متخصصان غذا و دارو مطرح کردند:
افزایش ۳ برابری مصرف مکملها و ویتامینها در ایران/ فقر ویتامین با کاهش مصرف گوشت و لبنیات
متخصصان غذا و دارو از فقر انواع ویتامین در میان ایرانیان به‌دلیل کاهش مصرف گوشت و لبنیات خبر می‌دهند.
فروش مکمل‌های غذایی و ویتامینها، افزایش قابل توجهی پیدا کرده است. شیوع کرونا، منجر شد تا خیلی‌ها در کنار درمان، سراغ ویتامینها و مکمل‌های افزایش‌دهنده سیستم ایمنی بدن بروند. آن هم در شرایطی که ابتلا به کرونا با عوارضی مانند ریزش مو و تضعیف بدن همراه است. آمار‌ها حکایت از افزایش مصرف این مکملها و ویتامینها دارد.
با اینکه سازمان غذا و دارو تأکید می‌کند که آماری در این زمینه در اختیار ندارد، اما نایب‌رئیس انجمن داروسازان ایران می‌گوید که فروش مکمل‌های غذایی در سال ۹۸، ۲.۴ میلیارد تومان بود و در سال ۹۹ به ۵.۷ میلیارد تومان رسید. در نیمه اول امسال هم فروش این مکملها و ویتامینها نسبت به‌مدت مشابه سال قبل، بالا رفته است. متخصصان غذا و دارو می‌گویند بیشترین ویتامین و مکملی که مصرف شده، ویتامین‌های دی، سی و زینک است. مکملها و ویتامینها ارزان نیستند؛ قیمت آن‌ها از ۷۰ هزار تومان شروع می‌شود و به یک‌میلیون تومان می‌رسد.
با اینکه امیرحسین معینی‌زندی، عضو هیأت‌مدیره سندیکای تولیدکنندگان مکمل‌های رژیمی غذایی ایران می‌گوید که واردات این مکملها و ویتامینها متوقف شده، اما اغلب این ویتامینها و مکملها خارجی هستند و به‌صورت قاچاق در فضای مجازی و از طریق فروشگاه‌های آنلاین، فروخته می‌شوند. هر چند که براساس اعلام سرپرست اداره کل امور فرآورده‌های طبیعی، سنتی و مکمل سازمان غذا و دارو، تبلیغ مکملها و ویتامینها در فضای مجازی غیرقانونی است؛ میزان مصرف مکملها و ویتامینها بالا رفته و مسئولان هشدار می‌دهند مصرف بیش از اندازه و طولانی‌مدت برخی ویتامینها می‌تواند به کلیه و کبد آسیب برساند.
افزایش قابل توجه فروش مکمل‌های غذایی
علی فاطمی، نایب‌رئیس انجمن داروسازان ایران در توضیح بیشتر می‌گوید: «میزان مصرف مکمل‌های غذایی در دوران شیوع کرونا به‌شدت افزایش پیدا کرده است، اگر حدود ۳۰ درصد از این رشد را ناشی از افزایش قیمت این محصولات بدانیم، تولید عددی مکمل‌های تغذیه‌ای در ایران تقریبا ۲ برابر شده است. به‌گفته فاطمی، آمار تولید ۶ ماه اول سال ۱۴۰۰ هم نسبت به سال قبل همین حدود رشد را نشان می‌دهد که یکی از دلایل آن، (علاوه بر توقف واردات و رشد صادرات)، نگرانی‌ای است که مردم نسبت به سلامتی خود با شیوع ویروس کرونا پیدا کرده‌اند.
براساس اعلام او، آمار تولید مکمل‌هایی مثل ویتامین D که برای تقویت سیستم دفاعی بدن بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد، رشد ۴ تا ۵ برابری داشته است. مشابه همین وضعیت برای مکمل‌های حاوی ویتامین سی یا روی هم ایجاد شده است: «با اینکه تاکنون بار‌ها از طرف مقامات بهداشتی گفته شده که هیچ مکمل تغذیه‌ای قادر به پیشگیری یا درمان بیماری کووید- ۱۹ نیست، اما به‌دلیل سابقه‌ای که ویتامین‌های D و C و همچنین زینک در افزایش توانایی دفاع بدن در برابر بیماری‌ها دارند، مصرف مکمل‌های حاوی این مواد در بسیاری از کشور‌ها ازجمله ایران افزایش چشمگیری پیدا کرده است.
فقر ویتامین با کاهش مصرف گوشت و لبنیات
محمود هادی‌پور، داروخانه‌دار و داروساز است می‌گوید که به‌طور کلی در کشور، اغلب افراد با فقر ویتامین مواجهند و همین موضوع سبب شده تا نیاز به مصرف این ویتامینها و مکملها بیشتر احساس شود: «آمار‌ها نشان می‌دهد به‌دلیل مشکلات اقتصادی، سبدغذایی مردم ضعیف‌تر شده است و تمام این موارد لزوم استفاده از مکملها را بیشتر می‌کند. وقتی مردم کمتر می‌توانند از لبنیات، گوشت، ماهی، میوه و سبزیجات تازه استفاده کنند، معمولا دچار فقر ویتامین هم می‌شوند. این موضوع در سال‌های اخیر بیشتر دیده می‌شود.»
براساس اعلام او، سرانه مصرف ویتامینها در ایران نسبت به کشور‌های توسعه‌یافته، پایین‌تر است. میزان مصرف گوشت بسیار پایین آمده و کیفیت موادغذایی هم کاهش پیدا کرده است. به این ترتیب حتما مکملها باید در جای درست خود استفاده شوند.
مرکز آمار ایران در تیر۱۴۰۰ گزارشی از شاخص قیمت کالا‌ها و خدمات مصرفی خانوار‌های کشور منتشر کرد که نشان داد قیمت سبد خوراکی‌ها نسبت به سال پایه ۱۳۹۵ حدودا ۴برابر شده است. در این گزارش همچنین عنوان شد که قیمت نان و غلات ۳ برابر، قیمت گوشت قرمز، سفید و فرآورده‌های آن‌ها ۴.۴برابر، قیمت ماهی‌ها و صدف‌داران ۴.۷برابر و قیمت شیر، پنیر و تخم‌مرغ ۴.۱برابر شده است. یازدهم دی هم مدیرکل دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت، اعلام کرد که به‌دلیل افزایش قیمت منابع پروتئین حیوانی، دسترسی دهک‌های درآمدی پایین به این اقلام کاهش یافته و حتی مطالعات نشان می‌دهد که مصرف مواد غذایی مانند شیر و گوشت در این افراد کم شده است. به‌گفته او، برخی اقلام غذایی به‌علت افزایش قیمت تا ۳۵درصد، کاهش مصرف یافته است. این اقلام شامل گوشت قرمز، گوشت مرغ، شیر، لبنیات و میوه است.
هنگام مصرف هر ویتامینی حتما باید شرایط جسمی فرد بررسی شود و آزمایش‌ها نشان دهد که هر فرد چه میزان کمبود ویتامینی دارد. اساس نیاز به ویتامینها و مواد معدنی برای افرادی است که نمی‌توانند این مواد را از طریق تغذیه تامین کنند
افزایش مصرف ویتامین سی، دی و زینک در دوران کرونا
با وجود کاهش مصرف بسیاری از مواد غذایی، حالا مردم به استناد نتیجه آزمایش‌ها، احساس نیاز بیشتری به مصرف مکمل‌های غذایی و ویتامینها پیدا کرده‌اند و در دوران کرونا، با ایجاد چالش تقویت سیستم ایمنی بدن، بسیاری از مردم مشتریان دائمی داروخانه‌ها برای تهیه انواع ویتامین‌های تقویت‌کننده سیستم ایمنی شده‌اند.
هادی‌پور هم به این موضوع اشاره می‌کند و می‌گوید: «در دوران کرونا مصرف ویتامینها به‌ویژه مکمل‌هایی که باعث افزایش سیستم ایمنی بدن می‌شوند، مثل ویتامین سی، دی و زینک افزایش پیدا کرده است. البته سلنیوم و مکمل‌های دیگری هم که افراد اغلب آن‌ها را به‌طور خاص برای افزایش سیستم ایمنی بدن تهیه می‌کنند، در این مدت مصرف بیشتری داشته است.»
به‌گفته هادی‌پور در این مدت در فضای مجازی هم تبلیغات زیادی برای استفاده از بعضی ویتامینها و مکملها ازجمله شربت ایمیونیس شد که این موضوع میزان مصرف این شربت را بسیار افزایش داد: «مصرف بیش از اندازه تمام ویتامینها می‌تواند مشکلاتی برای افراد به‌وجود بیاورد، چراکه مصرف بیش از اندازه ویتامینی مثل سی می‌تواند عوارض کلیوی به‌دنبال داشته باشد.» او به عوارض مصرف این ویتامینها و مکملها بدون تجویز پزشک و نیاز جدی بدن، اشاره می‌کند و می‌گوید: «عوارض مصرف بیش از انداره ویتامینها کم نیست.
مثلا ویتامین‌های محلول در چربی مثل ویتامین A، E، D و K، در بدن جمع می‌شوند؛ بنابراین مصرف بیش از اندازه آن‌ها باعث می‌شود تا مشکلاتی در کبد مصرف‌کننده ایجاد شود. از سوی دیگر ویتامین‌های محلول در آب می‌توانند عوارض گوارشی و کلیوی داشته باشند. مثل ویتامین C و B.» به‌گفته او، استفاده نامناسب از هر چیزی حتی آب آشامیدنی هم می‌تواند عوارضی به‌دنبال داشته باشد؛ بنابراین هنگام استفاده از ویتامینها هم باید مراقب بود. قرار است با مصرف این مواد، سلامتی افراد بیشتر تامین شود نه اینکه آسیب و ضرر بیشتری به آن‌ها وارد شود.
افزایش قیمت به‌دلیل مشکلات ارزی
نکته، اما افزایش قیمت این مکملها و ویتامین‌هاست. هر‌چند که به‌گفته هادی‌پور، افزایش قیمت به‌دلیل بالارفتن مصرف نبوده بلکه، به‌دلیل مشکلات ارزی است: «اغلب مراجعه‌کننده‌ها تمایل به مصرف نوع خارجی ویتامینها دارند، چراکه کیفیت بهتری نسبت به نوع داخلی دارد: «قیمت ویتامین سی تولید داخل ۴۱ هزار و نوع خارجی آن ۵۱ هزار تومان است.»
براساس اعلام این داروساز، هر ویتامین و مکملی سقف مجاز مصرف روزانه دارد، اگر جنبه درمانی داشته باشد، میزان مصرف آن فرق می‌کند: «شخصی که زود سرما می‌خورد یا با آزمایش ویتامین دی یا کلسیم متوجه فقدان این مواد معدنی یا ویتامینها در بدنش می‌شود، حتما باید با توجه به مشکلات منحصر‌به‌فرد خود برای درمان بیماری، مطابق نظر پزشک آن را مصرف کند. به‌طور کلی اگر پزشک، ویتامین یا مکملی را برای افراد تجویز نکند، آن‌ها هنگام تهیه هر ویتامینی حتما باید نظر داروساز را هم جویا شوند.»
این داروساز تأکید می‌کند که مردم باید آگاهی کامل از نیازشان به مکملها داشته باشند و صرفا به‌دلیل قرار‌گرفتن در دوران شیوع کرونا، نباید از هر ویتامین و مکملی استفاده کرد: «هنگام مصرف هر ویتامینی حتما باید شرایط جسمی فرد بررسی شود و آزمایش‌ها نشان دهد که هر فرد چه میزان کمبود ویتامینی دارد. اساس نیاز به ویتامینها و مواد معدنی برای افرادی است که نمی‌توانند این مواد را از طریق تغذیه تامین کنند؛ مثلا کسی که به اندازه کافی لبنیات، میوه و سبزیجات استفاده می‌کند، نیازی به مصرف مکملها ندارد. البته در ایران اغلب با توجه به مشکلات موجود افراد نمی‌توانند چنین نیازی را تامین کنند.
تبلیغ مکملها و ویتامینها در فضای مجازی غیرقانونی است
مهشید حائری‌زاده، سرپرست اداره کل امور فرآورده‌های طبیعی، سنتی و مکمل سازمان غذا و داروست و درباره تغییر الگوی مصرف مکملها در میان مردم به‌ویژه در پاندمی کرونا توضیح می‌دهد و می‌گوید: «تاکنون مطالعه مستندی در کل دنیا از اثرگذاری متقن مکملها برای درمان یا بهبود ابتلا در کووید ۱۹ منتشر نشده، اما پزشکان براساس تجربیات یا گایدلاین‌ها برخی مکملها را به‌عنوان درمان کمکی تجویز می‌کنند. با این همه نمی‌توان گفت چه مکملی افزایش مصرف داشته چراکه هیچ پزشکی نوع خاصی از مکملها را به‌صورت اختصاصی برای درمان کمکی کرونا تجویز نمی‌کند و آمار مستندی در این‌باره نداریم.»
او می‌گوید: «مسئله مهم این است که اگر بدن افراد از نظر تغذیه و برخورداری از ویتامینها و مواد مغذی در شرایط خوبی قرار داشته باشد و دچار ضعف سیستم ایمنی نباشد، نه‌تن‌ها درباره کرونا که درباره دیگر ویروس‌ها هم می‌تواند مقاومت بهتری داشته باشد.»
این مسئول در سازمان غذا و دارو، در پاسخ به این سؤال که آیا پیگیری افزایش خرید برخی مکمل‌های خاص در ماه‌های شیوع کرونا، نمی‌تواند منجر به ارائه مستندات در این‌باره شود، توضیح می‌دهد: «اینکه براساس افزایش میزان خرید چنین آماری ارائه شود، پشتوانه علمی ندارد و در این‌باره نیازمند مطالعات علمی هستیم. هم‌اکنون تحقیقاتی در دنیا و حتی کشور در حال انجام است و پس از انتشار مقالات آن‌ها می‌توان به‌صورت علمی افزایش مصرف انواع مکمل مصرف‌شده در مؤثربودن در کمک به درمان کرونا یا حتی پیشگیری از آن را مدنظر قرار داد.»
به‌گفته حائری‌زاده، یکی از عوامل مؤثر در نبود آمار جامع و دقیق از میزان مصرف مکملها در کشور این است که درباره میزان خرید و مصرف از سوی مردم اطلاع جامعی وجود ندارد: «ثبت آمار‌های مستند در این‌باره نیازمند همکاری مردم است؛ چراکه تمامی فرآورده‌های دارویی برچسب اصالت و کد ۱۶ رقمی دارند و مردم می‌توانند این اطلاعات را پس از خرید در سامانه تی‌تک (www.ttac.ir) ثبت کنند یا از نرم‌افزار تلفن همراه (موجود در سامانه تی‌تک) استعلام بگیرند. آن‌ها همچنین می‌توانند کد ۱۶ رقمی را به شماره ۲۰۰۰۸۸۲۲ پیامک کنند.»
این مسئول در سازمان غذا و دارو درباره توصیه به مصرف مکملها و ویتامینها در فضای مجازی هم اشاره می‌کند و می‌گوید: «درباره تمام افراد، مصرف مکملها و قرص‌های ویتامین ضرورت ندارد، ممکن است فرد دارای بیماری زمینه‌ای باشد و دچار تداخل در مصرف دارو‌ها شود. مصرف بیش‌از اندازه و طولانی‌مدت برخی ویتامینها می‌تواند به کلیه و کبد آسیب برساند. برای مکملها نمی‌توان یک نسخه جامع تجویز کرد و نیاز است که هر فرد با مشاوره پزشک یا داروساز این مکملها را مصرف کند. البته فروش مکملها ممنوعیتی ندارد و در تمامی داروخانه‌ها با نظر پزشک داروساز عرضه می‌شود، اما توصیه جدی این است که مصرف این فرآورده‌ها خودسرانه نباشد. یکی از خلأ‌های موجود در این حوزه، نبود پزشک خانواده است که نسبت به سابقه بیماری‌ها و دارو‌های مصرفی بیمار اطلاعات کامل دارد و می‌تواند توصیه بهتری درباره مصرف مکملها هم داشته باشد. به همین دلیل پزشکان داروساز در داروخانه‌ها اطلاعات کامل را در این‌باره در اختیار مصرف‌کنندگان قرار می‌دهند.»
به‌گفته این مسئول، نقصان موجود با سیستم نسخه الکترونیکی قابل حل خواهد بود چراکه تمامی اطلاعات بیماران در سیستم ثبت می‌شود و هنگام خرید می‌تواند در فروش مناسب فرآورده دارویی مؤثر باشد.
به گفته این مسئول تنها مکمل‌های ایرانی در داروخانه‌ها موجود هستند، اما برخی توصیه‌ها استفاده از نوع خارجی است که تنها در بازار آزاد و فروشگاه‌های آنلاین فضای مجازی عرضه می‌شود. وی در پاسخ به این سوال که خرید این مکملها چه خطراتی برای مصرف‌کنندگان دارد، توضیح می‌دهد: «طبق قانون، تبلیغ فرآورده‌های مکمل برای عموم ممنوع است (اطلاع‌رسانی علمی صرفا برای جامعه پزشکی مجاز می‌باشد) و هر تبلیغی درباره آن‌ها در فضای مجازی غیرقانونی است. البته نه‌تن‌ها درباره مکملها، که درباره تمامی فرآورده‌های سلامت هیچ‌کسی نباید ریسک خرید این محصولات از بازار قاچاق و غیررسمی را به جان بخرد، چراکه شرایط نگهداری این محصولات با توجه به ورود قاچاق آن‌ها به هیچ عنوان مشخص نیست. دمای نامناسب و رطوبت می‌تواند منجر به آسیب فرآورده‌های سلامت‌محور شود و احتمال تخریب و ایجاد مواد مضر برای انسان در این محصولات وجود دارد. از سوی دیگر، تقریبا تمام مکملها در کشور تولید می‌شوند و کیفیت آن‌ها هم مورد تأیید سازمان غذا و داروست.»
سرپرست اداره کل امور فرآورده‌های طبیعی، سنتی و مکمل سازمان غذا و دارو درباره اینکه با وجود نبود آمار، اما اطلاعات موجود در داروخانه‌ها حاکی از تمایل بیشتر مردم به مصرف مکمل‌هاست و آیا حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی می‌تواند منجر به گرانی این فرآورده‌ها و کمبود دسترسی مردم به این محصولات شود، پاسخ می‌دهد: «مکملها تنها زمانی که ارز تک‌نرخی داشتیم مشمول این شرایط بودند، اما پس از تقسیم‌بندی ارز، هیچ وقت ارز دولتی نداشتند. البته گرانی مکملها با توجه به بازه زمانی کوتاه‌مدتی که مصرف می‌شوند، نمی‌تواند تأثیر خاصی داشته باشد.»
