ادبیات کودک ایران در سالی که گذشت
سیدعلی کاشفی خوانساری به مناسبت روز جهانی کتاب کودک در نوشتاری به وضعیت ادبیات کودک ایران در سال گذشته پرداخت است.
این نویسنده و منتقد ادبیات کودک و نوجوان به مناسبت روز جهانی کتاب کودک در بخش نخست یادداشت ارسالی خود به ایسنا نوشته است: «دوم آوریل (سیزده فروردین) به نام روز جهانی کتاب کودک نامگذاری شده و هر ساله به این مناسبت برنامه‌های گوناگونی در کشورهای مختلف برپا می‌شود. به این مناسبت در این یادداشت مروری بر مهمترین تحولات ادبیات کودک در ایران در سالی که گذشت خواهیم داشت.
تحولات دولتی
کتاب کودک ایران در سال ۱۴۰۰ شاهد دو اتفاق تاثیر گذار بود: تغییر مدیرعامل کانون و انتصاب اعضای هیئت نظارت. در آخرین روزهای فعالیت دولت قبل، پس از چند ماه بلاتکلیفی مدیرعامل جدید کانون منصوب شد.
گرچه مشکلات و نارسایی‌های کانون ریشه‌دار، قدیمی و زیرساختی است با این حال کمتر کسی در مجموع مدیریت گروه مدیران قبلی کانون را موفق ارزیابی می‌کرد.
در دوره جدید گرچه نشانه‌های امیدبخشی مشاهده شده، هنوز شاهد تحولات و اصلاحات چشمگیری نبوده‌ایم و ضعف‌های مهم عملکرد کانون همچون خالی بودن کتابخانه‌ها از کتاب‌های جدید سایر ناشران و مجلات کودک، برپایی جشنواره‌ها و نمایشگاه‌های کتاب و مطبوعات کودک، همکاری با انجمن‌ها و نهادهای مدنی، توجه جدی به پژوهش و مطالعات بنیادین، کاهش تصدی‌گری و تعامل با جامعه نشر همچنان پابرجاست.
در اسفندماه اعضای جدید هیات نظارت بر کتاب کودک احکام خود را از رئیس جمهور دریافت کردند. مطابق مصوبات قانونی این هیئت متولی سیاستگذاری، هدایت، حمایت و نظارت بر کتاب کودک در سطح ملی است. با وجود اختلافات سیاسی فراوان میان دولت‌های مختلف بیشتر این دولت‌ها در کم‌توجهی به این مصوبه قانونی و تشکیل ندادن این هیئت عملکرد مشترکی داشته‌اند. در دولت قبل گرچه افرادی در سال ۱۳۹۲ به عنوان اعضای این هیئت منصوب شدند اما در دوره هشت‌ساله عملاً هیچ خروجی و نتیجه‌ای از این هیئت مشاهده نشد.
ترکیب اعضای جدید این هیئت همگی افراد شناخته‌شده و مرتبط با کتاب کودک هستند اما عجیب است در حوزه‌ای که بیشترین فعالان آنان را زنان تشکیل می‌دهند چرا هیچ خانمی برای عضویت در این جمع انتخاب نشده است.
انجمن ها
مهمترین خبر ادبیات کودک در این حوزه تشکیل انجمن صنفی نویسندگان کودک و نوجوان بود. انتقادات فراوانی در خصوص مقدمات تشکیل این انجمن مطرح بود و موسسان آن بدون مشارکت نویسندگان انتخاب شدند.
مجمع عمومی انجمن هم با مشارکت تعدادی کمی از نویسندگان حرفه‌ای کتاب کودک برپا شد و هیئت مدیره انتخابی هم عملاً همان هیئت مدیره انجمن فرهنگی نویسندگان و کودک بود؛ انجمنی که جامعیت و عملکرد آن مورد انتقادهایی بوده است. به جز انتخاب هیئت مدیره فعالیت دیگری از این انجمن در سال ۱۴۰۰ گزارش نشد.
انجمن‌های قدیمی‌تر مرتبط با کتاب کودک در این سال با توجه به تحولات ناشی از کرونا و قرنطینه به دو دسته مجزا قابل تقسیم‌اند. نهادی مثل شورای کتاب کودک به خوبی خود را با تحولات تطبیق داد و فعالیت‌های گسترده و متنوعی داشت. انجمن نویسندگان کودک و نوجوان تقریباً تعطیل بود و به چند برنامه مجازی و چند بیانیه اکتفا کرد. انجمن ناشران کودک چند نشست مجازی برپا کرد اما از همایش‌ها و همچنین جشنواره کتاب برتر آن نشانه‌ای مشاهده نشد.
ناشران
شرایط دوساله ناشی از کرونا سبب تغییرات جدی در جایگاه ناشران کتاب کودک شد. برخی ناشران بزرگ به ویژه ناشران دولتی با کند کردن و توقف فعالیت‌های خود با نزولی محسوس در میان ناشران کودک مواجه شدند که اصلاح آن نیازمند چند سال فعالیت جدی بعدی خواهد بود. از آن سو برخی ناشران با تبدیل این تهدید به فرصت و تطبیق خود با شرایط جدید فعالیت‌های خود را گسترش دادند و روزآمد کردند و شاهد پیشرفت سریع خود در بازار کتاب کودک بودند. در مجموع این دو رویکرد سبب شد تولید و فروش کتاب کودک در این دو سال با کاهش یا افزایش چشمگیری مواجه نشود.
اتفاق مهم این حوزه بالارفتن چشمگیر سهم بلاگرهای کتاب در اقتصاد نشر کتاب کودک بود.
بسیاری ناشران و کتابفروشان از این ظرفیت استفاده مناسبی کردند. برپایی دوره‌های آموزشی برای بلاگرهای کتاب کودک و تشکیل باشگاه بلاگرها از اتفاقات مثبت این حوزه بود.
بین‌الملل
پس از وقفه تقریباً کامل اتفاقات بین‌المللی در سال قبل، در سال ۱۴۰۰ شاهد برنامه‌هایی مرتبط با کتاب کودک در عرصه بین‌المللی بودیم و برخی نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب به شکل مجازی و یا حتی حضوری برپا شدند. تعدادی از ناشران ایرانی در برخی نمایشگاه‌ها به ویژه نمایشگاه‌های کشورهای منطقه حضور یافتند.
چند برنامه مجازی با حضور سخنرانان خارجی از سوی نهادهای کتاب‌های کودک در ایران و همچنین همزمان با نمایشگاه مجازی کتاب تهران برپا شد.
برنامه‌های فهرست لاک‌پشت پرنده هم با پیام‌های برگزیدگان خارجی همراه بود که اتفاق خوبی است.
مهمترین اتفاق این عرصه برگزیده شدن انتشارات فاطمی (کتاب‌های طوطی) به عنوان ناشر برگزیده نمایشگاه بین‌المللی بولونیا بود. این خبر بزرگ و مهم چندان مورد استقبال رسانه‌ها قرار نگرفت و نشست و برنامه‌ای به مناسبت آن و برای تحلیل چگونگی آن برپا نشد.
اتفاق قابل ذکر دیگر پذیرش آثار به زبان فارسی در مسابقه جهانی قصه‌گویی بود که برای نخستین‌بار به شکل مجازی برپا می‌شد. در این مسابقه یکی از داوران مرحله نهایی و چند قصه‌گوی برگزیده و تقدیری ایرانی بودند.
درگذشتگان
در سال ۱۴۰۰ شمسی چند نویسنده و چندین فعال ادبیات کودک از میان ما پر کشیدند. برجسته‌ترین این افراد محمدسرور رجایی و رودابه کمالی بودند.
رودابه کمالی نویسنده و مروج کتاب کودک بود که فعالیت خود را از نوجوانی در مجله سروش نوجوان آغاز و چند کتاب برای کودکان منتشر کرد. او از مروجان فعال کتاب کودک بود و با نهادهایی چون لاک‌پشت پرنده همکاری داشت و به کار نشر نیز می‌پرداخت.
محمدسرور رجایی شاعر و نویسنده افغانستانی مقیم ایران بود که علاوه بر نویسندگی در انتشار مجلات کودکان، نهادسازی و برپایی رویدادهای ادبیات کودک فعالیت‌های ارزشمندی داشت.
از دیگر چهره‌های این حوزه می‌توان به سیدمحمد کامرانی، بنیانگذار مجلات سلام بچه‌ها و پوپک، احمد خواجه‌نصیرطوسی، نویسنده و سرویراستار، آتش جعفرنژاد، مرضیه صادق، منیره مهریزی مقدم، حسین زاهدی نامقی، آزاد خوشنودی، پروین زاهدی، علی صفوی شاملو، الهه خیرآیادی، مه‌لقا ملاح، گهرنازبانو پشوتنی، مهین علوی، محبوبه نورصالحی، نعیمه زائرچی، سیده مهوش خاتمی و جعفر خوارزمی سردبیر پاکستانی مجله ایرانی زمزم اشاره کرد.
تعدادی از چهره‌های مشهور در گذشته در سال ۱۴۰۰ در کنار فعالیت‌های اصلی خود در حوزه‌های دیگر آثار ارزشمندی در زمینه کتاب کودک و نوجوان هم از خود به یادگار گذاشتند که از میان ایشان می‌توانیم به استاد محمدرضا حکیمی، فرشته طائرپور، سعید تشکری، ایرج پزشکزاد و جهانگیر خسروشاهی اشاره کرد.»
