روند پیوستن به ناتو؛ آیا عضویت اوکراین در این پیمان نظامی ممکن است؟
ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه با ابراز نگرانی از گسترش مهم‌ترین پیمان نظامی و سیاسی غرب که برای مقابله با اتحاد جماهیر شوروی سابق تأسیس شده، از ناتو خواسته است تا اوکراین یا هیچ کشور شوروی سابق را به عضویت در نیاورد.
برخی تحلیل‌گران معتقدند که این موضوع بهانه اصلی روسیه برای جمع‌آوری ۱۵۰ هزار نیرو در نزدیکی مرزهای اوکراین است.
غرب این اقدام مسکو را تحریک آمیز و بحران‌زا تلقی کرده و نسبت به قریب‌الوقوع بودن تهاجم روسیه به خاک اوکراین هشدار داده است؛ هشداری که مسکو آنرا بی‌اساس می‌خواند.
اوکراین مدت‌ها است که برای تضمین امنیت خود بر عضویت در ناتو اصرار دارد اما علاوه بر روسیه، برخی از کشورهای عضو سازمان پیمان آتلانتیک شمالی نیز در حال حاضر موافق این عضویت نیستند.
یک کشور چگونه می‌تواند به ناتو بپیوندد و اوکراین با عضویت در این پیمان مهم و استراتژیک نظامی-سیاسی چقدر فاصله دارد؟
ناتو چه زمانی و چگونه شکل گرفت؟
پیمان آتلانتیک شمالی سال ۱۹۴۹ از سوی دوازده کشور موسس به عنوان یک پیمان نظامی برای مقابله با اتحاد جماهیر شوروی سابق به امضا رسید.
این معاهده که مفاد بلند بالایی ندارد امضا کنندگان را متعهد می‌کند که در صورت تهدید هر یک از اعضا به حمایت از آن عضو اقدام کنند.
در ماده پنج این معاهده آمده است: «حمله مسلحانه به یک عضو...حمله به همه اعضا تلقی می‌شود.» این ماده نسختین بار پس از حملات تروریستی یازدهم سپتامبر بر ضد اهدافی در خاک ایالات متحده در سال ۲۰۰۱ مورد استناد قرار گرفت و سبب لشگرکشی آمریکا و متحدانش به افغانستان شد.
روند پیوستن به ناتو چگونه است؟
با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، نه تنها ناتو متلاشی یا محدود نشده، بلکه رشد کرده است و با اتکا به بروز نگرانی‌های امنیتی اعضای خود تکامل یافته و جایگاه خود را به عنوان قدرتمندترین ائتلاف نظامی جهان حفظ کرده است.
ناتو در ۷۰ سال گذشته به ۳۰ کشور دیگر گسترش یافته است؛ اعضای ناتو این امکان را دارند تا سایر کشورهای اروپایی را به پیوستن به این پیمان دعوت کنند.
کشورهای دعوت شده و متقاضی برای آنکه نامزدی آنها مورد توجه قرار گیرد باید به صورت بالقوه از ظرفیت‌های لازم برای پیوستن به ناتو برخوردار باشند، از ارزش‌های دموکراتیک پیروی و حمایت کنند و در جهت منافع و امنیت اروپا-آتلانتیک گام بردارند.
مدعوین یک برنامه عملی اقدام جهت عضویت دریافت خواهند کرد که حاوی توصیه‌هایی در خصوص چگونگی عضویت در این پیمان است و مذاکرات و گفتگوهای مرتبط با الحاق را به دنبال دارد.
سپس پروتکلی ویژه برای پیوستن به پیمان در میان خواهد بود که باید به اتفاق آرا به امضای اعضای ناتو برسد تا کشور داوطلب رسما به عضویت این سازمان درآید.
اوکراین چقدر به پیوستن به پیمان ناتو نزدیک شده است؟
سازمان پیمان آتلانتیک شمالی در نشست سال ۲۰۰۸ خود که در بخارست برگزار شد از تمایل اوکراین و گرجستان برای پیوستن به این پیمان و عضویت در ناتو استقبال کرد.
این در حالی است که پس از آن برنامه عملی اقدام جهت عضویت به این کشورها پیشنهاد و ارائه نشد و اعضای ناتو اعلام کردند که باید به «برخی سوال ها و ابهام‌های باقی‌مانده» در خصوص این درخواست‌ها پاسخ دهند.
ساموئل کراپ، محقق ارشد علوم سیاسی در اندیشکده سیاستگذاری جهانیِ «رند کورپوریشن» در خصوص ارائه برنامه‌های اقدام برای عضویت به دو کشور اوکراین و گرجستان میگوید: «طی چهارده سال گذشته هیچ حرکتی در این جهت صورت نگرفته است.»
ویکتور یانوکوویچ، رئیس‌جمهوری سابق اوکراین که از معدود سیاستمداران اوکراینی نزدیک به مسکو بود پیش‌تر اعلام کرده بود که نیازی به پیوستن کشورش به ناتو نیست، چرا که پارلمان اوکراین در سال ۲۰۱۰ به وضعیت «غیر متعهد» این کشور رای داده است.
این در حالیست که پس از برکناری یانوکوویچ و الحاق شبه جزیره کریمه اوکراین به خاک روسیه، آرسنی یاتسنیوک، نخست وزیر وقت اوکراین اعلام کرد که دیدگاه کشورش در خصوص عضوت در ناتو به کلی تغییرکرده است.
پارلمان اوکراین در سال ۲۰۱۷ لایحه‌ای را تصویب کرد که در آن عضویت در ناتو به عنوان یکی از اهداف کشور قانونی شد و بار دیگر در فهرست مطالبات قانونی اوکراین قرار گرفت؛ مسئله‌ای که زمینه اصلاح در قانون اساسی را نیز فراهم کرد.
اوکراین در سال ۲۰۲۰ موفق شد از جانب ناتو به عنوان «شریک فرصت‌های پیشرفته» شناخته شود، وضعیتی که امکان اشتراک اطلاعات و دسترسی بیشتر به برنامه‌ها و رزمایش‌های این سازمان را برای کی‌یف فراهم می‌کند.
ساموئل کراپ در این خصوص میگوید: «این همان وضعیتی است که احتمالاً به عنوان تواناترین و مهم ترین شریک غیرعضو ناتو از آن برخوردار است.»
ولودیمیر زلنسکی، رئیس جمهور فعلی اوکراین طی ماه جاری بارها اعلام کرد که تمایل کشورش برای عضویت در ناتو به قوت خود باقی است و در قانون اساسی این کشور نیز بر آن تاکید شده است.
این در حالیست که برخی تحلیل‌گران از جمله رافائل لاس، عضو شورای روابط خارجی اروپا اعتقاد دارند که اوکراین در حال حاضر معیارهای لازم برای عضویت در ناتو را در اختیار ندارد.
بر اساس این دیدگاه کشورهای متقاضی باید در بعد سیاسی، دست به اصلاحات مورد تاکید در برنامه اقدام عضویت بزنند و در بعد نظامی، نیز از شرایط لازم برای تقویت امنیت پیمان و نه لطمه زدن به آن برخوردار باشند.
