گروه باسک چه کسانی هستند و چرا رفیقدوست ادعای همکاری با آنها برای ترور را طرح کرد؟

 گروه جدایی طلب باسک نامی است که در گفت و گوی اخیر محسن رفیق‌دوست نخستین وزیر سپاه و چهره سابق نظامی طرح و رفیق دوست مدعی همکاری جمهوری اسلامی با «گروه باسک اسپانیا» برای انجام ترور‌های سیاسی در خارج از کشور شده است.

باسکی‌ها یک گروه مارکسیستی مسلح بودند که به اختصار نامشان «اتا» خوانده می‌شد. هدف آن، جدایی منطقه باسک از اسپانیا و فرانسه و تأسیس یک کشور مستقل در تمام مناطق باسک از جمله استان اسپانیا نابارا بود. نام کامل این گروه یوسکادی تا آسکاتاسونا (سرزمین باسک و آزادی) بود که از آن زمان تا امروز در رسانه‌ها با نام جدایی‌طلبان باسک نیز شناخته می‌شدند.

این گروه بیشتر نمایندگان منتخب مردم، روشنفکران و مأموران پلیس را مورد حملات خود قرار می‌دادند و بعضاً به گروگان می‌گرفتند. سرانجام سازمان جدایی‌طلب باسک اسپانیا در سال ۲۰۱۸ از انحلال کامل این سازمان و پایان دادن به تمام فعالیت‌های سیاسی خود خبر داد و در یک بیانیۀ رسمی از تمام مردم اسپانیا (کشته شدگان، مجروحین، مهاجرت کنندگان) برای سال‌ها رنجی که به دلیل فعالیت این سازمان کشیدند، عذر خواهی کرد.

باسک کجاست و چرا با اسپانیا اختلاف داشت؟

سرزمین باسک یکی از بخش‌های ۱۷ گانه خودمختار کشور اسپانیا است که در شمال این کشور و جنوب غربی فرانسه قرار دارد. مردم این سرزمین با هجوم اقوام و ملت‌های دیگر نژادشان مختلط شد، اما به طور کلی تسلیم هیچ قومی نشده و همیشه کوشش کردند خود را مستقل و تا حدی آزاد نگهدارند. با وجود اعمال اصلاحات در قانون اساسی جدید اسپانیا (پس از مرگ فرانسیسیکو فرانکو در سال ۱۹۷۵) که امکان خودمختاری محلی در آن قید شده، جدایی طلبان باسک خواستار رد هرگونه ارتباط با دولت اسپانیا شدند. اتا از اواخر دهه ۱۹۶۰ برای آزادی باسک با دولت مرکزی اسپانیا مبارزه می‌کند. از این گروه از طرف اتحادیه اروپا، امریکا و سازمان ملل به عنوان یک گروه تروریستی یاد شده است.

جدایی‌طلبان باسک همواره خواستار جدایی این منطقه از شمال اسپانیا و جنوب فرانسه و تشکیل کشور مستقل باسک بودند. اتا همواره در طول مدت فعالیت خود مدعی بود که این تصمیم را با این هدف اتخاذ کرده تا «روند رسیدن به صلح و آزادی از مسیر‌های دیگری دنبال شود».

تاسیس باسک؛ از فعالیت‌های فرهنگی تا ترور و گروگان گیری

گروه اتا را گروهی از دانشجویان ناسیونالیست باسک برای مبارزه با حکومت دیکتاتوری فرانکو در سال ۱۹۵۹ با الهام از گروه‌های انقلابی تأسیس کردند. این گروه چپ در ابتدا فعالیت‌های فرهنگی برای مقابله با حکومت فرانکو انجام می‌دادند ولی به تدریج به یک گروه نظامی تبدیل شدند. اولین اقدام عملی این گروه سوء قصد به جان لوئیس کاررو بلانکو، نخست‌وزیر و جانشین فرانکو در سال ۱۹۷۳ بود که منجر به مرگ وی شد. داین گروه در آن زمان تاکید داشت که «از دستاورد‌های مهم این عمل برچیده شدن حکومت دیکتاتوری در اسپانیا بود که توجه اسپانیایی‌ها به خصوص گروه‌های دموکرات را برانگیخت»

پس از ترور لویس کاریرو بلانکو این گروه فعالیت‌های خود را داد و مدعی شد که این تصمیم با هدف «مبارزه با گسترش تحریم» اتخاذ شده است. ولی در سال ۱۹۸۷ حمله این گروه به سوپرمارکتی در بارسلون به کشته شدن ۲۱ نفر انجامید، این عمل باعث شد تا از آن به بعد از اتا به عنوان یک گروه تروریستی یاد کنند.

باسک و عملیات تروریستی در مادرید

از موارد دیگر می‌توان به عملیات تروریستی در سال ۱۹۹۵ در مادرید اشاره نمود که این تحرکات باعث انزجار روزافزون مردم اسپانیا از این گروه شد. از عملیات‌های آنها می‌توان به گروگانگیری اورتگا لارا، نگهبان زندان اشاره نمود که پس از ۵۳۲ روز در سال ۱۹۹۷ آزاد شد، ترور میخائیل آنجل بلانکو، نماینده یک حزب مردمی توسط این گروه در ۱۰ ژوئیه ۱۹۹۷ نیز با اعتراضات میلیونی مردم مواجه شد.

باسک و دو اعلام آتش بس

در مارس سال ۲۰۰۶، گروه اتا به دولت اسپانیا اعلام آتش‌بس داد؛ ولی این پیشنهاد در همان ابتدا در زمان مذاکرات ابتدایی به دلیل کشته شدن دو شهروند اکوادوری و حمله به فروشگاهی بین‌المللی در مادرید در سال ۲۰۰۶ از طرف دولت وقت اسپانیا رد شد. این گروه دوباره در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۱ به دولت پیشنهاد آتش‌بس داد. در پی آن در ۵ سپتامبر ۲۰۱۰ نیز با انتشار ویدئویی در شبکه تلویزیونی بی‌بی‌سی و متن بیانیه خود در روزنامه گارا چاپ منطقه باسک، اعلام آتش‌بس نموده بود و تأکید نموده بود که برای استقلال از دولت مرکزی اسپانیا تلاش خواهد کرد.

اکتبر۲۰۱۱، سازمان شبه نظامی اتا اعلام کرد برای همیشه و بدون قید و شرط به مبارزه مسلحانه پایان داده است و از دولت‌های اسپانیا و فرانسه خواست برای خلع سلاح در ازای آزادی زندانیان اتا و بخشودگی عمومی وارد مذاکره شوند

پایان باسک؛ از توقف فعالیت مسلحانه تا انحلال سازمان

اکتبر۲۰۱۱، سازمان شبه نظامی اتا اعلام کرد برای همیشه و بدون قید و شرط به مبارزه مسلحانه پایان داده است و از دولت‌های اسپانیا و فرانسه خواست برای خلع سلاح در ازای آزادی زندانیان اتا و بخشودگی عمومی وارد مذاکره شوند. 

۷ سال بعد - در سال ۲۰۱۸- این سازمان از انحلال کامل و پایان دادن به تمام فعالیت‌های سیاسی خود خبر داد و به این ترتیب به آخرین شورش مسلحانه در اروپای غربی که در جریان ۶۰ سال فعالیتش بیش از ۸۰۰ کشته و هزاران زخمی و خسارت دیده بر جای گذاشته بود، پایان داده شد.

در بیانیۀ رسمی این گروه که در اختیار تمام رسانه‌های اسپانیا و سازمان‌های سیاسی و اجتماعی این کشور قرار گرفته، تاکید شد که این سازمان زیرزمینی تمام تشکیلات خود را بطور کامل منحل کرده و به تمام فعالیت‌های سیاسی خود پایان داده است.

اتا همچنین در بیانیه خود افزوده بود که «این نتیجۀ منطقی تصمیمی است که پیش از این در سال ۲۰۱۱ میلادی برای توقف مبارزه مسلحانه گرفته شده است».

این سازمان اشاره کرد که در طول دهه‌های متمادی، جامعه باسک، درد و رنج فراوانی همراه با کشته شدن، مجروحیت، شکنجه، گروگان گیری و فرار اجباری افراد به خارج این ایالت و کشور را تجربه کرده که هیچگاه نباید اتفاق می‌افتاد و یا نباید زمان زیادی طول می‌کشید؛ زیرا سال‌های زیادی است که این منازعه سیاسی و تاریخی می‌بایست یک راه حل دموکراتیک و عادلانه می‌داشت.

ماریانو راخوی، نخست وزیر وقت اسپانیا پیش از اعلام انحلال این سازمان اعلام کرده بود که حتی انحلال این سازمان منجر به مصونیت اعضای آن از مجازات نخواهد شد و آنها همچنان در قبال جنایاتی که انجام داده‌اند، مسئولند.

روند خلع سلاح باسک

یکسال پیش از اعلام رسمی انحلال گروه اتا، روند رسمی آغاز خلع سلاح این گروه آغاز شد. به گفته منابع آگاه، در ۸ انبار اسلحه که این گروه به مقامات فرانسه معرفی شدند که دست کم ۱۳۰ قبضه سلاح گرم، سه تن مواد منفجره و هزاران چاشنی وجود داشت.

فرآیند رسمی این اقدام در شهر فرانسوی بایون صورت گرفت. دبیر کمیسیون تحقیق بین المللی در این زمینه، گفت: «کمیسیون ما اطمینان دارد که این گام تاریخی، با پشتیبانیِ تمامی فعالان مربوط، به تثبیت صلح و همزیستی در جامعه باسک کمک خواهد کرد»، اما مقامات اسپانیا تأکید کردند که این خلع سلاح هیچ امتیاز متقابلی برای این گروه جدایی طلب در بر نخواهد داشت.

اینیگو مِرگز دو وینو، سخنگوی دولت وقت اسپانیا در این باره گفت: «آن‌ها باید خلع سلاح و منحل شوند، کاری که باید بکنند این است. آنها هیچ امتیازی از دولت اسپانیا که از حمایت تمامیِ دموکرات‌ها برخوردار است دریافت نخواهند کرد.»

دستگیری رهبر اتا در فرانسه

فرانسه زمانی محل امنی برای جنگ‌جویان باسک بود، اما این کشور پس از لغو آتش بس ۱۵ ماهه دستگیری مظنونان جدایی‌طلبان اتا را آغاز کرده بود.

در سال ۲۰۱۹ اسپانیا با انتشار بیانیه‌ای از دستگیری جاسو ترنرا، رهبر سابق گروه جدایی طلب مسلح باسک، اتا خبر داد. بر اساس این بیانیه وی توسط نیرو‌های امنیتی فرانسه در شهر سالانش در نزدیکی مرز سوئیس دستگیر شده است. جاسو ترنرا از تاثیرگذارترین اعضای گروه اتا بود. وی از ابتدای دهه ۷۰ میلادی فعالیت مسلحانه خود را آغاز و به چندین هدف در فرانسه و اسپانیا حمله کرد.

از جمله یکی از مشهورترین اقدامات وی حمله به خودروی حمل پول در سال ۱۹۷۲ بود که در جریان آن ۱۲ میلیون پزوتای اسپانیا، معادل بیش از ۷۲ هزار یورو به سرقت رفت. ترنرا همچنین در سال ۱۹۷۳ میلادی یکی از کسانی بود که با استفاده از مواد منفجره لوئیس کاررو بلانکو، نخست وزیر سابق اسپانیا را ترور کرد. وی همچنین یکی از دو مقام بلندپایه اتا بود که در ۳ مه سال ۲۰۱۸ میلادی انحلال این گروه را اعلام کرد.

ادعای رفیق دوست برای ترور مخالفان جمهوری اسلامی با همکاری گروه باسک

محسن رفیق‌دوست نخستین وزیر سپاه اخیرا در مصاحبه با سایت دیده‌بان ایران، مسوولیت قتل ژنرال اویسی، بختیار، پسر اشرف پهلوی و فریدون فرخزاد را برعهده گرفت. او مدعی شد عملیات ترور توسط گروه جدایی طلب باسک اسپانیا انجام شده و پول هم از کانال یک روحانی مصری در آلمان به گروه باسک پرداخت شده است.

او در اینباره گفته است: «ما تیمی در آنجا داشتیم اویسی، پسر اشرف، قرتیه (فرخزاد)، بختیار و... همه اینها را تیم‌هایی که آنجا بودند. معمولاً بچه‌های باسک (اسپانیا) مامور اجرا می‌شدند، اینها را می‌زدند و دیگر هیچکی به هیچی…اصلاً ما آنجا (باسک اسپانیا) رفتیم. اینها (گروه جدایی طلب باسک) آدم‌های جنگجویی هستند. ما گفتیم می‌خواهیم چنین آدمی را ترور کنیم. گفتند: اینقدر می‌گیریم. روحانی مصری در آلمان بود که رفیق آنها بود. ما پول را پیش او گذاشتیم گفتیم اگر زد به او بده».

این اظهارات چند روز بعد توسط دفتر رفیق دوست رد و تاکید شد که او به خاطر جراحی مغز در بیان مطالب و خاطرات اشتباه کرده است.