زنگ خطر جدی برای ایرانی‌ها / آب تمام شد

 سیاست‌گذاران را مجبور کرده که به جای تمرکز بر افزایش منابع آب، به بهینه‌سازی مصرف و مدیریت بهتر آن بیندیشند.

دیگر نمی‌توان به بارش‌های سالانه و سدسازی‌های سنتی اتکا کرد؛ حالا نگاه‌ها به کاهش هدررفت، بازچرخانی و استفاده بهینه از آب در بخش‌های مختلف معطوف شده است.

هدررفت آب؛ زخمی کهنه بر پیکر منابع آبی

یکی از چالش‌های بزرگ در مدیریت آب کشور، هدررفت بالای آن در شبکه‌های توزیع شهری و صنعتی است. بخش قابل‌توجهی از منابع آبی، پیش از رسیدن به مصرف‌کننده نهایی، در لوله‌های فرسوده، سیستم‌های انتقال ناکارآمد و مدیریت نادرست توزیع از بین می‌رود. این موضوع نه‌تنها در شهرهای بزرگ، بلکه در مناطق روستایی نیز مشکل‌آفرین شده است، جایی که بخش زیادی از آب به دلیل عدم سرمایه‌گذاری کافی در زیرساخت‌ها هدر می‌رود.

وزارت نیرو در این شرایط، اولویت اصلی خود را بر کاهش این هدررفت گذاشته است. بازسازی شبکه‌های فرسوده، بهینه‌سازی مصرف و اعمال مدیریت هوشمندانه بر توزیع آب، اقداماتی هستند که می‌توانند از این اتلاف گسترده جلوگیری کنند.

بازچرخانی آب؛ راهکاری که هنوز جدی گرفته نشده است

در بسیاری از کشورهای کم‌آب، بازچرخانی و تصفیه فاضلاب شهری و صنعتی، به یک منبع اصلی تأمین آب تبدیل شده است. اما در ایران، این موضوع هنوز به‌طور کامل اجرایی نشده و تنها در برخی شهرها و صنایع، تصفیه پساب مورد توجه قرار گرفته است.

آب مصرف‌شده در بخش‌های صنعتی و خانگی، در بسیاری از موارد قابل بازیافت و استفاده مجدد است، اما عدم سرمایه‌گذاری مناسب، نبود قوانین الزام‌آور و مقاومت برخی بخش‌ها در برابر این تغییرات، باعث شده که حجم زیادی از این آب تصفیه نشده از دست برود.

برنامه‌ریزی‌های اخیر وزارت نیرو نشان می‌دهد که تمرکز بر تصفیه و بازچرخانی آب، به‌ویژه در صنایع، در اولویت قرار گرفته است. الزام صنایع به استفاده از پساب‌های تصفیه‌شده و گسترش تصفیه‌خانه‌های شهری، می‌تواند بخشی از بحران را کاهش دهد.

کشاورزی؛ متهم اصلی یا قربانی سیاست‌گذاری غلط؟

بخش کشاورزی، با مصرف بیش از ۸۰ درصد آب کشور، همواره در مرکز بحث‌های مدیریت منابع آبی بوده است. بسیاری معتقدند که کشاورزی سنتی و روش‌های آبیاری ناکارآمد، یکی از دلایل اصلی هدررفت آب در ایران است. اما آیا این بخش تنها مقصر بحران آب است؟

واقعیت این است که کشاورزی ایران نه‌تنها متکی به روش‌های سنتی و پرمصرف است، بلکه سیاست‌های حمایتی دولت در سال‌های گذشته، کشاورزان را به سمت کشت‌های پرآب‌بر سوق داده است. محصولاتی مانند برنج، هندوانه و نیشکر که به منابع عظیم آب نیاز دارند، در مناطقی کشت می‌شوند که با بحران شدید کم‌آبی مواجه‌اند.

تغییر این الگوی کشت، نیازمند اصلاح سیاست‌های کلان، ارائه مشوق‌های مالی به کشاورزان برای استفاده از روش‌های نوین آبیاری و سرمایه‌گذاری در فناوری‌های جدید است. وزارت نیرو تأکید دارد که با همکاری وزارت جهاد کشاورزی، باید این بخش را به سمت بهره‌وری بالاتر سوق داد، اما این مسیر به سیاست‌گذاری‌های قاطع‌تر و اجرای سختگیرانه‌تر نیاز دارد.

شیرین‌سازی آب دریا؛ راهکاری گران و محدود

یکی دیگر از گزینه‌های پیش روی سیاست‌گذاران، شیرین‌سازی آب دریا است. کشورهای حوزه خلیج فارس سال‌هاست که با استفاده از این فناوری، بخشی از نیازهای آبی خود را تأمین می‌کنند. اما در ایران، به دلیل هزینه‌های بالا، مصرف انرژی زیاد و محدودیت‌های زیست‌محیطی، شیرین‌سازی آب هنوز به یک راه‌حل گسترده تبدیل نشده است.

با این حال، در برخی از استان‌های کم‌آب، پروژه‌های شیرین‌سازی در حال اجرا هستند. اما این روش بیشتر می‌تواند راهکاری برای تأمین آب شرب در مناطق خاص باشد، نه یک راه‌حل فراگیر برای حل بحران آب کشور.

بارورسازی ابرها؛ راهکاری محدود با تأثیر نامشخص

در سال‌های اخیر، بارورسازی ابرها به‌عنوان یکی از روش‌های مقابله با خشکسالی مطرح شده است. اما این روش، با وجود برخی موفقیت‌ها، هنوز به دلیل وابستگی به شرایط جوی و محدودیت در میزان بارش، یک راهکار قطعی محسوب نمی‌شود.

تجربیات جهانی نشان می‌دهد که بارورسازی می‌تواند میزان بارندگی را در مناطق خاصی افزایش دهد، اما نمی‌تواند کمبود آب یک کشور را جبران کند. به همین دلیل، وزارت نیرو این روش را در برخی مناطق آزمایش کرده، اما خود مسئولان هم تأکید دارند که نمی‌توان روی این روش به‌عنوان یک راهکار بلندمدت حساب کرد.

دریاچه ارومیه؛ زخمی که هنوز درمان نشده است

یکی از مهم‌ترین چالش‌های آبی کشور، وضعیت دریاچه ارومیه است. با وجود همه تلاش‌های انجام‌شده، هنوز این دریاچه با کاهش سطح آب و افزایش نرخ تبخیر روبه‌رو است.

مشکل اصلی دریاچه ارومیه این است که هر میزان آبی که به آن وارد می‌شود، با نرخ بالایی تبخیر می‌شود. بنابراین، صرفاً تأمین حقابه نمی‌تواند مشکل را حل کند و نیاز به سیاست‌های جامع‌تر، مانند مدیریت مصرف آب در حوزه‌های بالادستی و کاهش برداشت غیرمجاز از منابع آبی منطقه دارد.

آینده آب در ایران؛ مسیر سختی در پیش است

آنچه مشخص است، این است که دیگر نمی‌توان بحران آب را تنها با پروژه‌های عمرانی و سدسازی حل کرد. تغییر اقلیم، رشد جمعیت و افزایش نیازهای صنعتی و کشاورزی، شرایطی را ایجاد کرده است که نیازمند مدیریت علمی و سخت‌گیرانه منابع آب است.

اصلاح الگوی مصرف، کاهش هدررفت، بازچرخانی آب، تغییر روش‌های کشاورزی و سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین، راهکارهایی هستند که می‌توانند از شدت بحران بکاهند. اما موفقیت این اقدامات، تنها در صورتی ممکن خواهد بود که هم دولت و هم مردم، برای مدیریت بهتر آب همکاری کنند.

بحران آب، یک چالش ملی است که نیاز به تصمیم‌گیری‌های قاطع و اقدام‌های فوری دارد. فرصت زیادی باقی نمانده و اگر اقدامات لازم به‌درستی اجرا نشود، در آینده‌ای نه‌چندان دور، تأمین آب به یکی از بزرگ‌ترین معضلات اقتصادی و اجتماعی کشور تبدیل خواهد شد.