ناترازی بنزین کماکان مسئله روز کشور است

معاون پارلمانی رئیس جمهور از موافقــت دولت با طرح بنزین برای هر کد ملی سخن گفته است. طرحی که چندین سال است در فضای سیاستگذاری انرژی کشور مطرح شده است.در دولت سیزدهم وزارت اقتصاد آن را پیگیری کرد و در کیش به طور آزمایشی اجرا شد. با این حال، به دلیل آن چه خاندوزی وزیر اقتصاد سابق آن را اقتصاد سیاســی پیچیده حوزه پالایش و پخش فرآورده های نفتی خواند، فرجامی بهتر از بایگانی نیافت.

با این حال به نظر می رسد ناترازی فزاینده بنزین سرانجام سیاستگذاران حوزه انرژی را به طور جدی به فکر استفاده از این راهکار انداخته است. به این بهانه در گزارش امروز جزئیات و نکات قابل ملاحظه این طرح را به عنوان یکی از محتمل ترین طرح های پیش روی بنزین بررسی می کنیم.
 
ناتــرازی بنزیــن کماکان مسئله روز کشــور اســت. طبق اظهارات رئیس جمهور در گفتگــوی تلویزیونی هفته گذشــته، میــزان واردات بنزیــن ایــران به ۴ میلیــارد دلار رسیده است. گزارش دیماه ۱۴۰۲ خبرگزاری فارس به نقل از مرکز پژوهش های مجلس نشان می دهد کــه ناتــرازی بنزیــن در ایران در ســال گذشــته به روزانه ۱۰ میلیــون لیتر رســیده که سالانه خسارتی بالغ بر ۳ میلیارد دلار به کشور وارد می کنــد. در آن گــزارش پیش بینی شــده که با تداوم ایــن روند، ایــران تا ۱۰ ســال آینده، نیازمند ســالانه ۲۵ میلیارد دلار واردات بنزین خواهد بود. با ایــن حــال، دولت چهاردهــم به دنبــال راهی برای مســئله بنزین اســت و همین باعث شــد تا پزشــکیان در گفتگوی اخیر تلویزیونی افزایش قیمت بنزین در صورت عدم اجازه مجلس برای واردات بنزین را مطرح کنــد. موضوعی که پس از آن، مجلس بــا رای بــه واردات بنزین بــه ازای صادرات فرآورده های نفتی ) و نه نفت- در جریان بررسی لایحه بودجه سال آینده ( به نوعی دست دولت را بــرای تنظیــم وضعیت بنزین کشــور با واردات باز گذاشت. با این حال باز به نظر نمی رسد که صرف واردات نیــز رونــد تنــد ناتــرازی بنزیــن را اصــاح کند.

اظهارات اخیر معاون پارلمانی پزشکیان در این راستا نشــان می دهد که یک سناریوی محتمل هم اینک روی میز دولت است. »بنزین برای همه« گزینه ای محتمل خبرگزاری فارس به نقل از معاون پارلمانی رئیس جمهور، به طور مشخص از طرح بنزین برای خانوار ســخن گفته اســت. شــهرام دبیری اظهار داشت: تغییر قیمت بنزین مطرح نیست، مخصوصا در آن حدی که در کارت سوخت موجود است. وی افزود: ولی این سناریو مطرح است که بیشتر از مصرف کارت سوخت اگر کسی نیاز داشته باشد می تواند با قیمت آزاد بخرد. دبیری تاکید کرد: یعنی افرادی که نیازمند هســتند بتوانند از نــرخ پایین بهره مند شــوند ولی برای مصرف اضافی باید قیمت واقعی را پرداخــت کنند. معاون پارلمانــی رئیس جمهور عنوان کرد: دولت موافق تخصیــص بنزین به کد ملی است. بنزین برای هر کد ملی به چه معناست؟ بنزین برای همه یــا بنزین بــه ازای هر کد ملی طرحی است که ضمن هدفگیری کنترل مصرف، توزیع عادلانه یارانه بنزین به همه اقشــار جامعه را دنبال می کند.

این طــرح از چندین ســال قبــل توســط نهادهای پژوهشی مطرح شده است. به طور مشخص مرکز پژوهشهای مجلس ســال گذشــته در گزارشــی ضمن بررسی لایحه بودجه سال جاری به شماره ۱۹۵۰۵، تصریح کردکــه با توجه به عدم تحقق اهداف عدالت در توزیع یارانه ها، مدیریت مصرف و پیشگیری از قاچاق با شیوه توزیع فعلی یارانه بنزین، اعمال سیاست های غیر قیمتی در مورد یارانه بنزین با رویکرد بازتوزیع یارانه ها ضروری است. بر همین اساس این مرکز پیشــنهاد کرده اســت به منظور برقراری عدالــت در بهره مندی از یارانــه بنزین در جامعه، دولت به سرپرست خانوارهای فاقد خودرو، به ازای هر عضو خانــواده، ماهانــه ۱۵ لیتر بنزین سهمیه ای از محل حذف سهمیه خانوارهای دارای سه خودرو و بیشــتر اختصاص داده و امکان تبادل بنزین را در بــازار فراهم کند. طبق این پیشــنهاد، دولت این اقدام را می بایست بدون هر گونه افزایش قیمت بنزین و با حفظ سهمیه سابق برای حداکثر دو خــودرو ســواری در خانوارهــای دارای خــودرو اجرا کند. طرحی که مراحل آزمایشی را گذرانده است!

پیشنهاد مرکز پژوهش های مجلس مشابه طرحی است که دولت سیزدهم در ســال ۱۴۰۰ به طور آزمایشــی و در کیش آن را اجرا کرد. در آن زمان، در قالب طرحی ۴ ماهــه همه شــهروندان اعم از مالکان خــودرو یــا افراد بــدون خودرو، ســهمیه بنزیــن ۲۰ لیتر دریافت کردنــد. قیمت بنزین در این طرح تغییری نداشــت و نرخ بنزیــن یارانه ای ۱۵۰۰ تومان و قیمت بنزیــن آزاد ۳۰۰۰ تومان بود. افراد در صورتی که نیاز به استفاده از سهمیه بنزین نداشتند، می توانستند اعتبار بنزین خود را به قیمت همان ۱۵۰۰ برای فروش عرضه کنند تا افرادی که نیاز دارند آن را بخرند علاوه بر آن، این سهمیه یارانه ای امکان حفظ کردن برای ماه های بعد تا ۴۰۰ لیتر را هم داشت. هم چنین این امکان فراهم بود که در پایان دوره، سهمیه یارانه افراد، به طور خودکار به فروش رود و معادل ریالی آن به حساب سرپرست خانوار واریز شود. این طرح در کلیت خود، موفقیت نسبی داشت و البته انتقاد عمده ای که کارشناسان به آن وارد می کردند، این بود که چرا قیمت بنزین مازادی کــه افراد عرضه می کردند، در بــازاری که برای آن تــدارک دیده شده بود، ثابت بود. چرا که در صورت متغیر بودن قیمت بسته به عرضه و تقاضا، دولت بدون دخالت قیمتی، زمینه را بــرای مدیریت مصــرف مازاد بر سهمیه شهروندان و از طریق مکانیزم قیمت های بازاری، فراهم می کرد.

بایگانی سوال برانگیز طرح مهم اختصاص بنزین به کد ملی در دولت سیزدهم با این همه،این طرح از ســوی دولت سیزدهم کنار گذاشته شد. گزارش شبکه اقتصاد و دارایی ایران "شــادا" به نقل از وزیــر اقتصاد دولت ســیزدهم در ۲۵ بهمن ســال قبل حکایــت تلخی از ایــن ماجرا بیان کرده است؛ خاندوزی گفت اولین پلن اصلاح انرژی از ســوی وزارت اقتصاد ارائه شد و دولت نیز با شک و تردید با آن برخورد کرد؛ چون وزارت نفت که دستگاه مسئول انرژی در کشــور است نیز با آن مخالف بود و دوســتان دیگر! اما از طرفی نیز نمی خواستند با کل پیشــنهاد وزارت اقتصاد مخالفت کنند و گفتند بروید فعلا به شکل پایلوت پیاده کنید و بازخورد آن را بیاورید. در همین مرحله آنقدر اقتصاد سیاسی حوزه پخش و پالایش پیچیده بود که اجازه ندادنــد کار از مرحله اجرای آزمایشــی فراتر برود و ً واقعا ً اگر این تصمیم گرفته شده بود، ... حتما امروز اقتصاد کشور چند گام جلوتر بود و این میزان ارز که اکنون چند میلیارد دلاری که به ســختی به دست آمده است را برای واردات فراورده ها خرج می کنیم، ً حتما وضعیت از این جهت به مراتب بهتر بود. با همه این اوصاف به نظر می رسد انجام اصلاحاتی در این طــرح می توانــد راه نجاتــی برای خــروج از وضعیت ناترازی ســوخت در شرایط کنونی باشد. ضمن این کــه رضایتمندی مــردم از منظــر توزیع عادلانه تر یارانه سوخت را به همراه خواهد داشت.