تامین نمک در زمان قاجار از معدن مامان

بی‌شک یکی از عناصر خوشمزه شدن غذا میزان نمک آن است. اما مطالعات مختلف نشان داده‌اند که مصرف بیش از حد نمک نیز سبب احتباس آب در بدن و افزایش خطر بیماری‌هایی مانند آسیب کبدی، پرفشاری خون، سکته مغزی و بیماری‌های قلبی و عروقی می‌شود. از سوی دیگر کمبود آن نیز سبب کاهش فشارخون و گرفتگی ماهیچه‌ها می‌شود.

معادن نمک در زمان قاجار

جالب این جاست که در گذشته به‌راحتی امروز نمک در دسترس همه قرار نداشت. به‌عنوان نمونه در کتاب کارنامه خورش که در آن دستور غذاهای مختلف توسط نادرمیرزا شاهزاده قاجاری آمده است، در بخشی از آن می‌خوانیم: «در همه خورش‌های ترش و بریان‌ها و پختنی‌ها پلپل و نمک به ناچار باید، که بی پلپل و نمک بسی بی‌مزه است، پلپل را نیک نباید سابیدن که سوده آن جگر را خسته کند و مزیدن آن نیز نیکو نباشد.

نمک را هر چه نیکوتر سایند و نرم سازند، ستوده‌تر است. کان نمک در ایران زمین، به همه کشورها کان نمک باشد، جز مازندران و طبرستان و گیلان، نمک مازندران از دو سوی آرند. از دشت آرند ترکمانان و آن از کان و نمک سنگ است و بس نیکو، دیگر از سمنان آرند، از دریای نمک که به دشت جندق است. چون خشت برند و آن زبون است. و به رشت از آذرآبادگان برند، از کانی که مامان گویند که روستایی است از خلخال و این نمک در اسپیدی و مزه به جهان بی‌مانند است.

و به تبریز نیز دو گونه است: نخست به کانی بود که در سه فرسنگی شهر است و دیگر از دریای خنجست که به هشت فرسنگی بود. و گونه نخست نیکوست نه چون نمک مامان. سراویان (سراب) از دو کان نمک گیرند، نخست به کانی که به روستایی است که او را دوزدوزان (دوز به ترکی همان نمک است)  گویند و دیگر به روستایی که آندرآب نامند. هر دو را از مرداب (مرداب در زبان عرب بحیره است که به معنای دریای کوچک است) گونه گیرند که چون باد وزد به کنار گرد آید. و هر دو زبون است و اندکی تلخ».

نکته قابل توجه این جاست که امروزه هم روستایی به نام ممان در میانه آذربایجان شرقی در جوار رودخانه قزل اوزن به عنوان یکی از مکان‌های غنی از معادن شناخته شده است. معدن نمک ممان رتبه اول را در استخراج سنگ نمک در کشور دارد و به‌جز مصارف داخلی، به خارج از کشور نیز صادر می‌شود.

روستای ممان (مامان) یکی از روستاهای استان آذربایجان شرقی است که در دهستان گرمه جنوبی بخش مرکزی شهرستان میانه واقع شده‌است.

مصرف بالای نمک بین ایرانی‌ها

این روزها اما روی میز یا سفره بیشتر ما ایرانی‌ها همیشه یک نمکدان دیده می‌شود. بسیاری از افراد با وجود اینکه میزان نمک در غذا کافی است طبق عادت دوباره به غذا موقع میل کردن آن نمک اضافه می‌کنند. این در حالی است که میزان نیاز روزانه‌ ما به نمک حدود ۲۳۰۰ میلی‌گرم در روز است. ۲۳۰۰ میلی‌گرم سدیم در روز معادل حدود یک قاشق چای‌خوری نمک در روز است.

با برخی روش‌ها می‌توان میزان مصرف نمک را در روز کنترل کرد.

۱. از غذاهای کنسروی و بسته‌بندی دوری کنید

بهتر است برای کنترل میزان مصرف نمک در روز کمتر از غذاهای کنسروی استفاده نکنید و بیشتر خودتان آشپزی کنید. غذاهای کنسروی باعث دریافت حجم بالایی از سدیم می‌شوند. زیرا غذاهای بسته‌بندی و کنسروی معمولاً حاوی نمک اضافی به‌عنوان طعم دهنده و همچنین مواد نگهدارنده غنی از سدیم هستند.

میگوهای بسته بندی شده و منجمد، سوپ‌های کنسرو شده، همبرگر، سوسیس و کالباس، پودینگ های آماده، نوشیدنی و کنسروهای آماده سبزیجات، انواع سس‌ها، پیتزا و ساندویچ‌ها، ترشی و خیارشور حاوی نمک اضافی هستند.

۲. به برچسب‌های مواد غذایی دقت کنید

تا حد امکان دنبال مواد غذایی کم‌نمک باشید. می‌توانید با خواندن برچسب‌ها نان و محصولات غذایی که حاوی نمک کمتری هستند را خریداری کنید. یک برش نان می‌تواند از ۸۰ تا ۲۳۰ میلی گرم سدیم داشته باشد.

۳. فریب نمک دریایی را نخورید

برخی گمان می‌کنند نمک دریایی برای سلامتی بهتر استاما در واقع این طور نیست، زیرا میزان سدیم موجود در آن فرقی با میزان سدیم موجود در نمک‌های معمولی ندارد.  

۴. از ادویه‌های دیگر هم استفاده کنید

نمک به طعم بهتر غذا کمک می‌کند. اما بهتر است برای کم کردن میزان مصرفی نمک از طعم دهنده‌های دیگر استفاده کنید.  با افزودن سبزیجات معطرو ادویه‌ها نیاز کمتری به افزودن نمک خواهید داشت.

۵. در مصرف آب معدنی افراط نکنید

برخی از آب‌های معدنی در هر لیتر تا ۱۷۰۰ میلی‌گرم سدیم دارند. ورزشکارانی که ورزش‌های سنگین انجام می‌دهند می‌توانند از این آب‌های حاوی سدیم بالا استفاده کنند اما همه م نیازی به این میزان آب‌ با سدیم بالا نداریم.  

۶. عادت غلط حس چشایی‌تان را تغییر دهید

 می‌توانید به مرور میزان مصرف نمک خود را کم کنید. حس چشایی بعد از چند وقت و یک دوره خاص به این کار عادت می‌کند.

۷. نمک پاش‌ را روی میز یا سفره قرار ندهید

اگر نمک‌پاش روی میز یا سفره باشد ناخودآگاه وسوسه می‌شوید که از آن استفاده کنید. بنابراین از جلوی چشمانتان دور نگه دارید.