معرفی قلعه شاه دژ؛ قلعه تاریخی در اصفهان

قلعه شاه دژ اصفهان  که از قدیم به نام قلعه دیو بین مردم محلی شهرت پیدا کرده بود ، قدمتی 1500 ساله دارد و بر اساس نظر باستان شناسان ممکن است کاربرد گنج خانه ، سلاح خانه یا شاید رصد خانه داشته است. 

این قلعه قبلا به نام دزگوه شناخته می شد و رونق آن در زمان اسماعیلیان در فرون 5 – 6 هجری بوده است. در تاریخ آمده است که احمد بن عطاش بالاترین مقام آن زمان بعد از حسن صباح در این قلعه اقامت گزیده است. 

در نهایت این قلعه به دست سلطان محمد سلجوقی پسر ملکشاه ویران شد. 

قلعه شاه دژ کجاست

قلعه شاه دژ کجاست؟

قلعه شاه دژ یا قلعه دیو در بالای کوه صفه ساخته شده است. ارتفاع این کوه 2257 متر است. کوه صفه از شمال به جاده کمربندی ، از غرب ب کوه تخت رستم دره خان ، از شرق به شهرک و از جنوب به خط آهن مشرف است. 

بهترین گزینه برای رفتن به قلعه شاه دژ یا قلعه دیو خودروی شخصی است. 

برای دسترسی به قلعه شاه دژ باید به بزرگراه صفه بروید و وارد پارکینگ اختصاصی  پارک صفه شوید و سپس سوار تله کابین پارک شوید. قلعه شاه دژ در ایستگاه آخر تله کابین قرار گرفته است. 

تاریخچه ساخت قلعه شاه دژ

تاریخچه قلعه شاه دژ

وسعت قلعه شاه دژ 15 هکتار است و زمان ساخت آن به قرن 5 و حکومت سلجوقیان باز میگردد. در این قلعه ارگ مرکزی ، سرباز خانه ، تاسیسات جانبی از جمله حمام ، کارگاه آهنگری ، چرم سازی ، انبار ، آشپزخانه ، آب انبار ، آبگیر و بند ، انبارهای منفرد ، برج های دیده بانی وجود داشته است که اطرافش را دیوار دفاعی بزرگی محصور شده است. 

معماری قلعه شاه دژ مشابه قلعه های دوران ساسانی است.

ظروفی که هنگام کاوش های باستان شناسی در این قلعه کشف شده اند بیشتر قطعات لعابی سبز فیروزه ای ، بادمجانی ، سفالهای لعابی و بدون لعاب بوده ککه اغلب ظروف بزگی از جمله خمره ، لاوک و دیگر ظروف کاربردی می باشد.

تصاویر قلعه شاه دژ

در این قلعه حفره های سنگی وجود دارد که شبیه استودان ها یا استخوان دان های زرتشتی است که در اغلب نواحی باستانی ایران دیده می شود. 

حدود نیم قرن پیش دو پژوهشگر اصفهانی به نام میناسیان و مهریار در فاصله کمی از یکدیگر به این نتیجه رسیدند که قلعه دیو که بر فراز کوه صفه ساخته شده است همان قلعه شاه دژ باستانی است.

در برخی منابع تاریخی از جمله راحه الصدور راوند و تاریخ جهانگشای جوینی به صورت واضح درباره قلعه شاه دژ صحبت شده است. 

راوند ساخت قلعه را به ملکشاه سلجوقی نسبت میدهد ولی کاوش های باستان شناسان نشان میدهد که شاه دژ بیشتر شبیه قلعه های دوران ساسانی است بنابراین میتواند گفت احتمالا این ساخت اولیه بنای دژ مربوط به دوران ساسانیان بوده و در دوران سلجوقیان بازسازی شده است.

داستان های متفاوتی در کتب تاریخی درباره قلعه شاه دژ بیان شده اند ، از جمله :

در زمان ملکشان ، صفیر روم به همراه شاه در کوه صفه برای شکار قدم می زدند که سگی شکاری از آنها جدا شده و شاه و همراهان به دنبال سگ رفتند تا به مکانی جالب توجه رسیدند. 

نمای قلعه شاه دژ

سفیر روم به شاه پیشنهاد میدهد که در این مکان قلعه ای بسازد و ملکشاه به وزیرش خواجه نظام الملک دستور ساخت این قلعه را میدهد و دژبانی را برای نگهبانی از آن انتخاب میکند. 

پس از فوت ملکشاه ، اسماعیلیان به خاطر دشمنی ای که با نظام الملک داشتند او را به قتل می رسانند و نزاع بر سر پادشاهی بین برکیارق و سلطان محمد در می گیرد و منجر به قدرت گرفتن اسماعیلیان در اصفهان می شود.

از آنجا که برکیارق با اسماعیلیان توانست قدرت را به دست بگیرد و مردم از اسماعیلیان ناراضی بودند ، جانب سلطان محمد را گرفتند که نتیجه آن پیروزی سلطان محمد و قدرت گرفتن سلجوقیان شد ، حمله سلجوقیان به قلعه های اسماعیلیان در اصفهان منجر به ویرانی قلعه شاه دژ گردید.

معماری قلعه شاه دژ

سبک معماری قلعه شاه دژ

بر اساس کشفیات کاوشگران ، قلعه شاه دژ ساختاری لایه لایه دارد که کاملا باستانی است. چندین لایه پشت سر هم از ارگ مرکزی محافظت میکنند . 

بیرونی ترین لایه دیوار دفاعی بزرگ اطراف قلعه است که به سمت داخل برج های دیده بانی و دو لایه برج و بارو قرارگرفته اند. 

بنای قلعه شاه دژ سنگی است که سفت کاری های آن با سنگ های لاشه ، ملاط خاک ، گچ و سنگهای تراش خورده ساخته شده است. 

با وجودی که قلعه شاه دژ در ارتفاع واقع شده است و بازسازی آن کار راحتی نیست ولی شهرداری اصفهان با همکاری میراث فرهنگی تصمیم به مرمت و بازسازی قلعه در 6 فاز ، گرفتند تا بتوانند فضای مناسب گردشگری برای این منطقه بوجود بیاورند. 

فاز اول باری بازسازی قلعه و سرباز خانه ، 3 سال طول کشید. 

از آنجا که آثار باستانی زیادی مربوط به دوره ساسانی در این قلعه پیدا شده است قرار شده در این محل موزه ای برای نمایش این آثار بازگشایی شود.

بخش هایی از قلعه که در گذر سالیان دراز زیر خاک پنهان شده بود در کاوش های جدید از زیر خاک بیرون کشیده شدند تا برای عموم قابل دیدن باشند. 

زمان بازدید از قلعه شاه دژ

برای بازدید از قلعه شاه دژ باید سوار تله کابین شوید که در روزهای شنبه تا چهارشنبه از ساعت 16 – 22 و در روزهای پنج شنبه و جمعه و تعطیلات از ساعت 10 – 22 فعال است.