دژاوو یا آشنا پنداری چیست و چگونه انسان آن را تجربه می‌کند؟
اگرچه دژاوو اتفاقی شایع است، محققان هنوز نمی‌دانند که علت دقیق آن چه چیزی است.
دژاوو احساس عجیب و غریبی است که گویا شما قبلاً چیزی را تجربه کرده‌اید، در عین حال می‌دانید که تجربه نکرده‌اید. اگر احساس می‌کنید که قبلاً این متن را خوانده‌اید نگران نباشید، شما با دژاوو روبرو شده‌اید. از آپارتمان دوستتان بازدید می‌کنید و احساس می‌کنید قبلا آنجا بوده‌اید. اما اینگونه نیست، زیرا بار اول است که حتی آن شهر را می‌بینید. ممکن است این حس بسیار قوی و واقعی باشد به طوری که اگر به داخل آشپزخانه بروید از قبل می‌دانید که چه چیز قرار است ببینید. متخصصان می‌گویند دو سوم مردم حداقل یک بار این اتفاق را تجربه کرده‌اند.
کلمه‌ی فرانسوی دژاوو که به معنی"دیده شده" است، در سال ۱۸۷۶ توسط فیلسوف و محقق روانشناس فرانسوی، امیل بویراک ساخته شد. اما مردم پیش از نام‌گذاری، آن را تجربه می‌کردند. در طول قرن‌ها، انسان‌ها معمولاً دژاوو را به عنوان شواهدی از آنچه قبلاً معتقد بودند، در نظر می‌گرفتند. زیگموند فروید آرزو‌های سرکوب شده را در دژاوو دید. کارل یونگ فکر می‌کرد این تجربه مربوط به ناخودآگاه جمعی است. افلاطون دژاوو را به عنوان شواهدی از زندگی گذشته توصیف کرد.
مشروعیت بخشیدن به این پدیده
در سال ۲۰۰۳، آلن براون روانشناس، مقاله‌ای را در ژورنال Psychology Bulletin منتشر کرد که در آن مطالب شناخته شده‌ی کمی را درباره‌ی دژاوو مرور می‌کرد و این اطلاعات را به نمونه‌های موجود در روانشناسی شناختی و تحقیقات حافظه مرتبط می‌کرد. در اصل، مقدمات وی زمینه را برای جامعه تحقیقاتی فراهم آورد تا بتواند در سال‌های آینده از نزدیک به این پدیده نگاهی بیندازد. از آن زمان او و تعدادی از محققان مطالعه دژاوو را به جریان اصلی علوم وارد کردند.
دژاوو مانعی برای محققان ارائه کرده است. این تجربه معمولاً چند ثانیه بیشتر طول نمی‌کشد و هیچ هشداری درباره زمان وقوع آن وجود ندارد و مطالعه آن را بسیار دشوار می‌کند. بیشتر آنچه در مورد دژاوو شناخته شده است بر اساس نظرسنجی‌ها است.
در سال ۲۰۰۶، تیمی در انگلیس برای القای دژاوو افراد را هیپنوتیزم کرد. کلیری، استاد روانشناسی شناختی و محقق حافظه در دانشگاه ایالتی کلرادو، ایده‌ای با فناوری پیشرفته‌تر داشت. او از واقعیت مجازی برای تحریک دژاوو استفاده کرد. کلیری و تیم او سوژه‌ها را از طریق یک سری صحنه‌ها در بازی سیمز قرار داد. این سوژه‌ها به دقت طراحی شده بودند به طوری که طرح مکانی یک صحنه شبیه صحنه دیگر بود، حتی اگر تصاویر واقعی کاملا متفاوت بودند. آزمودنی‌ها وقتی صحنه‌ای شبیه صحنه‌ای بود که قبلاً دیده بودند، دژاوو را تجربه کردند. این نشان می‌دهد که یک شباهت در چیدمان فضایی بین دو مکان ممکن است به یک حس آشنایی دژاوو در یک مکان جدید منجر شود.
نظریه های فراوان
هنگامی که تحقیقات دژاوو جدی گرفته شد، نظریه‌های زیادی در مورد آنچه در مغز در طی یک تجربه دژاوو می‌گذرد شروع شد. یک فرضیه این است که دژاوو یک مشکل در حافظه است. بدین معنا که شما چیزی را تجربه کرده اید، اما نمی‌توانید آگاهانه آن را به یاد بیاورید. وقتی با چیزی مشابه روبرو شدید، آشنایی را تشخیص می‌دهید، اما نمی‌توانید حافظه را فرا بخوانید. بنابراین، در داستان آپارتمان دوست خود، به نظر می‌رسد فضا کاملاً آشنا باشد، زیرا شما قبلاً در یک آپارتمان بسیار مشابه بوده‌اید و فقط آن را به یاد ندارید. این نظر توسط آزمایشات واقعیت مجازی کلیری پشتیبانی می‌شود. در تحقیق وی، تشابه فضایی است که باعث ایجاد احساس آشنایی می‌شود.
نظریه مشهور دیگر این است که دژاوو ناشی از عدم تطابق زمان یا قطع جریان پردازش شما در وضعیت فعلی است. تصور کنید در خیابان قدم می‌زنید و از کنار کافی شاپ جدیدی عبور می‌کنید. نگاه کوتاهی به مغازه می‌اندازید ناگهان پیامی دریافت می‌کنید و نگاهتان به گوشی می‌افتد؛ بنابراین کافی شاپ جدید را به طور کامل در ذهن ثبت نکردید. اطلاعات در برخی از سطوح پردازش شده است، اما کامل نیست. وقتی سرتان را بالا می‌آورید و کافی شاپ را می‌بینید، احساس عجیب و غزیبی به شما دست می‌دهد که قبلاً آن را دیده اید.
نظریه دیگر این است که دژاوو ناشی از حملات عصبی کوچک و و تشنج است. افراد مبتلا به صرع به طور مکرر دژاوو را تجربه کرده‌اند. ممکن است دژاوو در افراد مبتلا به صرع نیز ناشی از نوعی فعالیت شبه تشنجی باشد. مغز فقط کمی اشتباه می‌کند و این باعث وقوع دژاوو می‌شود. این موضوع کاملاً منطبق بر این واقعیت است که نوجوانان و جوانان بیشتر از افراد مسن دژاوو دارند. مغز در این سال‌ها مشغول سیم کشی مجدد خود است و باعث می‌شود احتمال بروز اشکال در آن‌ها بیشتر شود.
کلیری می‌گوید که این نظریه‌ها لزوما در رقابت نیستند. ممکن است دلایل مختلفی برای وقوع دژاوو وجود داشته باشد.
نه فقط دژاوو
گرچه هنوز هیچ‌کس مشخص نکرده است که چه چیزی باعث دژاوو می‌شود، اما خوب است که سرانجام علم در مورد مطالعه این پدیده عجیب جدی شد. کلیری می‌گوید: من فکر می‌کنم تحقیقات دژاوو فرایند‌هایی را روشن کرده است که به ما کمک می‌کنند حافظه را در سطحی وسیع‌تر از تلاش برای فهمیدن دژاوو درک کنیم.
آزمایشگاه کلیری در حال بررسی ارتباط بین دژاوو و تشنج، به روزرسانی تکنیک‌های واقعیت مجازی و تلاش برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد تفاوت‌های فردی در تجربیات دژاوو است.
دژاوو هر چه که باشد، به احتمال زیاد یک اشکال در حافظه است. با تحقیق در مورد این اشکال، محققان دژاوو ممکن است درباره چگونگی پردازش خاطرات از مغز اطلاعات بیشتری کسب کنند.
منبع: باشگاه خبرنگاران جوان
4167
