چرا اصلاح بنزین در ایران شکست خورد؟/ اولین بلوای افزایش قیمت بنزین در ایران
قصه افزایش قیمت بنزین ۱۹ مرتبه در تاریخ ایران انجام شده که در سه مورد به اعتراضات مردمی انجامیده؛ برنده و بازنده چه کسی است؟
تاریخچه تغییرات قیمت حامل‌های انرژی و به ویژه بنزین در سراسر جهان و به طور خاص خاورمیانه و ایران، آبستن حوادث متعددی بوده است. اما چه شده که در برخی موارد این اقدامات به راحتی در جامعه پذیرفته شده و در سایر دفعات به آشوب کشیده شده است. پرسش مهم‌تر آنکه چگونه هنوز هم دغدغه «قیمت‌گذاری» حامل‌های انرژی در کشورمان مطرح است. علیرضا توکلی کاشی، کارشناس ارشد بازارهای مالی در پنل «فردای اقتصاد» با موضوع «قواعد حکمرانی اقتصادی» در نمایشگاه کیش‌اینوکس ۲۰۲۲ به این پرسش‌ها پاسخ داد. در ادامه خلاصه‌ای از ارائه دکتر توکلی کاشی را می‌خوانید.
اولین بلوای افزایش قیمت بنزین در ایران
سال ۱۳۰۶ نخستین پمپ بنزین ایران در آبادان توسط شرکت بی‌پی تاسیس و قیمت هر لیتر بنزین ۵ ریال مصوب شد. قریب به ۳۷ سال بعد یعنی سه‌شنبه ساعت ۱۲ ظهر سوم آذر ۱۳۴۳ با اعلام نخست وزیر قیمت هر لیتر بنزین دو برابر و معادل ۱۰ ریال اعلام شد. این غافلگیری به اعتراضات مردمی، اعتصاب تاکسی‌ها و ورود ارتش انجامید تا در نهایت شخص اول مملکت بعد از ۵۰ روز اعتراضات قیمت را به ۶ ریال کاهش داد. شاید ترور نخست وزیر در کمتر از دو ماه جلوی ورودی مجلس نیز بی‌ارتباط با این تصمیم نباشد. اتفاقی که تا ۱۳ سال، یعنی ۱۳۵۶ منجر به تثبیت قیمت بنزین شد.
تفاوت آشوب با پذیرش افزایش قیمت سوخت
تاریخ تغییرات بنزینی کشور نشان می‌دهد طی ۶۰ سال گذشته ۱۹ بار قیمت‌ها تغییر کرده و فقط سه بار به اعتراضات مردمی رسیده است. دو تفاوت مهم میان دوره‌هایی که به آشوب کشیده شده و دوره‌هایی که با پذیرش مردم همراه بوده وجود دارد. اول و مهم‌ترین آن است که در دوران پذیرش، مردم از قبل در جریان تغییرات قیمتی قرار می‌گرفتند و در زمان اجرای افزایش قیمت‌ها کاملا با شرایط جدید تطبیق داشتند.
نکته دوم میزان افزایش قیمت است که دیده می‌شود در دوره‌هایی که به اعتراض منجر شده، افزایش قیمت‌ها به نسبت شدید (بیش از ۱۰۰ درصد) بوده است. به عبارت دقیق‌تر، سرکوب قیمت‌ها برای مدت طولانی و سپس افزایش ناگهانی آن خشم بیشتری برای مردم به همراه داشته است.
قیمت منطقه‌ای بنزین
نگاهی به قیمت بنزین میان همسایگانمان نشان می‌دهد (جدول زیر) به طور متوسط هر لیتر بنزین در هفته گذشته بیش از ۸۰ سنت بوده است. حال آنکه این رقم در ایران کمتر از ۱۰ سنت است. مساله‌ای که منجر به افزایش انگیزه قاچاق سوخت در کشور می‌شود و تفاوت این نرخ‌ها به عنوان یارانه سوخت موسوم به «یارانه سیاه» شناخته می‌شود.
تغییرات ۵۸ ساله قیمت بنزین
سال ۱۳۴۳ قیمت هر لیتر بنزین در آمریکا ۸ سنت بوده و در ایران ۵ ریال. نرخ دلار نیز در آن سال ۷۶ ریال بوده است. در مهر ۱۴۰۱ قیمت هر لیتر بنزین در آمریکا به ۱.۰۵ دلار رسیده (۱۳ برابر)، نرخ دلار بیش از ۳۲۰ هزار ریال (۴۲۲۰ برابر) و قیمت رسمی بنزین به ۳۰ هزار ریال (۶ هزار برابر) شده است. یعنی معادل ریالی قیمت بنزین در آمریکا قریب به ۵۶ هزار برابر شده، حال آنکه قیمت ریالی آن در کشورمان فقط ۶ هزار برابر شده است. مساله‌ای که نشان می‌دهد یارانه بنزین تا کجا پرداخت می‌شده است.
سهم هر ایرانی از یارانه سیاه
طبق آخرین آمار سازمان بین‌المللی انرژی در سال ۹۷ حدود ۶۹ میلیارد دلار یارانه انرژی در ایران داده شده است که بالاتر از عربستان و چین رتبه نخست جهان را داشتیم. محاسبات نشان می‌دهد این یارانه برای مجموع بنزین، گازوئیل، گاز طبیعی و برق به ۱۰۶ میلیارد دلار در سال رسیده است که یعنی برای هر نفر بیش از ۳۸ میلیون تومان. پس اگر این یارانه به صورت نقدی به شهروندان تخصیص می‌یافت یک خانوار چهار نفره ماهی ۱۳ میلیون تومان عایدی داشت. نگاهی به رفاه خانوارهای ایرانی نشان می‌دهد چنین هزینه‌کردی یک سیاست نادرست و شکست‌خورده به نظر می‌رسد.
چرا اصلاح بنزین در ایران شکست خورد؟
هرچند روند مصرف بنزین در کشورمان نشان می‌دهد به جز تعدیل قیمت سال ۸۶ که منجر به کاهش مصرف شد، هر بار افزایش قیمت بنزین اثر خاصی بر مصرف نداشته است. به عبارت دیگر، افزایش قیمت‌هایی که با تاخیر و بعضا به صورت ناگهانی (آبان ۹۸) انجام شده همواره از تقاضا عقب بوده است و جز هزینه‌های اجتماعی چیزی به بار نیاورده است.
بررسی ریشه‌های این سیاست شکست‌خورده به سه عبرت مهم می‌انجامد. اول، هرگونه رویه اصلاحی که در حامل‌های انرژی انجام می‌شود باید با اطلاع‌رسانی به مردم و روشن کردن افکار عمومی انجام شود، در غیر این صورت هزینه‌های اجتماعی اعتراضات غیرقابل جبرانی به بار می‌آورد و مسیر اصلاحی را تا سالها مسدود می‌کند. دوم، اگر به سوی شناور شدن قیمت‌ها حرکت نشود، اصلاح قیمت‌ها یک داستان تکراری می‌شود که نه تنها مانند زخمی کهنه در اقتصاد ایران رخنه می‌کند، بلکه به مرور همراهی مردم با آن کمرنگ می‌شود. سوم، عدم به تعویق انداختن اصلاح قیمت‌ها و سرکوب طولانی‌مدت آن است؛ زیرا نتیجه آن یک افزایش ناگهانی است که ابعاد تلخی به همراه دارد. ضمنا یارانه‌ای است که مابه‌ازای این اصلاحات انجام می‌شود باید به گونه‌ای تنظیم شود که بتواند در صورت نوسان منابع درآمدی به افزایش نقدینگی (یا در اصطلاح به چاپ پول) منجر نشود.
اگر تدریجی افزایش می دادند مشکلی پیش نمی امد همانطور که در دولت اصلاحات بود. اکنون هم بنزین سوپر بدلیل هزبنه بالتر تولید، توزیع نمی شود. بهتر است با افزایش 500 تومانی در هر لیتر بنزین سوپر توزیع ان را عادی کنید.
همه اینها از تبعات یک اقتصاد خرکی غیر علمی و تصمیمهای با سوئ نیت حاکمان است. مسئله بهای سوخت جدا از سیاست کلان کشور نیست.این اقتصاد بیمار حرامی زده دور از تدبیرخردمندانه هر جزئش مشکل زاست.مقایسه نرخ بنزین در ایران و غیر ان باید در متن مقایسه دو اقتصاد صورت گیرد نه انتزاعی.قاچاق یک مسئله از بیماریها ی اقتصاد و طرز حاکمیت است و منحصر به بنزین و سوخت نیست و نشان دهنده روشن عقب ماندگی مدیریت کشور و اقتصاد کشور از همسایگان است.
خدادلعنتتان کنه خدا ابا وجدانتان نیاورده
قصه امیرالسلان تعریف نکنید!
چرا دلار باید بشود ۳۲۰۰۰ تومان؟!
دست از لاپوشانی بردارید و گوش مردم را پر نکنید هر وقتی حداقل حقوق مردم شد ۲۰ هزار تومان صحبت قیمت جهانی سوخت را بکنید!
این دولت واقعا شب و روز به فکر مردم هست.میخواد مردم در حداکثر آرامش و آسایش زندگی کنن.چرا متوجه نیستین مردم ایران؟ گرانی بنزین که قبلا انجام شد و الان هم میخواد بشه، فقط کار "دژژژژژمن" هست و دولت ایران هیچ اثری در این گرانی ندارد.
حقوق مردم ایران را مثل آمریکا اروپا و کشورهای خلیج فارس پرداخت کنید،آن وقت قیمت انرژی هم مثل آنها باشه،فرمول خیلی ساده است،یک آدم بی سواد هم انرا درک می کند،فقط نمیدونیم چرا مسوولان خودشان را به نفهمی زده و هی سر مردم یران منت میزارند و به انها سرکوفت میزنند.؟؟؟
تا الان صد بار اصلاح شده مثل قیمت مرغ که همین یکی دو ماه پیش بصورت فاجعه اصلاح شد ولی باز راضی نمیشوید
جالبه ناخواسته و بر خلاف میل باطنی میگن فقط تعدیل سال ۸۶ دوره احمدی نژاد باعث مصرف درست شد ، بقیه سالها آب در آونگ کوبیدن بودنه
زیرا در ایران درآمدها به ریال است و مخارج به دلار برای همین هیچگاه اقتصاد ما با این رویه درست نمی‌شود .
به خدا تصمیم گیران به اندازه یک بچه نمی فهمند اگه در طول چند سال هر سال ۳۰ درصد قیمت بنزین را افزایش می دادید الآن مجبور نمی شدید به یکباره قیمتش را ۸ برابر کنید
تو این آشفته بازاری که حکومت به مویی بنده حال میده بنزینم گرون کنند...!!!
دولتهای قبل که همه دکترمهندس بودن چکارکردن،که این دولت۶کلاسی بکنه؟
ازروزی حکومت پهلوی رفت یک نفرآدم درست حسابی تواین کشورسرکارنیومد....
بلوای بنزین دربرابر خواسته های امروز مردم ناچیز بود مردم الان گرفتار تورم وگرانی وبیکاری به شدید ترین حالت ممکن ودست دولت در تمام مشکلات کشور اشکار است
بایداول حقوق وبعدقیمت ها دلاری یا جهانی شود
چون اقتصاد مال خر است و مسئولین حوصله ی ور افتادن با آن و عواقب تصمیماتشان را ندارند. ساده ترین راه را انتخاب میکنند. در سال ۹۸ و با افزایش قیمت بنزین که به قیمت جهانی خیلی خیلی نزدیک شد می‌توانستند از همان سال رویه ی برابری با قیمت جهانی را ادامه بدند، ولی با خودشان گفتند اینکار مستلزم تغییرات زیاد و اساسی در اقتصاد رانتی و بیمار ایران خواهد بود و منافع عده ایی نیز به خطر خواهد افتاد. بنابراین ولش کردند.
خدابیامرز ه شاه رو که سال 43 با اعتراض مردم قیمت بنزین رو دوباره برمیگردونه درحالی که آبان 98 هزار و پانصد نفر و کشتن ولی باز قیمت بنزین کم نشد
یک تو اینقدر نفهمی که نمیدونی ما تحریم هستیم وقتی بنزین گرون میشه همه چیز تاثیر میزاره دوم اینکه حقوق خلیج فارس نزدیک به پول ما ۹۰ الی ۱۵۰ملیون اگر نمیدونی بدون یا درامدت بالاست نمیفهمی برات فرق نمیکنه یه کازگر شرکت نفتی در هر بخش عربستان کویت امارات کمترین حقوق۹۰میلیون به پول ما معلوم نیست کجا زندگی میکنی خودتو با عراق نمیتونی مقتیسه کنی
بنظر من به هر کد ملی یک سهمیه بدهید اگه ماشین نداره بره با هر قیمتی دوست داره بفروشه
افراد ماشیندار نمیتونند اعتراض کنند چون فقیرها باهاشون مخالفت میکنند و حرفشان منطقی و عادلانه نیست