اثر تاریخی «ربع رشیدی» در معرض تخریب
ربع رشیدی تبریز بزرگترین دانشگاه باستانی جهان در اثر در بی‌توجهی در معرض تخریب کامل قرار دارد و مسئولان میراث‌فرهنگی می‌گویند، فقط آزادسازی عرصه رَبع‌رشیدی جدای از آزادسازی حریم درجه یک آن، نیازمند اعتبار و بودجه ۱۰۰ میلیارد تومانی است. بودجه‌ای که میراث فرهنگی به‌دلیل نداشتن اعتبارات کافی، ناتوان از پرداخت آن است.
ربع رشیدی تبریز بزرگترین دانشگاه باستانی جهان که بیش از ۷۰۰ سال قبل احداث شد و دانشجویانی از چین و هند و خلیج فارس داشت و عنوان بزرگترین شهرک دانشگاهی و چند زبانه جهان پس از دوره ساسانی شناخته می‌شد، با خطر ویرانی کامل مواجه است. بارش‌های سالانه و سیلاب و زلزله و البته برداشت مصالح آن برای ساخت خانه، این بنای تاریخی و ثبت ملی شده ایران را دچار آسیب‌های زیادی کرده است.
مسعود پزشکیان در روزهای آغازین ریاست‌جمهوری با حضور در مراسم رونمایی از الواح هخامنشی در موزه ملی ایران، از میراث‌فرهنگی به عنوان بزرگترین ظرفیت دیپلماسی ایران نام برد.
او از بین تمام آثار و بناهای تاریخی ایران تنها یک اثر را برگزید و از مجموعه منحصربه‌فرد رَبع رشیدی نام برد. مجموعه عظیم علمی که ۷۵۰ سال پیش به دستور رشیدالدین فضل‌الله همدانی در شهر تبریز ساخته شد و آنطور که مسعود پزشکیان نقل کرد، در آن زمان به ۷ زبان دنیا دانشجو تربیت کرد.
حالا اما این اثر تاریخی در اثر در بی‌توجهی در معرض تخریب کامل قرار دارد و مسئولان میراث‌فرهنگی می‌گویند، فقط آزادسازی عرصه رَبع‌رشیدی جدای از آزادسازی حریم درجه یک آن، نیازمند اعتبار و بودجه ۱۰۰ میلیارد تومانی است. بودجه‌ای که میراث فرهنگی به‌دلیل نداشتن اعتبارات کافی، ناتوان از پرداخت آن است.
فعالان و کارشناسان میراث‌فرهنگی معتقدند، مجموعه‌های ارزشمند تاریخی همچون ربع‌رشیدی نه شناخته شده هستند نه به درستی معرفی می‌شوند.
«مهرداد عظیمی» مدیرعامل انجمن مرمت استان آذربایجان شرقی و فعال میراث‌فرهنگی در این استان می‌گوید: بخشی از پروسه حفاظت آثار تاریخی به مطالعات و مرمت برمی‌گردد اما شناسایی و معرفی درست یک اثر از جمله اقداماتی است که باید در دستور کار قرار گیرد.
او می‌گوید: اینکه فقط در یک پروسه زمانی خاص و دوره‌ای یک اثر مورد مطالعه و مرمت قرار گیرد و پس از آن رها شود هیچ کمکی حتی به حفاظت از یک اثر نمی‌کند.
به گفته او، در مجموعه ربع رشیدی تبریز اقدامات خوبی صورت گرفت، اما لازم است که کارهای مطالعاتی و پژوهشی سرعت و برنامه‌ای مشخص برای معرفی ارزش‌های این مجموعه در دستور کار قرار بگیرد.
وی افزود: رَبع رشیدی یکی از بناهای تاریخی و ارزشمند شهر تبریز است. این محوطه تاریخی در واقع یک شهر دانشگاهی بود که حدود ۷۵۰ سال پیش توسط رشیدالدین فضل‌الله همدانی در تبریز احداث شد. هرچند که هم‌اکنون از این بنای منحصربه‌فرد تاریخی چیزی باقی نمانده است.
بلاتکلیفی ۷ساله
«وحید نواداد» معاون میراث‌فرهنگی آذربایجان شرقی نیز در خصوص مطالعات و مرمت‌های صورت گرفته در ربع رشیدی تبریز گفت: بر اساس تفاهم‌نامه‌ای که سال ۱۳۹۷ میان اداره کل میراث‌فرهنگی و دانشگاه هنر تبریز منعقد شد، قرار بود یک سلسله مطالعات باستان‌شناسی در محدوده ربع رشیدی آغاز شود که بر اساس این تفاهم‌نامه تقریبا سه فصل مطالعات باستان‌شناسی پیش از پاندمی کرونا در محدوده ربع رشیدی انجام شد.
او گفت: بعد از پاندمی کرونا با توقف پژوهش‌ها و مطالعات باستان‌شناسی تا سال ۱۴۰۳ مواجه شدیم و با توجه به اتمام زمان تفاهم‌نامه، سال گذشته یک تفاهم‌نامه جدید با دانشگاه هنر اسلامی تبریز و همکاری مجتمع بین‌المللی فرهنگی، علمی، تاریخی ربع رشیدی تبریز بسته شد و فصل چهارم مطالعات باستان‌شناسی در بهمن و اسفندماه سال ۱۴۰۳ در دستور کار قرار گرفت. در این تفاهم‌نامه ادامه کاوش‌ها و همینطور تداوم مطالعات باستان‌شناسی و حفاظت و مرمت اثر مورد تاکید قرار گرفت.
نواداد ادامه داد: فصل چهارم مطالعات اسفندماه سال گذشته درحالی به اتمام رسید که هم‌اکنون درحال برنامه‌ریزی برای ادامه مطالعات در قالب فصل پنجم هستیم و درصورت اخذ مجوزهای لازم ادامه مطالعات در دستور کار قرار می‌گیرد.
آزادسازی عرصه و منظر ربع‌رشیدی در اولویت
معاون میراث‌فرهنگی استان آذربایجان شرقی در پاسخ به این سوال که چرا ربع رشیدی، با وجود داشتن جایگاه ارزشمند در تاریخ ایران از معرفی درست و اساسی محروم مانده است، گفت: اقداماتی که در ربع رشیدی انجام گرفته درواقع یک سلسله اقدامات است که یک بخشی از آن به کاوش‌های باستان‌شناسی و حفاظت و مرمت برمی‌گردد که برای آن یک برنامه ریزی ۵ساله در نظر گرفته‌ایم. اما جدای از مطالعات و پژوهش‌ها ما مباحث و مشکلات دیگری در رابطه با حفاظت از حریم محوطه ربع‌رشیدی داریم.
او افزود: مشکلات مربوط به حریم درجه‌یک و حریم منظری ربع‌رشیدی باید رفع شود. جلسات متعددی با استاندار فعلی و اسبق آذربایجان شرقی تشکیل داده‌ایم و در راستای فعالیت‌های خود یک کارگروه ویژه‌ای برای پیگیری موضوع ربع رشیدی ایجاد شده که حمایت و همکاری سایر دستگاه‌ها را می‌طلبد. یکی از این اقدامات حریم منظری ربع رشیدی است چون این اثر تاریخی درست در محدوده شهری تبریز قرار دارد و در آنجا ساخت وسازهای گسترده‌ای صورت گرفته است حتی در عرصه آن. در واقع یک سایت شهری است که با وجود اقدامات موثری که در چند سال گذشته در تملک بخش‌هایی از عرصه صورت گرفته اما کافی نیست و امیدواریم بتوانیم تملک عرصه را کامل کنیم.
نواداد با تاکید بر اینکه در بخش‌هایی از عرصه ربع رشیدی هنوز نتوانسته‌ایم تملک را به‌طور کامل انجام دهیم، ادامه داد: برای تکمیل تملک عرصه پیش‌بینی شده ۱۰۰ میلیارد تومان اعتبار نیاز است درصورت تکمیل تملک عرصه همچنان بحث حریم مجموعه مطرح است که آن نیز باید در دوره‌های زمانی و بودجه مشخص انجام شود. درواقع پس از انجام این اقدامات مهم و اولیه است که می‌توانیم به موضوع معرفی ربع‌رشیدی بپردازیم که این معرفی می‌تواند در قالب پژوهش‌های علمی، سمینارها، کنفرانس‌های ملی و بین‌المللی در دستور کار قرار بگیرد.
معاون میراث‌فرهنگی استان آذربایجان شرقی گفت: اگر بتوانیم با سایر دانشگاه‌های داخلی و خارجی، همکاری‌های ملی و بین‌المللی را تداوم ببخشیم و مطالعات دانشجویان ارشد و دکتری به مجموعه تاریخی ربع رشیدی سوق داده شود، این اتفاق نقش به‌سزایی در معرفی این اثر تاریخی در مجامع علمی می‌تواند داشته باشد.
