چرا رهبران عرب ناگهان به یهودیان علاقمند شده اند؟

شعار شورشیان انصارالله که شمال یمن را تحت کنترل خود دارند صریح است: "مرگ بر اسرائیل، لعنت بر یهودیان" بنابراین، زمانی که آنان باعث خروج اجباری یهودیان از آن منطقه تحت کنترل خود شدند کسی تعجبی نکرد. آن چه ممکن است تعجب آور باشد آن است که برخی از آن یهودیان به کدام مقصد رفتند. "یوسف حمدی" و خانواده بزرگ اش در جریان ماموریتی که توسط سازمان ملل متحد، امریکا، قطر و امارات متحده عربی در سال ۲۰۲۱ سازماندهی شده بود نجات پیدا کردند. حمدی و همراهان اش نتوانستند به اسرائیل بروند و در عوض اولین یهودیان یمنی شدند که برای اقامت روانه امارات شدند.

به گزارش اکونومیست، امارات متحده عربی مشوق‌هایی را به آنان ارائه کرد: یک ویلای بدون نیاز به پرداخت اجاره، خودروی لاکچری و چک‌های رفاهی ماهانه. همه این‌ها بخشی از تلاش برای ایجاد جامعه تازه یهودی در امارات از سوی دولت آن کشور هستند. از زمانی که دولت امارات سال ۲۰۱۹ را "سال تساهل" اعلام کرد و به طور رسمی وجود یهودیان در آن کشور را برسمیت شناخت، رستوران‌های کوشِر (غذای حلال یهودی) تازه و یک مرکز یهودیان افتتاح شده اند. در طول جشن عید "حنوکا" در سال گذشته، منورا (شمعدان)‌های بزرگ یهودیان در میدان‌های شهر در امارات برپا شدند. آن کشور قصد دارد در اواخر سال جاری یک کنیسه را با بودجه دولتی افتتاح کند. "ادوین شوکر" یک یهودی عراقی که به بریتانیا گریخته، اما از ماه گذشته به دبی رفته می‌گوید: "یهودیان به خاورمیانه بازگشته اند".

از مراکش تا خلیج فارس، تعداد شگفت انگیزی از کشور‌های عربی از یهودیان استقبال می‌کند و میراث آنان را پذیرفته اند. دلایل متفاوت هستند. شکست‌ها و افراط‌های جریان‌های ملی گرایی عربی و اسلام گرایی عربی بسیاری از کشور‌ها را وادار کرده تا در عقاید شوونیستی خود تجدیدنظر کنند. خودکامگان در حال مدرنیزاسیون کشور‌های عربی برنامه‌های چند فرهنگ گرایانه را دنبال می‌کنند و درگیری میان اسرائیل و فلسطین دیگر اولویت اصلی در منطقه نیست. "کمال علم" کارشناس مسائل سوریه و دیاسپورای یهودیان در آن کشور می‌گوید: "جهان عرب مشکلات زیادی دارد ودیگر به فلسطین اهمیتی نمی‌دهد. در عوض، کشور‌های عربی به اسرائیل و یهودیان به عنوان الگو‌هایی برای اداره امور نگاه می‌کنند که توانسته اند خود را بدون دسترسی به منابع نفتی سرپا نگه دارند".

پیش از تاسیس اسرائیل در سال ۱۹۴۸ میلادی، یهودیان بیش‌تر از فلسطین در سایر نقاط جهان عرب زندگی می‌کردند. دست کم یک چهارم از جمعیت بغداد یهودی بودند. ملکه زیبایی عراق در سال ۱۹۴۷ میلادی نیز یک یهودی بود. با این وجود، پس از اشغال فلسطین و آواره شدن فلسطینیان توسط اسرائیل، حاکمان عرب تابیعت و دارایی بسیاری از شهروندان یهودی خود را سلب کردند و کارزار تهاجم علیه آنان را سازماندهی نمودند. رسانه‌های دولتی و کتاب‌های درسی در کشور‌های عربی یهودستیزی را تبلیغ و ترویج می‌کردند و واعظان عرب مسلمان سخنان آتشینی را علیه یهودیان در منبر‌ها بیان می‌کردند. این موضوع سبب شد تا بسیاری از یهودیان از کشور‌های عربی مهاجرت کنند.

با این وجود، در سالیان اخیر رویکرد و خلق و خوی رهبران عرب نسبت به یهودیان به شدت تغییر کرده و دچار چرخشی اساسی شده است. اکثر اعراب امروزه خاطره‌ای از جنگ‌های بزرگ اعراب و اسرائیل در قرن گذشته را در ذهن ندارند. رهبرانی که  اسرائیل را شریک تجاری بالقوه و متحد علیه ایران می‌دانند و به دنبال پذیرش بیش‌تر در میان دولت‌های غربی هستند نظرات ملایم تری را در قبال یهودیان مطرح می‌کنند. به عنوان مثال، حاکمان مصر، عربستان سعودی و امارات میزبان گردهمایی‌های چند فرهنگی هستند و اغلب روحانیونی که با این خط همراهی نمی‌کنند را با فشار مجبور به سکوت می‌کنند. تصویر‌های همدلانه با یهودیان در فیلم ها، سریال‌ها و برنامه‌های تلویزیونی شبکه‌های عربی دیده می‌شوند. مستند‌های زیادی در مورد خاستگاه یهودیان منطقه از شبکه‌های عرب زبان پخش می‌شوند. برخی از دانشگاه‌های عربی حتی دپارتمان‌های مطالعه تاریخ یهود را افتتاح کرده اند. تغییر نگرش در منطقه به گونه‌ای است که زمانی که چهار کشور عربی امارات، بحرین، سودان و مراکش برای عادی سازی روابط با اسرائیل در سال ۲۰۲۰ موافقت به عمل آوردند اعتراض بزرگی شکل نگرفت.

عربستان سعودی به طور رسمی با اسرائیل صلح نکرده است. با این وجود، پادشاهی سعودی علیرغم آن که زمانی یکی از بسته‌ترین و غیر قابل تحمل ترین کشور‌های جهان بود اکنون از یهودیان حتی اسرائیلی‌ها (اگر با گذرنامه‌های خارجی سفر کنند) استقبال می‌کند. زبان عبری در نمایشگاه‌ها و جشنواره‌های برگزار شده در عربستان سعودی شنیده می‌شود. نوشته‌های یهودستیزانه از کتاب‌های درسی عربستان سعودی حذف شده اند. در کمال تعجب یک خاخام اسرائیلی به نام "جاکوب هرتزوگ" به طور مکرر از ریاض پایتخت عربستان سعودی بازدید می‌کند و در کافه‌ها با لباس یهودیان ارتدکس افراطی می‌نشیند و کتاب‌های دعا را بین علاقمندان پخش می‌کند. او گاهی اوقات عکس‌هایی را از خود در حال رقصیدن یا در کنار تجار در بازار ریاض در رسانه‌های اجتماعی منتشر می‌کند. هرتزوگ که خود را "خاخام اعظم عربستان سعودی" معرفی می‌کند می‌گوید: "یهودیان پیش از این می‌ترسیدند که بگویند یهودیان پادشاهی سعودی هستند. اکنون، اما در حال عادی سازی گفتن این موضوع و جا انداختن آن هستیم".

این شرایط با تلاش "محمد بن سلمان" برای جذب گردشگران و سرمایه گذاران همراه شده است. ولیعهد و حاکم واقعی عربستان سعودی با حمایت مالی از کاوش‌های باستان شناسانه اماکن یهودی به امید روزی است که بتواند گردشگران یهودی را به عربستان سعودی جلب کند اقدامی که روحانیون سعودی را به چالش کشیده است. در ماه نوامبر، یک اسرائیلی هتل مجللی را در العلا شهر صخره‌ای باستانی عربستان سعودی افتتاح کرد. به گفته مشاوران او، محمد بن سلمان درصدد است تا برای سرمایه گذاری در پروژه شهر برنامه ریزی شده با فناوری پیشرفته ۵۰۰ میلیارد دلاری "نئوم" در ساحل شمال غربی عربستان سعودی، متخصصان اسرائیلی را جذب کند. "سلطان الموسی" نویسنده رمانی پر فروش درباره شورش یهودیان علیه امپراتوری روم می‌گوید: "سعودی‌ها بیش‌تر به یهودیان نزدیک می‌شوند تا به فلسطینیان یا لبنانی ها".

در مصر، دولت تحت ریاست "عبدالفتاح السیسی" در حال بازسازی قبرستان یهودیان و مکانی است که زمانی بزرگترین کنیسه آنان در خاورمیانه را در خود جای داده بود. این اقدام ممکن است تا حدی تلاشی از سوی او برای جلب نظر امریکا باشد که به مصر کمک‌های زیادی ارائه می‌کند. در نقاط دیگر منطقه انگیزه‌ها آشکارتر هستند. حکومت تحت ریاست "بشار اسد" در سوریه در حال احیای کنیسه‌ها است و با بسیاری از یهودیان سوری در نیویورک تماس برقرار کرده و میزبان هیئتی از آنان در دمشق است.

"دیوید لِش" از دانشگاه ترینیتی در تگزاس می‌گوید: "حکومت سوریه با یهودیان تبعیدی وارد تعامل شده تا وجهه خود را به عنوان حکومتی حامی اقلیت‌های مذهبی تقویت کند و با جوامعی ارتباط برقرار نماید که احتمالا ممکن است به آن کشور اهرم سیاسی در واشنگتن ارائه کنند به خصوص در زمانی که حکومت سوریه به شدت به چنین اهرم‌هایی نیازمند است".

یهودیان مزراحی در اسرائیل در حال هدایت این تغییرات در منطقه هستند. بسیاری از آنان که ریشه خاورمیانه‌ای دارند در اسرائیل احساس می‌کنند در حاشیه قرار گرفته اند در کشوری که در مدارس آن تمایل بیش تری به تمرکز بر روی تاریخ یهودیان اروپا و نه یهودیان خاورمیانه وجود دارد. تعداد زیادی از یهودیان مزراحی به مراکش مهاجرت کرده اند و برخی از آنان به امید ساخت مجتمع مسکونی تازه برای یهودیان در مراکش هستند. دیگر یهودیان مزراحی هر هفته سفر‌هایی را با ده‌ها پرواز بین تل آویو و دبی انجام می‌دهد. اکنون برخلاف پدربزرگ و مادر بزرگ‌های شان که به آهنگ‌های "ام کلثوم" خواننده افسانه‌ای مصری در خفا گوش می‌دادند آنان موسیقی عربی را در ملاء عام در اسرائیل پخش می‌کنند.

به نظر می‌رسد شرایطی که پیش‌تر همراه با سردی بود اکنون به کنجکاوی در مورد شناخت یهودیان در منطقه تغییر یافته است. این داد و ستد فرهنگی متقابل است و عربی شدن فرهنگ در اسرائیل نیز دیده می‌شود.

برخی نگاه‌های بدبینانه به این روند وجود دارند. "نوام شوستر الیاسی" یک کمدین اسرائیلی در آهنگ طنز خود با عنوان "دبی دبی" که به زبان عربی است می‌گوید:"من شما (فلسطینیان) را در ایست‌های بازرسی بازداشت خواهم کرد و سپس در برج‌های دبی عکس سلفی می‌گیرم".

برخی نگران هستند در صورت قیام احتمالی مردمی علیه حاکمان خودکامه در منطقه، یهودیان هدف حمله معترضان قرار گیرند. با این وجود، مسیر مراکش نشان می‌دهد که تنظیم مجدد روابط میان دولت‌های عربی و یهودیان ادامه می‌یابد. پادشاهی مراکش از دهه‌ها پیش این روند را آغاز کرده است. یهودیان مراکشی الاصل می‌توانند تابعیت مراکشی خود را بار دیگر کسب کنند.

"آوراهام مویال" خاخام مراکشی تبار می‌گوید آن کشور دارای یک موزه یهودی و یک مرکز مطالعات یهودی تازه است و ده مکان قدیمی یهودی را بازسازی کرده است. او می‌گوید:"ما تابو را شکستیم".