راهکار‌های مقابله با معضلات اقتصادی / از اشرافیت جلوداران صف اسلام تا ساده‌زیستی حضرت علی (ع)

بهره‌گیری از سیره علمی پیامبر و سایر معصومان (ع) در تمام زمان‌ها و مکان‌ها جایگاه دارد؛ چرا که به اعتقاد شیعیان، این بزرگواران انوار مقدسی هستند که رفتار و گفتارشان منطبق با خواست خداوند متعال و علم‌شان متصل به علم لایزال الهی است.

یکی از مسائلی که جامعه ما در این عصر با آن موجه است، چالش‌های اقتصادی و مالی است. سوای از توجه به سوء مدیریت‌های مسئولینی که این اوضاع را به وجود آورده‌اند، نیاز است سیره نبوی و عترت (ع) درباره نوع برخورد این بزرگواران با چالش‌های اقتصادی عصرشان آن هم در شرایط سخت تحریم دشمنانشان را مورد مطالعه قرار دهیم تا در پرتو این آموزه‌ها بتوانیم ایمان راسخ خویش را مستحکم‌تر از گذشته کنیم.

باور به حضور خداوند

باور به حضور خداوند در تمام عرصه‌های زندگی و یاری ایشان مهم‌ترین شاخصه رفتاری هر فردی در برخورد با چالش‌های زندگی است. نقل است در آن روز‌های سخت و مصیبت‌بار آغاز بعثت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم که از هر طرف، فشار‌های اقتصادی و اجتماعی و روانی به خانوادۀ پیامبر تحمیل می‏‌شد و دروغگویان بی‌پروا و بت‌پرستان بی‌ایمان، دعوت الهی رسول خدا را تکذیب می‌کردند، حضرت خدیجه نگران آینده و تنهایی آن حضرت و نیز نگران مصیبت‌ها و چگونگی مقابله با انواع حملات قریش بود. ایشان، دلتنگ و مضطرب نشسته بود که صدای دلنوازی او را آرامش بخشید، فاطمه زهرا علیهاالسلام در شکم مادر، به دلداری مادر پرداخت و فرمود: «مادر جان، اندوهگین و مضطرب نباش، زیرا پروردگار جهانیان یار و یاور پدرم است؛ یا أمّاه! لا تَحزَنِی‏ و لا تَرهَبِی‏، فَإنَّ اللّهَ مَعَ أبِی‏».

صبر بر آسیب‌های اجتماعی

یکی دیگر از مهم‌ترین گزاره‌ها در برخورد با آسیب‌های اجتماعی و اقتصادی مقوله صبر است که البته از ویژگی‌های برتر انسان مؤمن نیز شناخته می‌شود. امیرالمؤمنین (ع) در یک روایت صبر را در تحمل مصیبت‌ها و فروخوردن خشم معرفی می‌کند و می‌فرماید: «صبر آن است که انسان مصیبتی را که به او می‌رسد، تحمل کند و خشم خود را فرو برد.» (غررالحکم، جلد ۲ حدیث ۱۸۷۴) صبر بر مصیبت‌ها به این معناست که انسان بر ایمانیات و اعتقادات خود استحکام داشته باشد و موجب لغزش او نشود و از دیگر سو به فکر برون‌رفت از چالش‌ها بر آید. در واقع صبر همواره با تدبیر و برنامه‌ریزی همراه است لذا اگر کسی صاحب صبر نباشد، به قدری دچار آسیب روحی و روانی و فکری می‌شود که توانایی تصمیمات صحیح برای خروج از مشکلات را نخواهد داشت.

اهمیت صبر به قدری است که این مفهوم به همراه مشتقات آن ۱۰۳ بار در ۹۳ آیه و ۴۵ سوره قرآن به کار رفته است که برخی از آن‌ها اشاره به صبر بر مصائب اجتماعی دارد؛ به عنوان نمونه خداوند در آیه ۱۵۵ سوره بقره گرسنگی و نقص مال وکمبود محصولات را از ابزار‌های ابتلای مؤمنان معرفی می‌کند و می‌فرماید: «وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ؛ و قطعاً شما را به چیزى از [قبیل]ترس و گرسنگى و کاهشى در اموال و جان‌ها و محصولات مى ‏آزماییم»؛ در قبال این ابتلا توقعی که خداوند دارد، صبر و استقامت بر این مصائب است چرا که در انتهای آیه می‌فرماید «وَ بَشِّرِ الصَّابِرِینَ؛ به صابران بشارت بده».

دستگیری از نیازمندان

در شرایط سخت اقتصادی، هستند افرادی که زندگی متوسط و یا حتی مرفّه دارند. در چنین شرایطی نیاز است این قشر به دستگیری از مستمندان یا ضعفای جامعه بپردازند و این، یک ضرورت وجدانی و دینی محسوب می‌شود. امام محمد باقر (ع) در یک روایت تفسیری در ارائه تبیین رفتاری مؤمنان در مقطع سخت آخرالزمان، مواسات و یاری‌رسانی به افراد را مصداقی از عمل صالح معرفی کردند. حضرت ذیل سوره عصر فرمودند: منظور از «وَ اَلْعَصْرِ؛ سوگند به عصر» عصر خروج قائم است. درباره «إِنَّ اَلْإِنْسٰانَ لَفِی خُسْرٍ؛ همانا انسان در خسران است» فرمودند: یعنی در بین دشمنان ما دچار خسران هستند و منظور از عمل صالح در فراز «وَ عَمِلُوا اَلصّٰالِحٰاتِ» مواسات و یاری‌رسانی به برادران مؤمن است؛ اَلْعَصْرِ عصر خروج القائم. إِنَّ اَلْإِنْسٰانَ لَفِی خُسْرٍ، یعنی: أعداءنا. إِلاَّ اَلَّذِینَ آمَنُوا، یعنی: بآیاتنا. وَ عَمِلُوا اَلصّٰالِحٰاتِ، یعنی: بمواساه الإخوان…» (کمال‌الدین و تمام‌النعمه شیخ صدوق، ج. ۲، ص. ۶۵۶)

بر اساس این تفسیر از امام محمد باقر (ع) در می‌یابیم انسان‌ها تا زمانی که در بین دشمنان خدا و اهل عترت (ع) قرار دارند، در معرض آسیب قرار دارند. این آسیب شامل آسیب‌های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی است. در چنین شرایطی امام (ع) مصداق عمل صالح را مواسات و یاری‌رسانی به یکدیگر معرفی فرمودند که توضیح آن قبلاً گذشت.

منبع: تسنیم

1981