آیا واقعا قرآن شفادهنده است؟!
محققین قرآنی و کارشناسان علوم این کتاب آسمانی با استناد به روایات و احادیث متعددی، فرازهای زیادی از قرآن کریم را به عنوان نسخه‌های شفابخش معرفی کرده اند.
آدمیزاد از روزی که پا در این جهان می‌گذارد تا زمانی که به دیدار خدا بشتابد با بلاهای متعددی دست و پنجه نرم می‌کند، یکی از این بلاها بیماری است که همواره ملازم اوست و کمتر کسی در این دنیا وجود دارد که «بیماری» را در طول حیات خویش تجربه نکرده باشد. از آنجا که خداوند متعال قرآن کریم را به عنوان یک نسخه شفابخش برای مؤمنین معرفی کرده، طبق نص صریح قرآن، این کتاب آسمانی امیدبخش ترین وسیله درمان برای مؤمنین به حساب می‌آید.
با مراجعه به قرآن عیان می‌شود که خداوند متعال در سه موضع کلام خود را به صراحت شفا خوانده است که این تعبیر مربوط به کل قرآن و ذات آن است نه مربوط به آیه خاص. در سوره اسرا آمده است: «وَ نُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ ما هُوَ شِفاءٌ وَ رَحْمَة لِلْمُۆْمِنِین»؛ ما قرآن را نازل کردیم در حالی که آن، شفا و رحمت است از برای مۆمنین. همچنین در سوره فصلت می‌فرماید: «قُلْ هُوَ لِلَّذِینَ آمَنُوا هُدیً وَ شِفاء»؛ ای پیامبر! به مردم بگو، این قرآنی که در میان شماست، از برای آن کسانی که ایمان آورده‌اند هدایت و شفای درد آن‌هاست؛ و نیز در سوره یونس می‌خوانیم: «یا أَیُّهَا النَّاسُ قَدْ جاءَتْکُمْ مَوْعِظَه مِنْ رَبِّکُمْ وَ شِفاءٌ لِما فِی الصُّدُورِ وَ هُدیً وَ رَحْمَه لِلْمُۆْمِنِینَن»؛ ای مردم دنیا! حقیقتاً از جانب خداوند برای شما موعظه‌ای آمد (قرآن) و آن شفای دردهایی است که در سینه‌هاست، و همان هدایت و رحمت است از برای مؤمنین.
در این میان محققین قرآنی و کارشناسان علوم این کتاب آسمانی با استناد به روایات و احادیث متعددی، فرازهای زیادی از قرآن کریم را به عنوان نسخه‌های شفابخش معرفی کرده اند و برخی دیگر نیز هرکدام از سوره‌ها را به عنوان علاج برخی بیمارها مطرح کرده اند.
وجه تسمیه و نام‌گذاری قرآن به شفا
مفسر بزرگ شیعه، ابوالفتوح رازی، وجه تسمیه و نام‌گذاری قرآن به شفا را در سه معنا می‌داند:
۱- قرآن دلیل نبوت و صدق آورنده آن است که مردم به واسطه آن از سرگردانی ضلالت و گمراهی، به هدایت خلاصی می‌یابند؛ مانند بیماری که از مرض شفا یابد.
۲- قرآن بیانگر دلایل روشن است و هر صاحب شک و شبهه‌ای را که در او نظر کند به علم و یقین رهنمون سازد و علم، شک او را زایل نماید.
۳- محال نیست که مردم به قرآن تبرک جویند و شفای بیماری جسمی خویش را از او طلب نمایند؛ چرا که احادیث زیادی در این زمینه آمده است و از جمله نام‌های سوره حمد شفا است.
در قرآن کریم آیات بسیاری وجود دارد که فطرت وجودی انسان را متذکر شده علل بیماری‌ها و همچنین راههای درمان را نشان داده است.
آیاتی که در خصوص انسان در قرآن کریم وجود دارند نشانه‌هایی هستند که انسان برای شناختن خود و خصلت‌های گوناگونش می‌تواند از آنها راهنمایی بجوید و برای دستیابی به روشی درست به منظور بهبود خویش، توسط آیات مزبور ارشاد شود.
در اینجا به دلیل وسعت مقوله شفابخشی قرآن تنها به یک سوره و چند آیه اکتفا می‌کنیم، چراکه در این مقال کوتاه و محدود مجالی برای پرداختن به جزئیات این موضوع نیست.
خواص شفابخشی سوره حمد
یکی از اسامی سوره حمد «الشفا» و «الشافیه» است. این نام برگرفته از روایاتی است که این سوره را شفا بخش نامیدهاند. رسول خدا صلی الله وعلیه وآله فرمود: «فاتحة الکتاب شفاء من کلّ داء»؛ سوره حمد شفای هر دردی است، همچنین آن حضرت (ص) برای دستیابی به شفا، قیدی ذکر می‌کنند و می‌فرمایند: کسی که از قرآن شفا نخواند پس خداوند او را شفا نمی‌دهد.
در حدیثی که از امام باقر نقل شده، آمده است: «من لم یبرأه الحمد لم یبرأه شیء»؛ کسی که سوره حمد شفا بخشش نباشد، چیزی او را شفا نمی‌دهد. کلام آن حضرت بدین معنا است که اگر جهل و رذائل اخلاقی کسی با معارف سوره حمد درمان نشود، دیگر سوره‌های قرآن برای او سودمند نخواهد بود.
روایتی نیز در باب اعجاز سوره حمد از امام صادق (ع) نقل شده که حضرتشان فرمودند: «لَوْ قُرِئَتِ الْحَمْدُ عَلَی مَیِّتٍ سَبْعِینَ مَرَّةً ثُمَ رُدَّتْ فِیهِ الرُّوحُ مَا کَانَ ذَلِکَ عَجَباً»؛ اگر سوره حمد هفتاد بار بر مرده‌ای خوانده شود و روح به تن او باز گردد، جای تعجب نیست.
از ویژگی‌های سوره حمد همین قدر بس که خداوند این سوره را یک طرف و قرآن را طرف دیگر قرار داده و فرموده: «وَ لَقَدْ آتَیْنَاکَ سَبْعاً مِنَ الْمَثَانِی وَ الْقُرْآنَ الْعَظِیمَ «؛ و به تحقیق به تو «سبعاً من المثانی» (سوره حمد) و قرآن بزرگ را دادیم.
پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «إنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ لِی یَا مُحَمَّدُ وَ لَقَدْ آتَیْنَاکَ سَبْعاً مِنَ الْمَثَانِی وَ الْقُرْآنَ الْعَظِیمَ فأفرَدَ الِامتنَانَ عَلَیَ بِفَاتِحَةِ الکِتَابِ وَ جَعَلَهَا بِإِزاَءِ الْقُرْآنَ الْعَظِیمَ وَ إنَّ فَاتحَةَ الکِتَابِ أشرَفُ مَا فِی کَنُوزِ العَرشِ»؛ همانا خداوند به من فرمود: ای محمد، به راستی ما سبعا من المثانی و قرآن عظیم را به تو دادیم. خداوند با فاتحة الکتاب تنها بر من منت گذاشت و آن را در برابر قرآن عظیم قرار داد؛ و همانا فاتحة الکتاب شریف‌ترین چیزی است که در گنجینه‌های عرش قرار دارد».
ابن کعب می‌گوید: سوره فاتحة الکتاب را نزد پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم قرائت کردم حضرت فرمود: قسم به کسی که جانم به دست اوست در تورات و انجیل و زبور و فرقان، مثل این سوره نازل نشده است و این سوره مادر کتاب و مادر قرآن است و هفت آیه دارد و تقسیم می‌شود بین خدا و بنده اش، و برای بنده است آنچه که از خدا بخواهد.
هفت آیه شفابخش قرآن جهت شفای بیماری‌ها
گفته می‌شود در قرآن ۷ آیه وجود دارد که به آنها آیه‌های شفا گفته می‌شد. قرائت این هفت آیه برای شفای بیمار توصیه شده است و آن آیات به شرح زیر است.
آیه ۵۷ سوره یونس
«یَا أَیُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءتْکُم مَّوْعِظَةٌ مِّن رَّبِّکُمْ وَشِفَاء لِّمَا فِی الصُّدُورِ وَهُدًی وَرَحْمَةٌ لِّلْمُؤْمِنِینَ»؛ ای مردم به یقین برای شما از جانب پروردگارتان اندرزی و درمانی برای آنچه در سینه‌هاست و رهنمود و رحمتی برای گروندگان [به خدا] آمده است.
آیه ۱۴ سوره توبه
«قَاتِلُوهُمْ یُعَذِّبْهُمُ اللّهُ بِأَیْدِیکُمْ وَیُخْزِهِمْ وَیَنصُرْکُمْ عَلَیْهِمْ وَیَشْفِ صُدُورَ قَوْمٍ مُّؤْمِنِینَ»؛ با آنان بجنگید خدا آنان را به دستشما عذاب و رسوایشان می‌کند و شما را بر ایشان پیروزی می‌بخشد و دل‌های گروه مؤمنان را خنک می‌گرداند.
آیه ۶۹ سوره نحل
«ثُمَّ کُلِی مِن کُلِّ الثَّمَرَاتِ فَاسْلُکِی سُبُلَ رَبِّکِ ذُلُلًا یَخْرُجُ مِن بُطُونِهَا شَرَابٌ مُّخْتَلِفٌ أَلْوَانُهُ فِیهِ شِفَاء لِلنَّاسِ إِنَّ فِی ذَلِکَ لآیَةً لِّقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ»؛ سپس از همه میوه‌ها بخور و راههای پروردگارت را فرمانبردارانه بپوی [آنگاه] از درون [شکم] آن شهدی که به رنگهای گوناگون است بیرون می‌آید در آن برای مردم درمانی است راستی در این [زندگی زنبوران] برای مردمی که تفکر می‌کنند نشانه [قدرت الهی] است.
آیه ۸۰ سوره شعرا
«وَإِذَا مَرِضْتُ فَهُوَ یَشْفِینِ»؛ و چون بیمار شوم او مرا درمان می‌بخشد.
آیه ۴۴ سوره فصلت
«وَلَوْ جَعَلْنَاهُ قُرْآنًا أَعْجَمِیًّا لَّقَالُوا لَوْلَا فُصِّلَتْ آیَاتُهُ أَأَعْجَمِیٌّ وَعَرَبِیٌّ قُلْ هُوَ لِلَّذِینَ آمَنُوا هُدًی وَشِفَاء وَالَّذِینَ لَا یُؤْمِنُونَ فِی آذَانِهِمْ وَقْرٌ وَهُوَ عَلَیْهِمْ عَمًی أُوْلَئِکَ یُنَادَوْنَ مِن مَّکَانٍ بَعِیدٍ»؛ و اگر [این کتاب را] قرآنی غیر عربی گردانیده بودیم قطعاً می‌گفتند چرا آیه‌های آن روشن بیان نشده کتابی غیر عربی و [مخاطب آن] عرب زبان بگواین [کتاب] برای کسانی که ایمان آورده‌اند رهنمود و درمانی است و کسانی که ایمان نمی‌آورند در گوش‌هایشان سنگینی است و قرآن برایشان نامفهوم است و [گویی] آنان را از جایی دور ندا می‌دهند.
آیه ۸۲ سوره اسرا
«وَنُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفَاءٌ وَرَحْمَةٌ لِّلْمُؤْمِنِینَ وَلاَ یَزِیدُ الظَّالِمِینَ إَلاَّ خَسَارًا»؛ و ما آنچه را برای مؤمنان مایه درمان و رحمت است از قرآن نازل می‌کنیم و [لی] ستمگران را جز زیان نمی‌افزاید.
پیشگیری از بیماری به وسیله قرآن
قرآن که معدن شفابخشی برای انسان به شمار می‌رود، صبر نمی‌کند تا شخص بیمار شود آنگاه به مداوایش بپردازد بلکه این کتاب آسمانی در مقام پیشگیری نیز کوشاست و سعی‌اش بر آن است تا انسان‌ها به امراض فکری و قلبی دچار نشوند. قرآن در مرحله نخست به انسان‌ها نسبت به بیماری هشدار می‌دهد. اگر کسی در این مرحله هشدار خداوند را جدی نگرفت و به عمل ممنوع اقدام نمود، مریض می‌شود. در این مرحله نیز قرآن رهنمود دارد و کیفیت مداوای مریض و راه درمان را به او نشان می‌دهد تا او را از بیماری برهاند. اگر در این مرحله نیز سخن قرآن را نشنید و به آن عمل نکرد، آن وقت دیگر خدا او را به حال خود وا می‌نهد و چنین مریض رها شده‌ای به طور طبیعی هر روز بیمارتر می‌شود.
سخن آخر آنکه قرآن ضعف‌های مربوط به حکمت نظری را با برهان عقلی و امراض مربوط به حکمت عملی را با تهذیب و تصفیه دل بهبود می‌بخشد، همه بیماری‌های اعتقادی و اخلاقی را درمان می‌کند: جهل را با علم، شک را با یقین، غم و اندوه را با آرامش، ترس و هراس را با امید، نگرانی از آینده را با عزم و ثبات برطرف می‌سازد. مۆمن در پرتو شفای قرآن به ولایت می‌رسد که خاصیت ولایت، نجات از این گونه عوامل سو است که «إن أولیاء الله لا خوف علیهم ولا هم یحزنون»
برای مثال وقتی صفت ناپسند «حسد» در تشخیص روان شناسان و متخصصین بیماری‌های روحی در ردیف سایر بیماری‌ها قرار داده می‌شود، ببینید خداوند قرن‌ها پیش در سوره فلق چگونه این صفت را تقبیح کرده و فرموده: «قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ مِنْ شَرِّ مَا خَلَقَ وَمِنْ شَرِّ غَاسِقٍ إِذَا وَقَبَ وَمِنْ شَرِّ النَّفَّاثَاتِ فِی الْعُقَدِ وَمِنْ شَرِّ حَاسِدٍ إِذَا حَسَدَ». باز دقت کنید و ببینید چگونه آفریدگار ما از ما می‌خواهد از شر این صفت ناپسند به خودِ ایشان پناه ببریم. در این میان حضرت امام علی علیه السلام در تشریح زیان حسد می‌فرماید: «اَلْحاسِدُ یَضُرُّ بِنَفْسِهِ قَبْلَ اَنْ یَضُرَّ باِلْمَحْسُود»؛ شخص حسود قبل از اینکه به محسود زیان برساند به خود زیان می‌رساند. همچنین در جای دیگری می‌فرماید: «لِلّهِ دَرُّ الحَسَدِ ما اَعدَلَهُ! بَداَ بِصاحِبِهِ فَقَتلَهُ»؛ آفرین بر حسادت! چه عدالت پیشه است! پیش از همه صاحب خود را می‌کشد. بنا بر این، قرآن نه تنها راه درمان را پیش روی ما می‌گذارد بلکه پیش از بیمار شدن، پیشگیری از بیماری‌ها را نیز به ما می‌آموزد.
نقش آوای قرآن در شفای بیماران
شاید شنیده باشید در برخی از بیمارستان‌های غرب برای اینکه بیماران سلامت خود را به دست بیاورند یا بتوانند به آرامش روحی و روانی برسند، صدای قرآن را پخش می‌کنند تا افراد با گوش دادن به صوت قرآنی - که چیزی از آن متوجه نمی‌شوند - به آرامش برسند و سلامت خود را بدست آورند.
آوای آهنگین و حتی ریتمیک و غیر آهنگین ناشی از تلاوت قرآن کریم از با شکوه ترین ابعاد اعجاز قرآن کریم به شمار می‌رود، خداوند متعال در سوره اعراف در سفارش به گوش فرا دادن به صدای قرآن می‌فرماید: «وَ إِذا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَ أَنْصِتُوا لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ»؛ و چون قرآن خوانده شود به آن گوش فرادهید و خاموش باشید، باشد که مورد رحمت الهی قرار گیرید. و یقیناً درمان شدن بوسیله گوش فرا دادن به صوت قرآن، رحمتی است از جانب خدا که در این آیه فرمود: «لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ»؛ باشد که مورد رحمت الهی قرار گیرید.
مطالعات نشان داده نه تنها تلاوت قرآن بلکه گوش دادن به آوای قرآن کریم نیز باعث کاهش اضطراب بیماران قبل از جراحی می‌شود. برخی محققان نیز گفته اند بیمارانی که تحت عمل جراحی باز قلب قرار می‌گرفتند، با گوش دادن به آوای قرآن کریم قبل از جراحی، میزان اضطرابشان کاهش می‌یافت.
یافته‌های یکی از محققان نیز نشان می‌دهد که آوای قرآن کریم می‌تواند برای بیماران از جمله کاهش استرس، تحریک پذیری، کاهش احساس تنهایی، کاهش فشار خون، بهبود خلق و تعدیل هیجانات نیز مؤثر باشد.
البته یکی از نکات مهمی که همواره در زمان استفاده از درمان‌های غیر دارویی (مانند درمان به شیوه‌های معنوی) مطرح بوده میزان پذیرش این درمان‌ها در فرهنگ‌ها، اقوام و شرایط اجتماعی خاص می‌باشد، با این حال هنوز از غیر مؤثر بودن بکارگیری صدای قرآن در موضوع درمان بیماران گزارش نشده است.
به راستی آیا کسی دارویی به فراوانی و سهل الوصولی قرآن سراغ دارد که بدون هیچ عوارض جانبی هم درمانگر بیماران است هم هدایتگر گمراهان. کتابی که نسخه شفابخشی برای بیماران جسمی و روحی است و سیراب کننده تشنگان حقیقت و معرفت.
آنچه گفتیم بخش ناچیزی از خواص شفابخشی این کتاب آسمانی بود، کتابی که در جای جای ابعاد آن اعجاز الهی نهفته است، کتابی آکنده از کلیدواژه‌های مسائل مختلفی که انسان در زندگی خود به آن نیاز دارد، واژگان قدسی که اورا با خدای خویش پیوند می‌زند تا لذت ارتباط میان عبد و معبود به دل او بنشیند و در کنار این لذت به خواسته‌های خویش نیز برسد.
منبع: مهر
1981
