین شرایط را شاهد بودیم. اگر روس ها می خواستند مانع از قرارگیری اوکراین در بین کشورهای ناتو شوند، الان شاهد قرارگیری فنلاند همسایه به اضافه روسیه و سوئد هم هستیم. قطعا این ها هم در مساله فعلی در اوکراین نقش خواهد داشت و صرفا مساله دو طرفه بین اوکراین و روسیه نخواهد بود.

به نظر می‌رسد که اروپایی ها میخواهند زلنسکی را به آرامش و دست کشیدن از جنگ تشویق کنند، از طرف دیگر امریکا قصد دارد محموله جدیدی از سلاح به این کشور بفرستد. در این بین کدام یک از راه ها منافع اوکراین و اروپا را تامین میکند؟

ما در درگیری های ۲۰۱۴ شاهد بودیم که کشورهای اتحادیه اروپا به ویژه المان و فرانسه تمایل داشتند که درگیری ها به سرعت پایان پیدا کند. بالاخره بحث انرژی در اروپا بسیار جدی است و همین حالا هم چشم اندازی که در مورد زمستان پیش رو داریم، خیلی روشن نیست و براساس معاهده زیست محیطی قرار بود استفاده از انرژی های فسیلی محدود شود. اما الان شاهد برگشت آلمان به استفاده از زغال سنگ هستیم. این ها مسائل جدی هستند. اروپایی ها تمایل به تداوم درگیری ها به شکلی که امنیت انرژی در اروپا را به خطر بیندازند ندارند. تغییر مسیرها و ایجاد کریدورهای جدید و جایگزین کردن روسیه به عنوان تامین کننده اصلی انرژی نیاز به زمان دارد. به همین خاطر آنها به دنبال ایجاد زمینه مصالحه هستند یا ترجیح می دهند دستکم نظیر اتفاقی که در چارچوب سازمان امنیت همکاری اروپا در ۲۰۱۴ افتاد، پیش بیاید.

نگاه کشورهایی چون آمریکا و انگلیس به اوکراین چیست؟ آیا آنها مایل به تداوم جنگ هستند؟

از سمت دیگر شاهد هستیم که امریکا و انگلیس تمایلی به این قضیه ندارند و دولت زلنسکی را به ادامه درگیری ها تشویق می کنند. ادامه درگیری ها در جنگ قبلی در غالب یک شکاف ظاهر شد. اما الان انسجامی که در غالب ناتو شکل گرفته اوضاع را جدی تر از قبل کرده است. باید توجه کنیم که تیم وزارت خارجه آمریکا شامل هستند، افرادی هستند که در سال ۲۰۱۴ نقش کلیدی داشتند. این تیم سابقه درگیری با روسیه یا مدیریت آن را در اوکراین داشته اند. برای روسیه این افراد شناخته شده هستند و قطعا انتخابات نوامبر از این ماجرا متاثر خواهد بود. هر چند که جمهوری خواه های طرفدار ترامپ اراده معطوف به همکاری با روسیه نشان داده بودند، اما بخش دیگری از آنها مخالف جدی روس ها هستند و این درگیری در انتخابات امریکا موثر خواهد بود.

ماجرا پیچیده است و به وضعیت داخلی کشورهای غربی گره خورده و استعفای بوریس جانسون نخست وزیر انگلیس به عنوان حامی اوکراین نشان دهنده همین امر است. امریکایی ها و انگلیسی ها نگاهشان به سمت یک جنگ فرساینده است اما دیگر کشورهای اروپایی مانند فرانسه و آلمان به دلیل وابستگی هایی که به روسیه دارند، به دنبال ایجاد صلح هستند.