دو مشکل اصلی زیست محیطی خراسان جنوبی/ افزایش ۵۰ درصدی کانون‌های فرسایش خاک در استان/ تلاش برای احیای تالاب"کجی نمک‌زار"

حسن اکبری ضمن تشریح وضعیت اقیلم استان اظهار داشت: مهمترین تالاب استان "کجی نمک‌زار" واقع در شهرستان نهبندان است. این تالاب در حد فاضل بیرجند - نهبندان قرار دارد که از هیچ رودخانه دائمی آبگیری نمی‌شود بلکه از روان آب‌های سطحی و آب های زیر زمینی تغذیه می شود.

وی افزود: در نیمه گرم سال این تالاب خشک می‌شود ولی به علت رطوبت خاکی که دارد در منطقه ایجاد گرد و غبار نمی‌کند. در فصل زمستان و بهار نیز با بارش باران این تالاب دوباره احیا می‌شود. امسال نیز با بارندگی‌های مناسب بخشی از تالاب احیا شده است.

تلاش برای رونق بخشیدن تالاب "کجی نمک‌زار" برای گردشگری

اکبری ادامه داد: برای اقتصاد منطقه اقداماتی در بحث گردشگری این تالاب در حال انجام است هر چند گردشگران تاکنون به صورت محدود در اواخر زمستان و اوایل بهار به منطقه می آیند اما تلاش ما رونق بخشیدن بیشتر به این امر است. اگر جاده دسترسی به این تالاب که بخشی از آن خاکی است بازسازی و مرمت شود گردشگران بیشتری به منطقه جذب خواهند شد.

وی با اشاره به اینکه عشایر منطقه بیشتر دامدار و پرورش شتر دارند و عمده درآمد مردم هنوز دامداری است، عنوان کرد: این دامداران بیشتر چرای دام شان از پوشش گیاهی در اطراف همین تالاب است که باعث تخریب بافت گیاهی تالاب می شود.

کنترل 2 عاملی که باعث تقویت آب تالاب می شود

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان خراسان جنوبی تصریح کرد: دو اقدام باید برای بهبودی تالاب و رونق گرفتن حوزه گردشگری در این منطقه شکل بگیرد؛ یکی تغییر معیشت اهالی است. ابتدا باید وابستگی مردم به پوشش گیاهی منطقه کاهش یابد چرا که ادامه این روند پوشش گیاهی اطراف تالاب را تخریب می کند. موضوع دیگر برداشت از آب سفره های زیر زمینی است.

وی گفت: نیاز آبی تالاب را محیط زیست مطالعه و مشکلات موجود در این زمینه را به آب منطقه ای اعلام کرده است. اگر آنها بتوانند مدیریت منابع آبی را به درستی انجام دهند تالاب به طور مداوم آب خواهد داشت.

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان خراسان جنوبی: برای اقتصاد منطقه اقداماتی در بحث گردشگری این تالاب در حال انجام است. هر چند گردشگران تاکنون به صورت محدود در اواخر زمستان و اوایل بهار به منطقه می آیند اما تلاس ما رونق بخشیدن بیشتر به این امر است. اگر جاده دسترسی به این تالاب که بخشی از آن خاکی است بازسازی و مرمت شود گردشگران بیشتری به منطقه جذب خواهند شد.
اکبری ادامه داد: اگر معیشت مردم از دامداری به تولید صنایع دستی برای فروش به گردشگران تغییر کند آسیب کمتری به تالاب وارد می‌شود. برای این کار نیاز به برنامه‌های مدیریتی از سوی دستگاه‌های مختلف استان داریم تا به نتیجه مطلوبی در این زمینه برسیم.

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان خراسان جنوبی با اشاره به وضعیت دیگر تالاب‌های موجود در استان نیز گفت: مابقی تالاب ها عمدتا آبگیرهای طبیعی یا مصنوعی هستند که در قسمت های مختلف استان قرار دارند. به طور مثال تالاب "خور" در بیرجند مانند یک کاسه طبیعی عمل می‌کند که بخشی از آب حوزه‌های دیگر منطقه را به خود جذب می کند.

کاهش آب های ورودی به تالاب "خور"

وی اضافه کرد: این تالاب هم تقریبا در تمامی طول سال آب دارد و در اطرافش نیزار و تاغزارهایی است که تحت تاثیر چرای دام بومیان منطقه قرار دارد که باز هم موجب آسیب هایی به این تالاب می‌شود. آب ورودی تالاب به نسبت گذشته محدود شده است. قبلا رودخانه‌ای تحت عنوان"شاهرود" از بیرجند به این تالاب سرازیر می شد که در مسیر این رودخانه چاه های زیادی حفر شده که باعث کاهش آب رودخانه به تالاب شده است.

تالاب "خور" نیاز به محافظت و مدیریت دارد

اکبری با بیان اینکه تالاب "خور" نیاز به مدیریت بیشتری برای احیا دارد، افزود: ما تلاش کردیم که این مسئله را در قالب مناطق حفاظت شده معرفی و به ثبت برسانیم که بتوانیم کارهای بیشتری بر روی آن انجام دهیم اما متاسفانه فرآیند اعلام نظر منابع طبیعی و اداره کل صنعت، معدن و تجارت استان بسیار طولانی شد و مساحت اطراف تالاب را بسیار محدود اعلام کردند. اداره کل حفاظت محیط زیست نیز نتیجه را به سازمان مرکزی ارسال کرد که امیدواریم به عنوان یک منطقه حفاظت شده بتوانیم آنجا مدیریت کنیم چرا که در غیر این صورت برای حفاظت و کارهای مدیریتی بر روی تالاب به مشکل برخواهیم خورد.

کم آبی و فرسایش خاک 2 مشکل مهم در استان

وی در بخش دیگری از صحبت‌های خود به وضعیت فرسایش خاک در استان نیز اشاره کرد و گفت: مهمترین مشکلات محیط زیستی خراسان جنوبی یکی کم آبی و دیگری فرسایش خاک است که هر دو موضوع به هم ربط دارند و تشدید کننده یکدیگر هستند. متاسفانه استان از آنجایی که ماهیتی بیابانی دارد زمینه توسعه برای کانون های فرسایش خاک را دارد و این موضوع در حال رخ دادن است.

یک سوم خاک خراسان جنوبی تحت تاثیر کانون های فرسایشی

اکبری ادامه داد: در حال حاضر تقریبا یک سوم خاک استان یعنی از 15 میلیون هکتار اراضی بیابانی 5 میلیون هکتار تحت تاثیر فرسایش است. از این 5 میلیون هکتار نیز 50 درصد آن تحت تاثیر کانون‌های بحران فرسایشی هستند. این کانون ها فعال بوده و تولید گرد و غبار می کنند.

بادخیز بودن استان یکی دیگر از عوامل فرسایش خاک

مدیرکل محیط زیست استان خراسان شمالی اظهار داشت: یک سوم مساحت استان کانون خاک‌های فرسایشی است. در واقع استان بادخیز بوده و تحت تاثیر توده های مختلف هوایی قرار دارد. به طور مثال توده‌های مدیترانه ای و سیبری که خراسان جنوبی را تحت نفوذ خود قرار می‌دهند و از سوی دیگر نیز تحت تاثیر بادهای صد و بیست روزه سیستان و جبهه‌های شرقی قرار دارد که این عوامل موجب شدت غبارخیزی در استان شده است.

پوشش گیاهی و سنگ فرش ها می تواند مانع از تخریب خاک شود

وی گفت: در چنین شرایط بحرانی تنها چیزی که مانع فرسایش خاک می شود پوشش گیاهی و سنگ فرش های سطحی است. پوشش گیاهی استان اگر چه به لحاظ تنوع تقریبا شرایط قابل قبولی دارد اما از طرفی در دو دهه اخیر تحت تاثیر دوره‌های خشکسالی قرار گرفته است. همچنین چرای بی رویه دام در بخش‌هایی از استان و افت آب‌های زیر زمینی نیز باعث فرسایش خاک شده است.

افزایش 50 درصدی کانون های بحرانی فرسایش خاک در استان

اکبری ادامه داد: در 2 دهه اخیر تقریبا 50 درصد کانون های بحرانی فرسایش خاکی استان افزایش پیدا کرده است. اگر عوامل موثر در روند افزایش این کانون ها ایجاد نشود آینده نگران کننده ای را برای ما رقم خواهد زد.

وی از دیگر عوامل فرسایش خاک استان خراسان جنوبی را کشاورزی و دامداری گسترده که دو شغل عمده مردم استان است دانست و گفت: این دو شغل مستقیما بر روی فرسایش خاک تاثیر بسزایی دارند. همچنین با توجه به اینکه کشاورزی استان به صورت سنتی و دیم است بندسارها برای آبیاری کشاورزی توسط مردم ایجاد می شود که این روش از گذشته تاکنون در این منطقه کاربرد زیادی دارد و اثرات منفی بر روی خاک می گذارد.

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان خراسان جنوبی گفت: در 2 دهه اخیر تقریبا 50 درصد کانون های بحرانی فرسایش خاکی استان افزایش یافته است. اگر عوامل موثر در روند افزایش این کانون ها ایجاد نشود آینده نگران کننده ای را برای اقلیم استان رقم خواهد زد.
مدیر کل حفاظت محیط زیست استان خراسان شمالی تصریح کرد: استان به دلیل ارتفاعاتی که از سطح دریا دارد و توده‌های هوایی که وارد استان می‌شوند منجر به بارش‌های نسبتا خوبی می‌شوند و اگر شیوه بهره‌برداری از مراتع را مدیریت کنیم و همین‌طور فعالیت های مخربی که در آینده باعث تشدید فرسایش خاک می شوند از جمله توسعه معادن تاحدود زیادی می توان از این فرسایش های خاکی جلوگیری کرد.

اکبری ادامه‌داد: امیدوارم در آینده بتوانیم در مقابل بیابان‌زایی بیشتر و فرسایش خاک با مدیریت و برنامه‌ریزی صحیح جلوگیری کنیم.

فعالیت های مقابله ای برای بیابان زدایی مثل جنگل کاری و نهال کاری اگر چه در استان سابقه دیرینه دارد و عملکرد منابع طبیعی در این زمینه قابل ذکر است اما با توجه به مقیاس کار و هزینه بر بودن نهال کاری و جنگل کاری نیاز به آب دارد که با توجه به محدودیت آبی در استان چندان راهگشا نیست.

با این روش نمی‌توان عرضه 5 میلیون هکتار استان را نهال کاری کرد چرا که آب کافی نداریم، کیفیت خاک در برخی از مناطق استان پایین بوده و این طرح ها بسیار هزینه بر است و باعث می شود عملیات مقابله‌ای به عنوان یک مسکن برای نقاط بحرانی اطراف شهرها و سکونت گاه ها کاربرد داشته باشد.

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان خراسان جنوبی بیان کرد: برای حل مشکل فرسایش خاک در استان بیشتر باید به سمت مدیریت یکپارچه زیست بومی برویم که کانون فرسایش بیشتر از این افزایش پیدا نکند.

برداشت سالانه 100 میلیون متر مکعب آب از سفره های زیر زمینی

وی در ادامه گفت: در بخش کشاورزی برداشت های تجمعی یک میلیارد متر مکعبی آب های زیر زمینی را داریم که هر سال براساس اعلام آب منطقه ای بیش از 100 میلیون متر مکعب برداشت اضافه از ظرفیت مخازن آب‌های زیر زمینی برداشت می‌شود. این رقم برای استانی مثل خراسان حنوبی که بیابانی و با کمبود آب مواجه است بالا است.

پسماندها یکی دیگر از عوامل مخرب خاک استان

وی در ادامه به موضوع پسماندها در روند آلودگی خاک استان نیز اشاره کرد و گفت: موضوع مدیریت پسماند در این استان نیز مانند دیگر نقاط کشور با مشکل روبه رو است. شیوه ای که هم اکنون شهرداری و دهیاری و بخشداری ها در پیش گرفته اند به هیچ عنوان مناسب نیست.

پسماندهای خانگی را در اطراف شهرها و روستاها رهاسازی می کنند. اینها هم چشم اندازها را نازیبا و موجب آلودگی خاک شود که شاید این آلودگی ها به یکباره اتفاق نیفتد و به زودی تاثیر مخرب خود را نشان ندهد ولی چون به صورت مستمر تکرار می شوند در دراز مدت مشکلات زیست محیطی و آلودگی خاک ها را به همراه خواهند داشت.

تاکنون 4 شهردار را به دادستانی معرفی کرده ایم

اکبری در پایان افزود: در استان ما تقریبا از سال قبل حدودا 43 سایت تخلیه زباله از سوی اداره کل حفاظت محیط‌زیست مورد رصد و پایش قرار گرفت. تقریبا برای 120 مورد اخطار صادر کردیم. 520 مورد در سایت‌های زباله استان اشکال وجود داشت.

برخی مشکلات بهبود نسبی داشتند اما مشکلات شان به شکل قطعی پایان نیافت. به طوری که تاکنون 4 شهردار را به دادستانی معرفی کرده ایم.

منبع: ایلنا

68