روایت جلسه دولت قانونی افغانستان با سردار سلیمانی/ حامد کرزی می‌گفت اگر یک قطره آب داشته باشیم، نصفش مال برادران ایرانی است/ کم‌آبی هیرمند بهانه است

بازدیدهای هیات ایرانی از خاک افغانستان و حوزه آبی رودخانه هیرمند تاکنون نتیجه قطعی در پی نداشته است. اجازه دسترسی محدود و بی‌پاسخ گذاشتن اطلاعات ابزاری و فنی مورد نیاز، پرونده احیای این رودخانه بعد از مرز ایران را مبهم گذاشته است. با فداحسین مالکی نماینده زاهدان درباره سرنوشت رایزنی‌های ایران و طالبان بر سر رودخانه هیرمند گفت‌وگو کردیم.

2دوره بازدید هیات ایرانی از حوزه آبی هیرمند در افغانستان چه دستاوردی برای سیستان و بلوچستان داشته است؟

بازدیدهایی که طی توافقات صورت گرفته با طالبان در داخل افغانستان صورت گرفت، شامل پایین دست سد کجکی به نام دهراود بود. طالبان اجازه بازدید از سد کجکی ندادند. نظر کارشناسان ما این است که از سد کجکی بازدید کنند و اقدام درست نیز همین است. ادعای طالبان این است که بازدید از سد کجکی جز معاهده1351 هیرمند نیست، در حالی که در دولت‌های قبل هیات‌های ایرانی بارها از سد کجکی بازدید می‌کردند و بعد پایین دست مورد بازدید قرار می‌گرفت. معذلک طالبان مانع بازدید از سد کجکی شده است و گزارشی که داده شده است گزارش کاملی نیست. ما در جلسه‌ای که چند روز قبل در کمیسیون امنیت ملی با آقای امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه داشتیم، اصرار داشتیم راهکارهای در دستور کار وزارت امور خارجه برای باز شدن آب رودخانه هیرمند باید هرچه سریع‌تر پیگیری شود. وزارت امور خارجه راهکارهای درستی در دستور کار دارد ولی باید به طالبان فشار بیاورد تا هر آنچه در معاهده هیرمند وجود دارد، اجرایی شود.

چرا طالبان اجازه دسترسی به مناطق مدنظر ایران در سد کجکی را نمی‌دهد؟

اصل کار این است که باید سد کجکی را نشان دهند ولی طالبان بهانه آورده است. این بهانه است که بازدید از سد کجکی جزو معاهده نیست. ایران میزبان چند میلیون افغانستانی در کشور است. آیا این جزو معاهده است؟ طالبان باید توجه کند ایران و افغانستان 2کشور همسایه هستند و باید فراتر از این مسائل با یکدیگر همکاری کنند. ایران باید بداند در حوزه آبی هیرمند چه می‌گذرد. ما که می‌دانیم آب را از سد کجکی به انهار پایین دست منتقل می‌کنند تا سطح آب سد افت کند. کارشناسان ما باید اینها را ببینید و حق قانونی در این باره دارند. طالبان تاکنون مانع شده است. فضا به نفع طالبان نیست و مردم ایران از دسترسی به حقابه هیرمند حمایت می‌کنند.    

ادعای طالبان درخصوص هیرمند چگونه قابل صحت‌سنجی است؟

طالبان براساس معاهده هیرمند موظف است سهم ایران را بدهد و ایران به هر طریقی که بخواهد می‌تواند این آب را منتقل کند. طی چند ماه گذشته، طالبان سر باز زده‌اند و این کار را نپذیرفته‌اند. در زمان دولت قانونی آقای حامد کرزی رئیس‌جمهور پیشین افغانستان، او صراحتا مقابل برخی تحریکات آمریکا در روابط میان ایران و افغانستان اعلام کرد که ما اگر یک قطره آب داشته باشیم، نصفش مال برادران ایرانی است و نصف برای افغانستان است. این نگاه کلان در حکومت قانونی افغانستان وجود داشت. حتی سد کمال خان که ساخت آن از قبل انقلاب شروع شده بود، در آن زمان متوقف شد. در جلسه‌ای که مارشال فهیم معاون اول سابق رئیس‌جمهور افغانستان با شهید سردار قاسم سلیمانی برگزار شد و بنده هم حضور داشتم، هم روی حقابه به‌عنوان خط قرمز ایران بحث شد و هم تاکید شد که سد کمال خان ساخته نشود و جلوگیری هم شد. در عین حال در دوره اشرف غنی که وابستگی زیادی به آمریکا داشت سد ساخته شد. چنین فراز و نشیب‌هایی وجود داشته است. الآن طالبان بدون یک ساختار سیاسی مشخص موانع زیادی ایجاد می‌کند. طالبان دفاتر کمیته امداد و هلال احمر را هم در افغانستان تعطیل کرده است. ما انتظار داریم دفاتری که کارهای خدماتی انجام می‌دهد، سریع‌تر باز شود. این اقدامات اصلا به مصلحت طالبان نیست. اینطور نیست که جمهوری اسلامی ایران سکوت کند. قطعا پاسخ مناسب داده می‌شود ولی انتظار ما از کشور همسایه بیشتر است.

اقدامات جایگزین تامین منابع آبی هم در دست کار دارید؟

دولت به دنبال این است که به طرق مختلف آب را وارد منطقه کند که مهمترینش طرح انتقال آب دریای عمان است. این طرح از چابهار شروع شده است و قرار شد لوله‌گذاری از زاهدان به سمت چابهار نیز انجام شود. دولت قول داده است تا یک سال، حداکثر یک سال و نیم دیگر آب به زاهدان برسد. موضوع پروژه دوم پروژه تهلاب است که از نزدیکی زاهدان شروع شده است تا به منطقه سیستان برسد. همین جا باید یادآور شوم که طرح دریای عمان مربوط به کل استان است. البته از استان ما هم می‌گذرد و به خراسان جنوبی و رضوی می‌رسد.

کارشناسان محیط زیست معتقدند اگر ما از هیرمند صرف‌نظر کنیم و صرفا به دنبال استفاده از منابع جایگزین همچون چاه‌ها باشیم، با مشکلاتی همچون افزایش گردوغبار و فرونشست زمین مواجه خواهیم شد.

ما از هیرمند به هیچ عنوان صرف‌نظر نمی‌کنیم. اینها همزمان است. پیگیری حقابه از طرق مختلف دیپلماسی دنبال می‌شود. موضوع طرح جایگزین کلان است. مثلا آبی که از دریای عمان می‌آید برای کل استان است. همچنین آب تهلاب برای همه استان است. ما حتی پیشنهاد کردیم انتقال آب از چاه‌نیمه‌ها که بخشی از آن به سمت زاهدان مرکز استان می‌آید، قطع شود و تنها برای خود سیستان استفاده شود و کمبود آبی که بر اثر قطع آب چاه‌نیمه‌ها ایجاد می‌شود، از چاه‌های اطراف زاهدان در منطقه‌ای به نام حرمک که بالای 50حلقه چاه دارد و آب خوبی هم دارد، جبران شود. این کار الآن در شرف انجام است و قرار شده است دستگاه آب شیرین‌کن هم برای ضریب اطمینان بالاتر کیفیت آب نصب شود. این چند اقدام همزمان پیگیری می‌شود.

این آب‌ها برای مصارف شرب استفاده می‌شود؟

بله. برای مصارف شرب است. اما آبی که از دریای عمان می‌آید علاوه برای مصارف شرب، مصارف صنعت و معدن هم دارد.

برای کشاورزی هم استفاده می‌شود؟

خیر. به مصرف کشاورزی نمی‌رسد. الآن کشاورزی نداریم. آب دریای عمان برای شرب و صنعت و معدن استفاده می‌شود. خط انتقال علاوه بر سیستان و بلوچستان تا خراسان رضوی و مشهد هم خواهد رسید.