۱۳ گنجینه معروف مقبره‌های مصر باستان/ از زبان طلایی تا خدمتگزار عروسکی
برخی از اشیاء هستند که تا به حال به دفعات متعدد در گور‌های مختلف مربوط به مصریان باستان کشف شده‌اند؛ در این مطلب، دلیل دفن مصریان باستان با این گورنهاده‌ها از جمله کتاب مردگان، زبان‌های طلا و سوسک سرگین غلتان را می‌خوانید. مصریان باستان به تدفین‌های مجلل و پیچیده‌شان معروف هستند.
مصریان باستان به تدفین‌های مجلل و پیچیده‌شان معروف هستند. در طول قرن‌ها، باستان‌شناسان انواع گورنهاده‌ها و تزئینات مختلفی را یافته‌اند که در این مقبره‌های هزارساله گنجانده شده بودند.
در ادامه ۱۳ گورنهاده را معرفی می‌کنیم که به دفعات در گور‌های مصری یافت شده‌اند، از جمله مجسمه‌های شبتی که تصور میشد پس از مرگ متوفی به او خدمت می‌کنند و پرتره‌های مومیایی برگرفته از چهره واقعی مردگان.
نسخه‌هایی از کتاب مردگان
یک کاغذ پاپیروس از کتاب مردگان که در مقبره‌ای از سلسله ۱۸، در حدود ۱۵۵۰ تا ۱۲۹۵ قبل از میلاد، یافت شده است
«کتاب مردگان» نام امروزی مجموعه‌ای از متون است که مصریان باستان گاهی‌اوقات آن‌ها را با متوفی دفن می‌کردند. آن‌ها این متون را «کتاب بیرون آمدن در روز» نامیده بودند و هدف از آن‌ها کمک به مردگان در مسیر زندگی پس از مرگ بود. محتوای متون مختلف متفاوت بود، اما بیشتر آن‌چه را که مصریان باستان معتقد بودند در زندگی پس از مرگ با آن مواجه می‌شویم، توصیف می‌کردند، مانند مراسم «وزن‌کشی قلب» که در آن، اعمال یک شخص با پر الهۀ عدالت سنجیده میشد و در صورتی که وزن آن سنگین‌تر از پر بود، شخص اجازۀ ورود به قلمرو سعادت را نمی‌یافت.
تابوت‌های نقاشی شده
مصریان باستان گاهی اوقات در تابوت‌های مزین به تصاویر (سارکافاگس) دفن می‌شدند. گاهی اوقات، این تابوت‌های زیبا و پرجزئیات، دارای هیروگلیف‌هایی شامل نام متوفی و دعا برای او نیز بودند. سارکافاگس‌ها درست مانند عروسک‌های روسی تودرتوی مدرن، ممکن بود شامل چندین تابوت شوند که بدن مومیایی‌شده در مرکز آن‌ها بود.
بسته به ثروت فرد، ممکن بود تابوت‌ها از مواد گران‌قیمت ساخته شوند. برای نمونه، تابوت‌های توت‌عنخ‌آمون با مقادیر زیادی طلا ساخته شده بودند.
پرتره‌های مومیایی
پرتره‌های مومیایی تصاویر واضحی از متوفی را نشان می‌دادند. نمونه‌های نقاشی‌شده روی صفحات چوبی بین اواسط قرن اول و اواسط قرن سوم پس از میلاد خلق شدند، در حالی که نمونه‌های نقاشی‌شده روی کفن‌ها تا قرن چهارم ساخته می‌شدند.
یک پرتره مومیایی از آرتمیدوروس از هاوارا، مصر که مربوط به حدود سال‌های ۱۰۰ تا ۱۲۰ پس از میلاد در دوره روم مصر است. تاج برگ بوی طلایی روی سر او نماد این است که او بر مرگ غلبه کرده است
این پرتره‌ها روی بقایای مومیایی‌شده متوفی چسبانده می‌شدند. استفاده از پرتره‌های مومیایی به ویژه در شهر فیوم رایج بود، اگرچه نمونه‌هایی از آن در جا‌های دیگر مصر هم یافت شده است.
مجسمه‌های شابتی
مجموعه‌ای از مجسمه‌های شابتی و جعبه‌ای از جنس چوب رنگ‌شده، سنگ آهک و جوهر که حدود ۱۲۷۹ تا ۱۲۱۳ قبل از میلاد در دوره سلسله ۱۹ ساخته شده است
این باور وجود داشت که مجسمه‌های شابتی (یا اوشابتی) پس از مرگ متوفی برای او در جهان پس از مرگ کار می‌کنند. بسته به مقبره، ممکن بود یک متوفی را با صد‌ها شابتی دفن کنند. یک شابتی ساده را از سرامیک درست می‌کردند، در حالی که شابتی‌های استادانه‌تر طلاکاری می‌شدند.
این مجسمه‌ها معمولاً با طلسمی نوشته می‌شدند تا به شکلی جادویی آن‌ها را در زندگی پس از مرگ زنده کند. این مجسمه‌ها معمولا با ابزار‌هایی در دست و سبدی که روی شانه‌شان آویزان شده بود به تصویر کشیده می‌شدند و آماده خدمت‌رسانی به متوفی در زندگی پس از مرگ بودند.
کوزه‌های کانوپیک
کوزه‌های کانوپیک که حاوی اندام‌های فرعون توت‌عنخ‌آمون بودند
کوزه‌های کانوپیک حاوی برخی از اندام‌های متوفی بودند که طی فرآیند مومیایی کردن خارج شده بودند. به گفته موزه هنر متروپولیتن در شهر نیویورک، اندامی مانند ریه‌ها، کبد، روده و معده، نگهدارنده مخصوص به خود را داشتند.
مصریان باستان باور داشتند که هر عضو توسط یکی از چهار پسر خدای شاهین‌سر هوروس محافظت می‌شود. ریه‌ها توسط هاپی، کبد توسط ایم‌سِتی، معده توسط دوموتف و روده توسط قبهسنوف محافظت میشد. کوزه‌ها به نوبه خود، گاهی در یک نگهدارنده کانوپیک قرار داده می‌شدند. یک نمونه معروف آن، مقبره توت‌عنخ‌آمون است که در آن چهار کوزه در صندوقچه‌ی مرمری قرار داده شده بودند.
زبان‌های طلایی
یک زبان طلایی مربوط به دوره رومی مصر
در دورۀ یونانی-رومی، گاهی اوقات زبان‌های طلایی همراه مومیایی‌های مصری دفن می‌شدند (۳۳۲ قبل از میلاد تا ۳۹۵ پس از میلاد). احتمالاً مصریان زبان‌های طلایی را در مدفن مومیایی‌ها قرار می‌دادند تا متوفی بتواند در زندگی پس از مرگ با خدایان صحبت کند. افزون بر این، مصریان باستان معتقد بودند گوشت خدایان از طلا ساخته شده است.
نقاشی‌های دیواری
نقاشی‌های رنگارنگ داخل مقبره رامسس ششم در دره پادشاهان در اقصر مصر
نقاشی‌های دیواری گاهی اوقات مقبره‌های مصریان باستان مرفه را مزین می‌کردند. هنرمندان نقوش مختلفی از جمله پرتره‌های متوفی، تصویر خدایان، تصاویر متوفی در حال احترام به خدایان و نقاشی‌هایی از مردمی که در سوگ متوفی بودند را به تصویر می‌کشیدند.
آثار هنری مقبره‌ها گاهی اوقات تصاویری از زندگی روزمره در مصر و همچنین گیاهان، حیوانات و حیات‌وحش را نشان می‌داد و حتی ممکن بود رویداد‌های ورزشی مانند کشتی و رقص هم به تصویر کشیده شوند. گاهی اوقات هیروگلیف‌هایی کنار نقاشی‌های دیواری کشیده میشد که حاوی اطلاعاتی در مورد فرد متوفی و کارنامه اعمالش در طول زندگی بود.
سوسک سرگین
طلسم سوسک سرگین از سلسله بطلمیوسی مصر (۳۰۵ تا ۳۰ قبل از میلاد)
در مصر باستان، طلسم‌هایی به شکل سوسک سرگین کنار متوفی دفن می‌شدند. مصریان معتقد بودند سوسک‌های سرگین مقدس همان چیزی هستند که خورشید را در آسمان به حرکت در می‌آورند، درست مانند حرکت سوسک سرگین غلتان روی شن‌ها.
طلسم‌های کوچک سوسک سرگین در قسمت زیرین حک می‌شدند و پا‌های سوسک را نشان می‌دادند. برخی از آن‌ها به قدری دقیق حک شده بودند که گونه آن‌ها قابل‌شناسایی بود. تا کنون هزاران طلسم سوسک سرگین در مصر پیدا شده است. طلسم‌های سوسک سرگین به پارچه کتانی مومیایی دوخته می‌شدند و از متوفی محافظت می‌کردند.
مجسمه‌ها
مجسمه سنگی از مقبره فرازر، گورستانی در صخره‌های نزدیک المنیه، مصر
مصریان باستان گاهی مجسمه‌هایی را در مقبره‌ها می‌گذاشتند. در برخی موارد، آن‌ها مجسمه‌های خدایان بودند. برای نمونه، در ژانویه ۲۰۲۴، باستان‌شناسان مجسمه هارپوکراتس، خدای یونانی کودک‌مانند مرتبط با سکوت را داخل مقبره‌ای ۲۰۰۰ساله در ساقارا یافته‌اند. شاید این مجسمه‌ها نماد ارادت مذهبی متوفی بودند.
در موارد دیگر، مجسمه‌ها مربوط به متوفی و خانواده‌اش بود. برای نمونه، در آوریل ۲۰۲۳، باستان‌شناسان مقبره‌ای ۳۳۰۰ساله در سقارا پیدا کردند که متعلق به مردی به نام پانه‌سی بود. داخل مقبره، مجسمه خود پانه‌سی و خانواده‌اش پیدا شد که به صورت برجسته حکاکی شده بودند.
جواهرات
۴ نمایش جواهرات باستانی در موزه ملی تمدن مصر
طیف گسترده‌ای از جواهرات از جمله گردنبند، حلقه و سنجاق سینه همراه متوفی در مصر باستان دفن میشد. هر قدر فرد ثروتمندتر بود، جواهرات هم پرنقش و نگارتر بودند. برای نمونه، مقبره توت‌عنخ‌آمون حاوی مقدار زیادی جواهرات از جمله سینه‌پوش‌های پرجزئیات بود؛ نوعی جواهر که گاهی نزدیک سینه شخص قرار می‌گرفت.
مومیایی حیوانات
مومیایی باستانی گربه در یک تابوت چوبی به شکل گربه که با چشمی از حرز هوروس نقاشی شده است
گاهی اوقات مومیایی‌های حیوانات را در مقبره‌ها می‌گنجاندند. این‌ها احتمالاً حیوانات خانگی محبوبی بودند که با صاحبشان دفن می‌شدند تا در زندگی پس از مرگ همراه او باشند.
گاهی بقایای حیواناتی مانند گاو، اردک و غاز به شکل آماده‌ی پخت درآمده و سپس مومیایی می‌شدند و احتمالاً برای فرد متوفی و حیوانات خانگی‌اش برای خوردن در زندگی پس از مرگ در نظر گرفته می‌شدند.
ماسک‌های مومیایی
ماسک مومیایی گچی قرن اول پس از میلاد از مینیا، مصر
متوفیان را گاهی با نقاب مومیایی روی صورتشان دفن می‌کردند. این ماسک‌ها تصاویری ایده‌آل‌شده از متوفی بودند. آن‌ها را از گچ، کارتناژ (مواد کاغذی)، کتان و در موارد نادر از فلزات گرانبها می‌ساختند. سال ۲۰۱۸، باستان‌شناسانی که در سایت سقاره مشغول کار بودند، یک ماسک مومیایی نقره‌ای طلاکاری‌شده کشف کردند که متعلق به کاهنی بود که به موت، الهه آسمان خدمت می‌کرد.
مدل‌های قایق
مدل یک قایق از مقبره‌ای در دیرالبهاری، مصر، متعلق به سلسله یازدهم، پادشاهی میانه (۲۰۳۰ تا ۱۹۸۱ قبل از میلاد)
باستان‌شناسان مدل‌های چوبی قایق را هم در مقبره‌های مصر باستان یافته‌اند. یکی از نمونه‌های قابل‌توجه مربوط به مقبره جهوتینخت، فرمانداری است که حدود ۴۰۰۰ سال پیش می‌زیست و با ۵۵ قایق در آرامگاهش در دیر البرشا دفن شده بود. این‌ها قایق‌هایی برای حمل و نقل نیرو یا بار و قایق‌هایی برای شکار و ماهیگیری بودند و یکی از قایق‌ها در حال انتقال چیزی است که به نظر می‌رسد مومیایی جهوتینخت باشد.
