مراسم زار درمانی چیست و چگونه اجرا می شود؟

به اعتقاد باورمندان به آیین زار، بعضی از انسان‌ها، به وسیله نیروهای فرا زمینی که به عنوان باد شناخته می‌شوند تسخیر می‌شوند. این بادها شخصیت‌های گوناگونی دارند، و بیماری و افسردگی و روان پریشی فرد تسخیر شده را باعث می‌شوند؛ و مراسم زار برای درمان آن‌ها اجرا می‌شود. هزینه‌های این مراسم بر عهده بیمار تقبل است.

ابتدا هنگامی که بابا یا ماما احتمال بدهد که فرد، مبتلا به یکی از زارها شده، او را مدت هفت روز به دور از چشم دیگران نگه می‌دارند و در طی این چند روز با داروهای مخصوص و روغن‌های مالیدنی، زیرنظر قرار می‌گیرد. آنگاه اهل محل به وسیله یک خیزرانی (فردی که اجرا کننده یکی از نقش‌های مراسم درمان است و چوب ویژه خیز ران در دست دارد)، خبردار می‌شوند.

پس از ورود بیمار تا پایان، همه مراسم به وسیله بابا یا ماما راهنمایی می‌شود که کار آن‌ها و شگردهای آن‌ها اکنون نوعی جادوی پزشکی محسوب می‌شود. ولی مهم‌تر شاید آوازی است که می‌خوانند و سازهایی است که نواخته می‌ گردد، چون در باور آن‌ها چون این بادها با موسیقی به مهر می‌آیند و بابا و ماما به مرور به ماهیت باد پی می‌برند و باد نام خود را فاش می‌کند.

مراحل بعدی درمان از این به بعد ممکن می‌شود. اگر خواسته‌های باد برآورده شود، باد زیر شده و بیمار را آزار نخواهد داد ولی جای خود را به صورت کامل رها نمی‌کند و افرادی که گرفتار این بادها شده باشند در سواحل جنوب به اهل هوا شناخته می‌شوند.

مراسم آیینی است و به وسیله آن بیماران مبتلا به امراض روانی درمان می‌شوند و در حقیقت نوعی موسیقی درمانی (روان درمانی) است. موسیقی زار چه از لحاظ نوع و چه از لحاظ سازها و چه از نظر نغمه‌ها و آوازها با دیگر اشکال موسیقی دربنادر جنوب کاملا متفاوت است.

نوازندگان زار افراد ویژه ای هستند که تنها در نواختن و خواندن این موسیقی تبحر دارند. بودن فرهنگ و موسیقی افریقا در کل موسیقی استان هرمزگان و به خصوص آداب و رسوم و موسیقی زار خیلی آشکار است همین طور در موسیقی زار و به ویژه در مولودخوانی (به خصوص در بین اهل سنت) نظاره گر رنگ و بویی از موسیقی عرب هستیم. در مراسم زار، گاه آهنگ‌هایی به روش مولیواری، هندی، افریقایی و ... شنیده می‌شود.

زار درمانی چیست

بعد از اینکه جن از بدن بیمار خارج می‌شود!

با صدای طبل و دمام، مراسم آغاز می‌ گردد. بابازار میان مجلس می‌ایستد و شعرهایی می‌خواند. بقیه او را همراهی می‌کنند و پاسخ آوازش را می‌دهند. گیاهان معطر را در آتش می‌ریزند و بوی معطری در فضا می‌پیچد. افراد دیگر با نگاه‌های متعجب و منتظر، اطرافشان را نگاه می‌کنند تا ببینند چه اتفاقی می اقتد. آواز و موسیقی، آواز و موسیقی، آواز و موسیقی؛ و ناگهان فریاد. پیرمرد سفیدپوش جنوبی یک‌مرتبه با مشت بر سرش می‌کوبد و فریاد می‌زند. از درد به خودش می‌پیچد.

بابازار به سویش می‌آید و پارچه سفیدی روی صورتش می‌اندازد. پیرمرد زیر پارچه سرش را تکان می‌دهد، همراه با موسیقی که تندتر از قبل شده، سرش را به چپ و راست می‌چرخاند. سریع و سریع‌تر. جمعیت بدون تعجب،‌ به همخوانی‌شان ادامه می‌دهند و چوب‌ها را به هم می‌زنند. پیرمرد همچنان سرش را به اطراف می‌چرخاند تا این که رعشه می‌گیرد، فریاد دیگری می‌زند و بی‌حرکت می‌شود.

بابازار پارچه را برمی‌دارد، پیرمرد چشم‌هایش را باز می‌کند و نفس عمیق می‌کشد. نفسش که بالا آمد، بابازار را به علامت قدردانی در آغوش می‌گیرد و بابازار و دیگران به او تبریک می‌گویند. گیاه معطری که دود می‌کند را نزدیک می‌آورند، پیرمرد آن را بو می‌کشد، لیوانی آب می‌خورد و با آواز جمعیت همراه می‌شود.

هنوز حواس ها به پیرمرد است که از نگاه بابازار، متوجه سوی دیگر اتاق می‌شوند. زن جوانی به چپ و راست می‌چرخد، نیم‌خیز شده و با ریتم موسیقی، به سوی مرکز اتاق حرکت می‌کند. روی سرش یک پارچه می‌اندازند و او همین طور به راهش ادامه می‌دهد. حالا دیگر به جای صورتش تنها تکان‌های شدید او را می‌بینیم.

دستش را از زیر پارچه بیرون می‌آورد. می‌دانند منظورش چیست. از وسایل بابازار که با خودش آورده، یک چوب نازک بلند به زن می‌دهند، چوب را بلند می‌کند و چند بار بر سر و کمرش می‌کوبد. پس از خارج شدن صدایی عجیب از گلویش، ساکت و ساکن می‌شود. یکی از زن‌ها برایش ماده معطر را می‌برد که بو بکشد و تخم‌مرغ خامی که آن را بخورد. و سپس یکی دیگر دچار این رعشه‌ها می‌شود، بعد دیگری و دیگران.

موسیقی که قطع می‌شود، چند نفر هستند که هنوز حالشان خوب نیست. با همان رعشه‌ای که در طول مراسم داشته‌اند، به میان اتاق رسیده‌اند،‌ بابازار روبرویشان نشسته و با آنها صحبت می کند. آنها نیز با بابازار صحبت می کنند، ولی نه به زبان خودشان، به زبان‌هایی مانند اردو یا عربی. میگویند که «آنها این زبان را بلد نیستند و وقتی به خودشان بیایند نمی‌دانند چه گفته‌اند چون این حرف‌ها را خودشان نیستند که می‌زنند، این زبان اجنه‌ای است که در این لحظه در آنها حلول پیدا کرده.» مدت زیادی طول نمی‌کشد که آنها حرف زدن به این زبان را ادامه می‌دهند، سپس دستشان را گردن همدیگر می‌اندازند، فریادی می‌زنند و آرام می‌گیرند. زن‌ها کل می‌کشند.

مراسم عجیب زار درمانی

آیا مداخله درمانی هم باید به شیوه معمول انجام شود؟

بله. باید همان مراحل درمانی عادی را داشته‎ باشیم ولی با درنظر گرفتن چند نکته: درمانگر در حوزه روان شناسی فرهنگی، تخصص لازم را داشته ‎باشد. ‌رابطه درمانگر-بیمار شباهت فرهنگی داشته ‎باشد؛ یعنی فرد بادزده بهتر است به وسیله یک روان‎شناس یا روان‎پزشک محلی درمان شود.

در جلسات درمان، لازم است تعریف فرد و فرهنگ از مشکل یا بیماری معلوم گردد. همین طور باید دلایلی که فرهنگ برای اختلال درنظر می‎گیرد، درمان‎ها، موانع و حمایت‎های فرهنگی نیز در نظر گرفت. رویکرد سنتی‎تر اعتقاد دارد در مورد اختلالاتی که خوب شناخته نشده‎ و خاص یک فرهنگ اند، شفابخش‎های محلی را نه تأیید می‎کنیم و نه در مقام مخالفت برمی اییم بلکه این انتخابی است در حوزه اختیارات مراجع.

مراسم عجیب زار درمانی