درباره غلامحسین بنان؛ اولین خواننده ایرانی آشنا با نُت به بهانه زادروزش

استاد بنان در سال‌های ۱۳۰۶ تا ۱۳۴۷ فعالیت‌هایی قابل‌تحسین در زمینه موسیقی ملی ایران داشته و به همین دلیل نیز به جایگاه‌هایی، چون عضویت شورای موسیقی رادیو و هم‌چنین استادی آواز هنرستان موسیقی تهران دست یافت، به علاوه آنکه غلامحسین بنان نوری که به نام بنان شهرت داشت بنیان‌گذار انجمن موسیقی ایران نیز بوده است. به مناسبت زادروز این هنرمند در این مطلب تصمیم داریم به زندگی و هنر او پرداخته و در موردش به گفتگو بنشینیم.

غلامحسین بنان در ۱۵ اردیبهشت ماه سال ۱۲۹۰ در شهر تهران چشم به دنیا گشود. پدر او کریم خان بنان‌الدوله نوری و مادرش نیز شرف‌السلطنه برادرزاده ناصر‌الدین شاه بود. علاقه او به حوزه موسیقی از کودکی شروع شد، چراکه در شش سالگی به نوازندگی سازهایی، چون ارگ و پیانو و هم‌چنین خوانندگی پرداخت. مادر او، خود نوازنده پیانو بود و همین مسئله نیز به علاقه و همینطور رشد او در زمینه موسیقی کمک بسیاری کرد.

استاد غلامحسین بنان برای رشد و پیشرفت خود سه استاد مهم داشت که به ترتیب مرتضی نی داوود، میرزا طاهر ضیاء‌الدین رثایی و ناصر سیف نام داشتند.

فعالیت حرفه‌ای استاد بنان

پس از گذشت آموزش‌های اولیه در حوزه موسیقی، آغاز فعالیت حرفه‌ای غلامحسین بنان به سال ۱۳۰۶ برمی‌گردد، چراکه در این زمان در محافل خصوصی به خوانندگی و آواز به‌صورت حرفه‌ای می‌پرداخت. در نهایت استاد بنان در شهریور ماه سال ۱۳۲۰ پا به دنیای رادیو گذاشت، با همکاری روح الله خالقی در رادیو تهران آواز خواند و از این راه صدای خود را به گوش عموم مردم رسانید. این اتفاق شروع خوبی بود تا غلامحسین بنان به ارکستر انجمن موسیقی و همین‌طور ارکستر شماره یک راه پیدا کند.

تسلط استاد بنان هم در آواز قدیمی و کلاسیک ایرانی بود و هم در نغمه‌های جدید و مدرن که از میان آن‌ها می‌توان به تصنیف الهه ناز اشاره کرد. شاید بتوان گفت که او اولین خواننده ایرانی بود که با خط بین‌المللی موسیقی یا همان نت آشنا بود و همین موضوع به اهمیت او در حوزه موسیقی بسیار می‌افزود. به علاوه اینکه او تسلط کاملی بر مرکب‌خوانی و همینطور تلفیق شعر و موسیقی داشت. بسیاری از افراد معتقدند که غلامحسین بنان بزرگ‌ترین مجری سبک وزیری- خالقی است. ناگفته نماند که او از اجراکنندگان آثار محجوبی و صبا بود که در این زمینه ادیب خوانساری نیز او را همراهی می‌کرد.

تصادف غلامحسین بنان

یکی از اتفاقات مهم در زندگی استاد غلامحسین بنان سانحه تصادفی است که در سال ۱۳۳۶ برایش رخ داد. متاسفانه در ۲۷ دی ماه استاد بنان با همراهی دو نفر از دوستانش در حوالی کاروانسرای سنگی با یک تانکر نفتکش تصادف می‌کند. این تصادف آنقدر شدید بود که استاد بنان از ناحیه چشم و صورت دچار آسیب و مشکل جدی می‌شود. استاد بنان برای ادامه روند درمانی خود به خارج از کشور رفته و بعد از بازگشت خود تغییراتی در حوزه موسیقی‌اش ایجاد کرد. بر اساس گفته خود او بعد از این حادثه تصمیم گرفت به اجرای آثاری بپردازد که واجد وزنی شاد و همین‌طور شعری امیدوارکننده باشد.
یکی از نکاتی که بسیاری از افراد شاهد آن هستند و شاید دلیلش را نیز ندانند آن است که غلامحسین بنان ۲۸ سال عینک دودی بر چشم داشت و همیشه با چنین دیده می‌شد. با توجه به این توضیحات، این تصادف بزرگ و آسیب‌هایی که به استاد بنان وارد کرده است را می‌توان دلیلی بر این موضوع دانست.

ترانه‌ها و آواز‌های استاد بنان

استاد بنان تنوع موسیقیایی بالایی در فهرست کار‌های خود دارد. از میان مشهورترین ترانه‌های او می‌توان به الهه ناز، نوای نی و سرود‌ای ایران، در مایه دشتی، بهار دل‌نشین و بوی جوی مولیان در آواز اصفهان ی، آمدی جانم به قربانت، ولی حالا چرا در مایه بوسلیک، تصنیف توشه عمر در دستگاه همایون، یار رمیده، می‌ناب، خاموش، مرا عاشقی شیدا و من از روز ازل در دستگاه سه گاه و... اشاره کرد.

در میان آواز‌های غلامحسین بنان می‌توان به آواز ماهور اشاره کرد که ترانه آن غزلی از سعدی است. این هنرمند آثار و آواز‌های دیگری نیز با اشعار سعدی داشته است، چیز‌هایی مانند آواز دیلمان و.... جالب است بدانید که آواز دیلمان از جمله کار‌هایی است که در گل‌های رنگارنگ ۲۱۷ ب (کاروان) به اجرا در آمده است.

ناگفته نماند که غلامحسین بنان آلبوم‌های مشترکی با هنرمندان دیگر نیز در سابقه هنری خود به جای گذاشته است. آثار روح الله خالقی که در سال ۱۳۸۳ منتشر شد از این دسته است که در آن استادانی هم‌چون عبدالوهاب شهیدی و غلامحسین بنان به اجرای آواز پرداخته‌اند.

انتشارات ماهور مجموعه ترانه‌هایی از استاد بنان را منتشر کرده است که شامل چه شورها، نامه‌های گمشده، گلریزان، قصه شب، باد نوبهاری، گلشن دل، افسون سخن، گریه شمع، جویبار، پرتوی عشق و رقص مستانه می‌شود.

استاد بنان خود آثاری، چون حالا چرا و کاروان را جزء بهترین آثار خود دانسته و معتقد است که کاروان را برای بعد از مرگ خود خوانده است. بر اساس گفته همسر غلامحسینن بنان، او در اواخر عمر خود به ترانه رویای هستی دلبستگی بسیاری پیدا کرده بود و همراه آن می‌گریست.

یادبود‌های استاد بنان

در سال‌های پس از استاد بنان، هنرمندان و نویسندگان بسیاری یادبود‌هایی از او به جای گذاشته‌اند. برنامه‌های موسیقیایی‌ای که به یاد استاد بنان تنظیم شده‌اند شامل در سوگ بنان با صدای محمدرضا شجریان، یاد یار مهربان با صدای کاوه دیلمی، کنسرت‌های متعددی به یاد استاد بنان با اجرا‌های محمدرضا لطفی و شهرام آقایی پور و... می‌شود.

کتاب‌های بسیاری نیز به عنوان یادبود استاد بنان به قلم درآمده‌اند که از میان آن‌ها می‌توان به این کتاب‌ها اشاره کرد: از نور تا نوا، غلامحسین بنان استاد آواز ایران به کوشش دکتر داریوش صبور و همت همسر استاد بنان، رویای هستی و جویبار نغمه به کوشش شهرام آقایی‌پور و همینطور نوای جاودان به کوشش هومن صدر و همسر بنان.

مرگ غلامحسین بنان

استاد بنان مدت‌ها با بیماری دستگاه گوارش و همین‌طور افسردگی دست و پنجه نرم می‌کرد تا اینکه در غروب هشتم اسفند ماه سال ۱۳۶۴ در بیمارستان ایرانمهر تهران دار فانی را وداع گفت. با وجودی که در وصیت‌نامه استاد بنان ذکر شده بود که در گورستان ظهیر‌الدوله به خاک سپرده شود، اما او را در امام‌زاده طاهر کرج به خاک سپردند.

منبع: برترین ها

1981