تقسیم سوریه؛ از رویا تا واقعیت

اما در نهایت، تجزیه شام به آن شیوه‌ای که انتظارش می‌رفت اتفاق نیفتاد. بشار اسد هر چند کنترل برخی از نقاط سوریه را از دست داد و نفوذی بر مناطقی که در دست کردها و گروه‌های تندرو بود، نداشت؛‌اما سوریه به‌عنوان سرزمینی واحد، باقی ماند. با این‌حال؛ حالا برخی از رسانه‌ها و گمانه‌زنی‌ها نشان می‌دهد امکان تقسیم سوریه، بار دیگر بالا گرفته است.

ماجرا از چه قرار است؟

وال‌استریت ژورنال به‌تازگی در گزارشی نوشته که اسرائیل با تقویت همکاری‌های خود با دروزی‌های سوریه، پروژه تقسیم این کشور را کلید زده است. اسنادی که این رسانه‌ آمریکایی منتشر کرده می‌گوید اسرائیل سرمایه‌ای با رقم بیش از یک میلیارد دلار در اختیار گروه‌هایی گذاشته تا دروزی‌ها را که به‌عنوان شهروند دره دو در سوریه تحت لوای دولت احمد‌الشرع زندگی می‌کنند، علیه دولت مرکزی تحریک کند. تل‌آویو قبلا دولت سوریه را تهدید کرده بود که برای حمایت از اقلیت دروزی در این کشور دست به حمله نظامی می‌زند.

این روزنامه درباره نقشه اسرائیل برای تقسیم سوریه نوشته در چنین سناریویی، سوریه به یک فدراسیون از دولت‌ها تبدیل می‌شود که اکثر آنها از یک دولت مرکزی ضعیف، استقلال خواهند داشت و مقامات محلی اختیارات بیشتری را به‌ویژه در مناطق نزدیک به مرز اسرائیل در اختیار می‌گیرند.

دروزی‌ها قربانی بازی اسرائیل می‌شوند؟

دروزی‌ها گروهی هستند که در سوریه، لبنان و فلسطین زندگی می‌کنند. بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، در سخنانی از مرز‌های آتش‌بس ۱۹۷۴، مستقیماً دروزی‌های سوریه را مورد خطاب قرار داده و اخیرا گفته در ابتدا و مهمتر از همه دست صلح برای برادرانمان، دروزی‌های سوریه، که برادران برادران دروزی اسرائیلی ما هستند، می‌فرستیم. ادای احترام بی‌بی به دروزی‌ها شائبه حمایت او از خودمختاری این گروه را تقویت کرده است.

اغلب دروزی‌ها ساکن مناطق جنوبی سوریه هستند. این گروه در ناحیه جنوبی، با نیروهای دولتی درگیر است. به طوری که اخیرا در منطقه جرمانا، دو نیروی امنیتی دولت سوریه در درگیری با دروزی‌ها کشته شدند.

دروزی‌ها یک گروه مذهبی و یک شاخه از مسلمانان اسماعیلی هستند که در سوریه سه درصد از جمعیت را تشکیل می‌دهند و  شصت هزار تا هفتاد هزار نفر را شامل می‌شوند. آنها به عربی حرف می‌زنند اما معمولا حساب خودشان را از دیگر اعراب سرزمین‌های لبنان و سوریه و فلسطین جدا می‌کنند.

در سوریه بخش مهمی از دروزی‌ها در سویدا زندگی می‌کنند. البته گروه‌های کوچکی از آنها در نزدیکی دمشق و منطقه جرمانا ساکن هستند و گروهی دیگر در مرز سوریه با سرزمین‌های اشغالی و نزدیکی بلندی‌های جولان حضور دارند. آنها در طول سال‌های حکومت خانواده اسد، روابط خوبی با دولت داشتند. البته نفوذ سیاسی دروزی‌ها به دلیل اقلیت‌ بودنشان و جمعیت کم، چندان زیاد نبود اما جزو گروه‌های تحت فشار از سوی حاکمیت قرار نداشتند. در دوران جنگ داخلی، دروزی‌ها تلاش کردند تا سویدا را برای خود حفظ کرده و از درگیری با معترضان و دولت پرهیز کنند.

با خروج اسد از سوریه، درگیری دروزی‌ها با دولت جدید در سویدا و جرمانا شدت گرفت. از ابتدای ماه جدید میلادی؛ گزارش‌هایی از افزایش خودمختاری در سویدا دیده می‌شود که همین گزارش‌ها احتمال تقسیم سوریه را شدت بخشیده است.

تقسیم سوریه چقدر محتمل است؟

بافت جمعیتی موزاییکی در سوریه، یکی از دلایلی است که این کشور را با خطر تجزیه یا تقسیم به مناطق مختلف نفوذ روبرو می‌کند. تنوع جمعیتی سوریه در مواقعی که صلح و صفا در کشور حاکم است، دردسرساز نیست. اما به‌وقت بحران، شکاف‌ها ناگهان چنان عمیق می‌شوند که وقایع تلخی را رقم می‌زنند.

هیئت تحریرالشام که هنوز برخی از کشورها آن را گروهی تروریستی می‌دانند، در ماه‌های اخیر نتوانسته قدمی برای یک‌پارچگی در سوریه بردارد. در شمال شرق، نیروهای دموکراتیک کرد، قدرت را در اختیار دارند و در جنوب دروزی‌ها اداره نسبی سویدا را به دست گرفته‌اند.  در غرب سوریه، علوی‌ها در مناطقی چون لاذقیه و طرطوس میل به خودمختاری دارند. دولت الشرع که وقت خود را برای شناساندن جولانی با نام و ظاهر جدید گذاشته، تاکنون به‌غیر از توافق موقت ماه گذشته با کردها، موفقیتی برای یکپارچه کردن سوریه زیرنظر دولت مرکزی به دست نیاورده است.

ترکیه با هرگونه تقسیم سوریه مخالف است. اردوغان که خود را یک پای قدرت در منطقه شام می‌داند و از اینکه سوریه از زیرنفوذ اسد خارج شده و قدرت در دست دوستان آنکارا قرار گرفته خوشحال است؛ به تازگی اعلام کرده اجازه تقسیم سوریه را نمی‌دهد. در مقابل اما اسرائیل، میل فراوانی به تقسیم سوریه دارد و این ماجرا را از طریق تحریک دروزی‌ها دنبال می‌کند. روسیه که در طرطوس و لاذقیه پایگاه دارد، بدش نمی‌آید تا با پروبال دادن به علوی‌ها، آنها را در مسیر خودمختاری همراهی کند.

ناظران معتقدند طرح تقسیم سوریه؛ چندان دور از ذهن نخواهد بود. تکیه آنها بر فعالیت‌هایی است که از همین حالا آغاز شده‌اند و دولت و ارتش تضعیف شده سوری، برای آنها  برنامه‌ای ندارد. دو ایده در این شرایط مطرح است. برخی از تحلیل‌گران می‌گویند تقسیم سوریه به مناطق خودمختار یا به عبارتی کنفدرالیسم عملی؛ یکی از سناریوهای ممکن محسوب می‌شود. در چنین طرحی مناطق مختلف دروزی‌نشین، کردنشین یا علوی‌نشین به صورت خودمختار اداره می‌شوند اما کماکان دولت مرکزی، هر چند ضعیف اما در راس امور قرار می‌گیرد. طرح دیگر تجزیه کامل است. اگر دولت الشرع نتواند قدرت خود را تثبیت کند، که البته با توجه به حمایت تمام قد ترکیه و کشورهای عربی از او بعید به‌نظر می‌رسد، امکان تجزیه کامل سوریه وجود دارد.

تجزیه سوریه، به احتمال فراوان این کشور را تبدیل به زمین بازی قدرت‌های بزرگ می‌کند. چنین وضعیتی می‌تواند به شرایطی بسیار دشوار برای سوری‌ها و حتی درگیری‌های خونبار بی‌انجامد. با توجه به اینکه هرنوع پریشانی در سوریه به افزایش تعداد پناهجویان دامن می‌زند، بعید است حتی کشورهای خارجی مایل باشند تا سوریه تجزیه شود. اما تقسیم سوریه به مناطق مختلف نفوذ، دستکم می‌تواند برای اسرائیل ایده مناسبی باشد.