کشف‌های تازه از آسیای مرکزی درباره خاندان رستم

فردوسی بزرگ برای تمام فارسی‌زبانان جهان، یک تعلق خاطر مشترک است. «شاهنامه» اثر جاودانه حکیم توس، شناخته‌شده‌ترین اثر به زبان شیرین فارسی محسوب می‌شود که شهرت جهانی‌اش، اعتبار زبان مادری ماست. ۲۵ اردیبهشت‌ماه روز بزرگداشت فردوسی‌بزرگ و زبان فارسی بود و هر سال، علاقه‌مندان سراینده شاهنامه، در آرامگاهش گرد هم می‌آمدند تا یادش را گرامی بدارند؛ اما امسال، کرونا مراسم بزرگداشت فردوسی را هم تحت تأثیر قرار داد، به‌گونه‌ای که به صورت مجازی و کمی با تأخیر برگزار خواهد شد. این خبر را دکتر محمد جعفر یاحقی، فردوسی‌شناس برجسته و استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی داد. دکتر یاحقی همچنین به تلاش‌های قطب علمی فردوسی‌شناسی برای یافتن آثاری که بر اساس شاهکار حکیم توس سروده شده‌اند، اشاره کرد و درباره کشف نسخه‌های ناشناخته‌ای از این متون در آسیای مرکزی، اطلاعاتی را در اختیار ما قرار داد که در ادامه جزئیات آن را می‌خوانید.

بزرگداشت مجازیِ فردوسی بعد از عید فطر

دکتر یاحقی درباره چگونگی برگزاری مراسم بزرگداشت فردوسی گفت: «با توجه به شرایط ویژه کشور و شیوع بیماری کرونا، این مراسم بعد از عید فطر و در روزهای ۵ و ۶‌ خرداد به صورت مجازی و با حضور فردوسی‌شناسان برجسته برگزار خواهد شد. ۹ سخنران در این همایش مقالات خود را ارائه خواهند داد که هفت نفر از استادان داخل کشور و دو نفر از استادان خارج از کشور هستند. «سرفرازی سردیس‌ها و تندیس‌ها» عنوان سخنرانی بنده است. دکتر میرجلال‌الدین کزازی با مقاله «کدیور و سیاهی»، دکتر ابوالقاسم اسماعیل‌پور با مقاله «پرده‌خوانی داستان‌های شاهنامه و خاستگاه مانوی آن»، دکتر بهمن نامور مطلق با مقاله «تصویر شرارت و شقاوت در داستان‌های شاهنامه»، پروفسور آنا کراسناولسکا از لهستان با مقاله «آغاز آشنایی مردم لهستان با شاهنامه»، دکتر حسن‌آبادی از سوئد با مقاله «نگاره‌های ترجمه ترکی شاهنامه»، دکتر قطب‌الدین صادقی با مقاله «جاودانگی فردوسی»، دکتر فرزاد قائمی با مقاله«نگاهی دیگر به فرجام کار رستم» و فاطمه ماه‌وان با مقاله«فتوکلاژ در نگاره‌های شاهنامه» دیگر سخنرانان این همایش خواهند بود».

سرگذشت خاندان رستم در آسیای مرکزی

مدیر قطب‌علمی فردوسی‌شناسی جدی‌ترین فعالیت این مرکز را توجه به نسخه‌های فراوانی که به پیروی از شاهنامه سروده یا نوشته شده‌اند، دانست و گفت: «ما در قطب‌علمی نسخه‌های خطی فراوانی را به خصوص از پیروی‌های شاهنامه که خیلی‌هایشان چاپ نشده‌اند، جمع‌آوری کرده‌ایم و در حال آماده‌سازی برای چاپ هستیم تا زمینه برای تحقیق پژوهشگران فراهم شود. معتقد هستیم متون نقالی و متون پس از شاهنامه، اهمیت خاصی دارند که به دلیل حضور پررنگ شاهنامه، همه این‌ها در سایه قرار گرفته و مغفول مانده و چاپ نشده‌اند. به عنوان مثال، یکی از این متون نقالی را که در تاجیکستان بوده است، به دست آورده و استنساخ کرده‌ایم که بسیار مفصل است. این نسخه درباره سرگذشت برزو و پهلوانی‌های خاندان رستم است که به شکل مبسوطی در آسیای مرکزی روایت شده است».

وضعیت کرونایی در شاهنامه

دکتر یاحقی در پاسخ به این پرسش که آیا به وضعیتی مشابه با وضعیت فعلی دنیا به دلیل شیوع یک ویروس در شاهنامه برمی‌خوریم، گفت: «به این شکل فراگیر و جهانی نه، اما همیشه در گذشته‌ها از جمله در شاهنامه آفت‌ها و بلایای آسمانی وجود داشته است. البته از بیماری و امراض کمتر سخن گفته‌اند، ولی از حوادث طبیعی مثل ملخ، سیل، تگرگ و برف فراوان گفته‌اند؛ مثلاً در سال ۴۰۰ هجری تگرگ سنگینی در منطقه توس آمده است که فردوسی می‌نالد و می‌گوید: «تگرگ آمدی امسال بر سانِ مرگ/ مرا مرگ بهتر بدی از تگرگ/ درِ هیزم و گندم و گوسفند/ ببست این برآورده چرخ بلند». این پدیده قرن ۲۱ و این ارتباطات و شرایط خاص است که این بیماری را در همه جا گسترش داده است».

استقبال امیدوارکننده جامعه از شاهنامه

این روزها توجه به شاهنامه‌خوانی رنگ و بوی دیگری گرفته است و شاهنامه‌خوانان از طریق فضای‌مجازی دور هم جمع شده‌اند. کانال‌های تلگرامی و پادکست‌های متعددی با موضوع شاهنامه‌خوانی راه‌اندازی شده‌است که به قول دکتر یاحقی امیدوارکننده هستند. این استاد دانشگاه درباره فعالیت‌های این‌چنینی گفت: «فضای شاهنامه این ظرفیت را دارد که برای نسل جوان امروز جاذب باشد. این کتاب مربوط به هزار سال پیش است و با این شتابی که دنیا به سمت جلو و البته به سمت تفاوت‌ با گذشته می‌رود، هنوز هم از شاهنامه دور نشده‌ایم. بنابراین، چیزی که الان ضرورت دارد، مسئله انطباق شاهنامه برای حوایج روزگار خودمان است؛ یعنی قرائت خاص امروز را باید از شاهنامه داشته باشیم و این کار شاهنامه‌شناسان و هنرمندان است. ایرانی‌ها این حس را پیدا کرده‌اند که با ورود به این فضا می‌توانند افکار خود را گسترش دهند. فضای مساعدی برای رو آوردن به شاهنامه هست؛ به این شرط که زمینه برای رویارویی با قضیه و قرائت امروزی از شاهنامه فراهم شود».

منبع: خراسان

72