صداوسیما ! مخاطبان را گول نزن
این بخشی از حقوق مخاطبان است که وقتی برنامه ای را در صداوسیما می بینند یا می شنوند بدانند که این محتوا، تبلیغاتی است یا برنامه غیرتبلیغاتی.
صداوسیما برنامه هایی را پخش می کند که بابت آنها پول می گیرد اما از اعلام این موضوع به مخاطبان خودداری می کند. یعنی به بینندگان و شنوندگان خود نمی گوید که بابت این برنامه و تبلیغ مستقیم یا غیرمستقیم یک فرد، یک نوع کالا یا خدمات، پول گرفته است.
این تبلیغات، معمولا در قالب برنامه های تولیدی و عادی صداوسیما پخش می شوند تا مخاطب به تبلیغاتی بودن پی نبرد و اعتماد کند. به این شکل از برنامه ها به اصطلاح رپورتاژ گفته می شود. برنامه هایی در قالب و فرم برنامه رسانه ای اما با محتوای تبلیغاتی.
به عنوان مثال یک پزشک در یک برنامه صداوسیما برنامه دارد. این برنامه پولی است و برای پخش آن، به صداوسیما پول پرداخته شده است. این یعنی، این یک برنامه تبلیغاتی است اما صداوسیما این موضوع را اعلام نمی کند.
نکته اینکه این آقای پزشک در این برنامه تلویزیونی، به آرامی و با صرف زمان زیاد، مسائل پزشکی را توضیح می دهد اما دو تن از افرادی که به مطب او مراجعه کرده بودند گفته اند که او زمان کافی را برای معاینه یا گفتگو با بیماران صرف نمی کند و برای شمار زیادی از مراجعه کنندگان خود یک نسخه مشابه نوشته است.
یک پزشک برای تبلیغ خود در صداوسیما 2 راه دارد. اول اینکه در تبلیغات و بخش آگاهی های شبکه های مختلف صداوسیما، خود را تبلیغ کند. در این صورت باید پول زیادی را برای تبلیغات بپردازد و از وزارت بهداشت مجوز بگیرد. مخاطب در این نوع برنامه ها، متوجه است که با تبلیغات روبه رو است.
در شیوه دوم، نیازی به دریافت مجوز نیست. آقای پزشک به عنوان کارشناس در یک برنامه تلویزیونی حاضر می شود و درباره یک موضوع پزشکی صحبت می کند.
مردم هم با تماشای این برنامه، تصور می کنند این پزشک در یک روند کارشناسی و پس از بحث و بررسی، به عنوان پزشک و کارشناس برنامه انتخاب شده است اما واقعیت ماجرا اینگونه نیست و این پزشک، چون پول داده است به عنوان کارشناس به این برنامه دعوت شده است.
این بخشی از حقوق مخاطبان است که وقتی برنامه ای را در صداوسیما می بینند یا می شنوند بدانند که این محتوا، تبلیغاتی است یا برنامه غیرتبلیغاتی.
نکته اینجاست که صداوسیما در زمینه هایی از جمله پزشکی و کنکور، به افراد اعتبار می دهد و با گستره بالای مخاطبان، آنها را در زمینه انتخاب پزشک یا دریافت خدمات کنکور، به اشتباه می اندازد. در این روند بخش عمده مسوولیت متوجه صداوسیماست.
صداوسیما علاوه بر موضوعات پزشکی، در برنامه های کنکور نیز همین روش را دنبال می کند. یعنی در برنامه هایی کنکور، افرادی تدریس می کنند که قبلا موسسات کنکور برای حضور آنها به صداوسیما پول دادند.
مخاطب فکر می کند این برنامه ها، واقعی و این افراد و مدرسان و کارشناسان در یک روند واقعی کارشناسی، انتخاب شده اند غافل از اینکه این افراد، در قالب یک برنامه تبلیغاتی به صداوسیما آمده اند. صداوسیما پول می گیرد تا فلان مدرس کنکور را به عنوان کارشناس در قالب برنامه عادی پخش کند.
البته این اقدامات، منحصر به صداوسیما نیست و بسیاری از رسانه های مکتوب و اینترنتی و ... نیز آن را انجام می دهند اما صداوسیما از پول مردم تغذیه می شود و حق ندارد مخاطبان را به اشتباه بیاندازد.
این در حالی است که در همه جای دنیا رسانه های حرفه ای هیچ گاه دست به این اقدام نمی زنند و حتی اگر مقاله گزارش یا مصاحبه ای را در مقابل دریافت پول منتشر کنند حتما این نکته که این محتوا، تبلیغاتی است را می نویسند.
به عنوان مثال شبکه الجزیره، زمانی تبلیغی برای سایت اینترنتی قذافی رهبر وقت لیبی منتشر می کرد. شبکه الجزیره در این تبلیغ، زیرنویس می کرد که "این تبلیغات است و بابت آن پول دریافت شده است".
مثال دیگر روزنامه نیویورک تایمز که وقتی یادداشت اخرین وزیر خارجه شاه را منتشر کرد با فونت درشت بالای مقاله عبارت تبلیغات را درج کرد تا مخاطب بداند این یک مقاله عادی نیست بلکه رسانه بابت آن پول گرفته است.
البته در میان رسانه های ایرانی برای رعایت نکردن این قاعده، دلایل زیادی مطرح می شود از جمله اینکه رسانه ها به دلیل مشکلات مالی مجبور هستند رپورتاژ بگیرند ولی همچنان از رسانه های عمومی، دولتی و حکومتی انتظار می رود نسبت به دیگر رسانه ها، این قاعده حرفه ای را رعایت کنند.
معمولا در مطبوعات ایران این نوع از مطالب را با ترام، قاب، قالب یا فونت غیرعادی و متفاوت منتشر می کنند تا با استفاده از این شیوه، به مخاطبان، تبلیغاتی بودن این موضوع را منتقل کنند البته بخش زیادی از مخاطبان متوجه این موضوع نمی شوند.
منبع: عصر ایران
1981
