«جشن تاتی» و ویترین های نمایشی

جشن تعیین جنسیت، زایمان در بهترین هتل بیمارستان‌، تزئینات میلیونی اتاق بستری مادر، عکاسی و آرایش ویژه زایمان و جشن تاتی (اولین قدم برداشتن کودک) و ... از جمله جشن‌های مجللی است که این روزها دغدغه عده‌ای شده تا با تفاخر آن را در شبکه‌های مجازی به نمایش گذارند تا بلکه اینگونه احترامی در جامعه برای خود خریداری و با دیده شدن نیازهای روحی شان را برآورده کنند؛ نکته آنجاست که برگزاری این مراسمات امروز تنها منوط به قشر مرفه نمی شود و با ورود طبقه متوسط به این مراسمات، به نظر می رسد پیکان این تیر، خردورزی و فرهنگ هزاران ساله ایرانیان با رسومات زیبا را نشانه رفته است.

اصل در فرهنگ جامعه ایرانی بر دوری از تفاخر ورزی و دستگیری به روش عیاران است، فرهنگی که در نظام سرمایه‌داری امروزه رنگ باخته و به جایی رسیده که هرچه وضعیت مالی افراد از سبک زندگی تا نوع پوشش و محل زندگی مدرنتر و بالاتر باشد، احترام و ارزش افراد نیز در جامعه بیشتر می‌شود. در این میان گسترش شبکه های اجتماعی هم ویترینی برای نمایش داشته‌های حتی قرضی اقشار و طبقه های اجتماعی مختلف شده تا اینگونه حسرت نداشتن را به دل ندارها بگذارد و آه از نهاد جامعه شناسان و روانشناسان برای در پی داشتن آسیبهای اجتماعی و روحی بلند کنند.

در همین راستا گفت وگویی با یک جامعه شناس و همچنین روانشناس اجتماعی شده که در زیر می توانید بخوانید.

زنان بازیگران اصلی عرصه سرمایه‌داری

سمیه فریدونی، جامعه شناس با اشاره به تاثیرات مخرب ترویج تجمل‌گرایی در مراسمات و رسوم فرهنگی بر آگاهی اجتماعی، به ایسنا گفت: ارتباط قوی میان نوع نگاه و بازنمایی تصویر ساخته شده از زنان و ترویج چنین مراسماتی وجود دارد چراکه حضور زنان در این فضا بسیار پررنگ است. اگر بخواهیم نگاه تجمل گرایی و مصرف گرایی را کاهش دهیم باید کژکارکردی‌ها در زمینه فرهنگ، آموزش و بازنمایی تصویر زن ایده‌آل را از بین ببریم.

وی ادامه داد: محصور کردن جامعه درون ارزش‌های برآمده از نگاه سرمایه داری و گره زدن آن به ثروت و اجناس مادی، خرد و خردورزی را در جامعه نشانه می‌گیرد. انتخاب فردی هر شخصی برای همگان محترم است اما زمانی که انتخاب‌های ما بعد اجتماعی به خود می‌گیرند می‌توانند در مناسبات اجتماعی و ارزش‌های جامعه اثرگذار باشند.

وی معتقد است که ثروت سازی درون یک جامعه امری پسندیده است اما تولید ثروت و اقتصاد یک جامعه نیازمند گره خوردن به خردورزی است. زمانی که ثروت به ابزاری برای قرار دادن سایر افراد جامعه در طبقه پایین‌تر تبدیل می‌شود و اشخاص با ترویج این تجمل‌گرایی‌ها به ساختن تصویری غیر مقدور از زندگی می‌پردازند، می‌توان گفت خردورزی در جامعه با مشکل مواجه شده است.

عضو هیات علمی موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی، افزود: اگر برگزاری مراسمات تشریفاتی و تجملاتی یک انتخاب فردی است، پس علت تلاش افراد در ابراز کردن و نشان دادن مراسمات به دیگران چیست؟ چرا افراد تمایل به ابراز چنین سبک زندگی و نشان دادن آن به سایر افراد جامعه دارند؟.

بازنمایی تصویر کلیشه‌ای زنان در رسانه

وی سیاست‌گذاری، رسانه و آموزش را سه عامل اساسی در بازنمایی تصویر زن ایده‌آل دانست و گفت: بازنمایی تصویر کلیشه‌ای از زنان در فیلم‌ها و رسانه‌ها، بازنمایی غلط تصویر زن در کتب درسی و نظام آموزشی نظیر عدم نیاز به تحصیلات عالیه دختران و از سوی دیگر عدم پذیرش نقش‌های چندگانه برای زنان در قوانین از جمله عوامل بازنمایی تصویر کلیشه‌ای و ایده‌آل از زنان است.

به گفته فریدونی تصویر زنان در قوانین جامعه به گونه‌ای است که اگر نقش مادری و همسری از زنان گرفته شود دستاورد دیگری برایشان باقی نمی‌ماند به گونه‌ای که تمامی قوانین ذیل این دو نقش تصویب شده‌اند. همچنین فضای فرهنگ سازی و سیاست‌گذاری کشور با تلاش‌های زنان هم‌راستا نیست و همین امر منجر به نهادینه کردن بسیاری از کلیشه‌ها در زنان می‌شود.

لزوم بازنگری در حوزه آموزش و فرهنگ

این جامعه شناس با تاکید بر لزوم بازنگری در حوزه آموزش و فرهنگ، گفت: در جامعه‌ای به شدت همه چیز در حال طبقه بندی است، دسترسی به منابع قدرت و منابع مالی برای افراد موقعیت اجتماعی و احترام کسب می‌کند. به گونه‌ای که بعضا ارزش‌های وابسته به منابع قدرت جایگزین ارزش‌های منتسب به آگاهی و خردورزی می‌شوند. باید نسبت به آموزش‌ هنجارهای فرهنگی به کودکان بازنگری داشته باشیم، چراکه خروجی فعلی علامتی از کژ کاردی در زمینه فرهنگ و آموزش است و برای تغییر شرایط نیازمند فعالیت‌های ریشه‌ای هستیم.

به گفته این عضو هیات علمی موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی، اگر فرهنگ و آموزش در اولویت برنامه‌ریزی‌ها قرار گیرند و از سوی دیگر نوع نگاه به زنان را در جامعه تغییر دهیم می‌توان در طولانی مدت عوارض چنین کلیشه‌های تجمل گرایی را مدیریت کرد و انتخاب‌های افراد جامعه را تغییر داد.

رسانه و نمایش زندگی‌های مجلل

علیرضا شریفی یزدی، مشاور و روانشناس اجتماعی نیز با بیان اینکه تجمل گرایی به عنوان یکی از مظاهر سیستم اقتصادی و سرمایه داری است که قائده‌ آن بر مصرف گرایی و یا مصرف زدگی مردم استوار است، گفت: سبک زندگی گروه‌های مرجع در کشور نظیر سبک زندگی هنرمندان مشهور، ورزشکاران مشهور و... در نوع زندگی سایر مردم بسیار با اهمیت است. چنانچه هنرمند، ورزشکار و یا فرد مشهور و محبوبی در جامعه از ثروت بالایی برخوردار باشد و دائما در حال نمایش آن و تجمل گرایی باشد سایر افراد جامعه نیز سعی در شبیه سازی موقعیت خود با آن فرد دارند.

وی به نقش پر اهمیت رسانه‌ در ترویج تجمل‌گرایی اشاره کرد و نوع سبک زندگی نمایش داده شده در فیلم‌ها و سریال‌ها را یکی از عوامل ترویج تجمل‌گرایی دانست چراکه گاها با نمایش زندگی در خانه‌های بزرگ، پوشیدن لباسهای مارک‌دار، رفتن به سفرهای خارجی، در حال ترویج تجمل‌گرایی هستند. به ویژه با ظهور شبکه‌های اجتماعی و ایجاد امکانی برای نشان دادن این سبک زندگی افراد ـ چه به صورت متظاهرانه و نمایشی و چه در واقعیت دارای چنین ثروتی باشند ـ علاقمندی به زندگی تجمل گرایانه در بین مردم بیشتر شده است و بیشتر خواهد شد.

"تبدیل فرصت قدرت به ثروت" و کسب احترام

شریفی یزدی ادامه داد: در تمام دنیا تحصیلات بالا، شغل و درآمد بالا قشر بندی اجتماعی را شکل می‌دهند از این رو میزان احترام، میزان نفوذ و قدرت نیز در آن جامعه بالاتر خواهد بود، در کشور ما اتفاق دیگری به نام "تبدیل فرصت‌ها به یکدیگر" نیز در حال رخ دادن است به این معنا که پس از مدتی افراد دارای قدرت سعی در تولید ثروت از آن قدرت دارند و در واقع " تبدیل فرصت قدرت به فرصت ثروت" اتفاق می‌افتد. تبدیل فرصت‌ها به یکدیگر نشاندهنده تجمل گرایی است و معمولا افرادی که ثروت را با رنج به دست می‌آورند دارای تجمل نیستند اما انسان‌های نوکیسه سعی در نمایش و تفاخر آن دارند.

به گفته این روانشناس، در افراد با تیپ شخصیت نمایشی، اعتماد به نفس پایین، خودشیفتگی و یا خودمحوری بی‌توجه به جامعه و تجمل گرایی اهمیت دارد که باید تحت درمان قرار گیرند اما در سطح جامعه برای جلوگیری از ترویج تجمل‌گرایی نیازمند آموزش و اصلاح ساختار اقتصادی، فرهنگ سازی در بلند مدت و سوق دادن عناصر فرهنگی به سمت کار هستیم به نحوی که به کار و تولید بها دهیم و از کانال‌های پول‌شویی جلوگیری کنیم.

نگاه میان‌دست‌ها به بالا دست‌ها و تلاش در جهت شبیه شدن

شریفی یزدی افزود: همیشه در قشر بندی اجتماعی لایه های فرودست جامعه به میان‌دست‌ها و میان‌دست‌ها به فرا دست‌ها نگاه می‌کنند و از ین رو همیشه تمایل دارند که به سمت بالا حرکت کنند و حتی اگر در سطح بالایی قرار ندارند خود را در سطح بالاتری نشان دهند. این علاقمندی به تمایز از سایرین گاه با زندگی در مکان‌هایی که برای سایرین امکان پذیر نیست و گاه با نوع برند و مارک لباس و غیره خود را نشان می‌دهد.

شریفی یزدی معتقد است که افراد برای نشان دادن خود به دیگران در گام نخست از ابزارهای تفاخر آمیز و تجمل گرایانه استفاده می‌کنند و گاهی این عرضه را در سطوح وسیع‌تری در مهمانی ها، عروسی‌ها و مناسبت های خاص تجمل‌گرایانه نشان می‌دهند که نتیجه آن ایجاد افتراق، برانگیخته شدن حسرت دیگران، تلاش در جهت رسیدن به تجملات و مانند دیگران شدن در جامعه است به طوری که هر کسی به اندازه داشته هایش برای خود تجمل ایجاد می‌کند و افراد تلاش دارند به درآمد بیشتری برای داشتن حجم وسیع‌تری از تجمل دست یابند که اینگونه این چرخه معیوب ادامه پیدا می‌کند.

افراد وام می‌گیرند تا خانه‌شان جایی باشد که برای دیگران مهم است

این روانشناس اجتماعی درباره تجمل‌گرایی در فرهنگ ایرانی گفت: در فرهنگ سنتی ما، تجمل گرایی یک امر مذموم محسوب می‌شد، از این رو افراد تجمل‌گرا نبودند و یا اگر درآمد بالایی داشتند سعی در عدم نمایش آن به دیگران و عدم تفاخر داشتند اما امروزه افراد خیلی بیشتر آنچه دارند از طریق شبکه اجتماعی تجمل‌گرایی می‌کنند و داشته‌هایشان را به رخ می‌کشند. امروزه ویترین داشتن برای افراد بسیار مهم شده است، افراد با سختی زندگی می‌کنند، وام می گیرند که خانه‌هایشان را در مکانی قرار دهند که برای دیگران مهم است و یا ماشین مدل بالایی که توان مالی آن را ندارند برای خود تهیه ‌کنند. ما در کشوری هستیم که در طول تاریخ مصرف زده نبودیم و مردم سخت کوشی داشتیم، اما این روزها رسانه بسیار در ترویج این تفاخر و انتقال سبک زندگی تجمل‌گرایانه نقش آفرین است و متاسفانه مردم در شهر و روستا تحت تاثیر آن هستند.

راهی برای دوری از تجمل گرایی

وی در انتها به بیان راهکارهای جلوگیری از رواج تجمل‌گرایی پرداخت و عنوان کرد: جامعه را با واقعیت اقتصادی اش آشنا کنیم، ارزش دادن به مفاهیم علم، کار و هنر که در جامعه ما به شدت گم است و بیشترین افتخار برای کسانی است که پول بیشتری دارند، ما نیازمند جلوگیری از رانت به عنوان مادر تجمل‌گرایی و پول شویی هستیم. از سوی دیگر رسانه‌ها باید از دامن زدن به نشانه‌های تجمل گرایانه خودداری کنند و جامعه ارزش‌ را بر پایه کار و کارآفرین بگذارد و نه سرمایه‌دار چراکه هر کشوری با تلاش و کار فراوان به اندازه درآمد سرانه‌اش مصرف می‌کند اما در کشور ما افراد از کار گریزان هستند و تمایل به مصرف گرایی و تجمل‌گرایی دارند.

منبع: ایسنا

70