اول کسی که برای امام حسین(ع) نوحه سرایی کرد که بود؟/ نگاه جالب شاعر غرب‌گرای عرب به امام حسین(ع)/ شعر بزرگترین فقیه اهل سنت درباره امام(ع)

به گزارش خبر فوری ، بلافاصله بعد از شهادت امام حسین(ع) اولین اشعار عربی در ثای آن حضرت سروده شد. نخستین مرثیه سرایان، اهل بیت آن حضرت بوده‌اند. شاید بتوان اولین مرثیه سرا را خود آن حضرت دانست که در همان روز عاشورا هنگام آخرین وداع ابیاتی را خطاب به دخترش حضرت سکینه سلام‌الله‌علیها فرمود که بدین قرارند:

لاتحرَقی قَلبی بدَمعک حسرَتآ

مادامَ منّی الرّوحَ فی جثمانی

فَاذا قتلت فَأنت اولی

بالبکا یا خَیرَه النّسوان

سَیطول بَعدی یا سَکینَه فَاعلَمی

منکَ البکاء اذاالحمام دَهان

(تا جان در بدن دارم، دلم را از اشک حسرت خویش مسوزان، ای بهترین زنان، هنگامی که من کشته گردم تو برای گریستن بر من سزاوارترینی، به‌زودی بر مصیبت مرگ من گریه‌های طولانی در پیش خواهی داشت.)

بعد از شهادت آن حضرت حضرت زینب(س)، حضرت رباب(س) و به خصوص حضرت ام البنین(س) اشعار سوزناکی را در رثای امام(ع) و یارانش سرودند.

امام حسین(ع) و شعر عربی اهل سنت

با این حال، تباید گمان کرد که این اشعار در انحصار شیعیان آن حضرت مانند سید بوصیری و دعبل بوده است. شاید جالب باشد اما از امام شافعی( یکی از ائمه اربعه اهل سنت) شعری به جامانده که آن را در رثای حضرت اباعبدالله(ع) سروده است. ترجمه برخی از ابیات این اشعار بدین شرح است:

"این حادثه از حوادثی است که خواب مرا ربوده و موی مرا سپید کرده است.

دل و دیده مرا به خود مشغول ساخته و مرا اندوهگین کرده است و اشک چشم، جاری و خواب از آن پریده است.

دنیا از این حادثه خاندان پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم متزلزل شده و قامت کوه‌ها از آن خواب ذوب شده است.

آیا کسی هست که از من به حسین پیامی برساند، اگرچه دل‌ها آن را ناخوش دارند؟!

حسین کشته‌ای است بدون جرم و گناه که پیراهن او به خونش رنگین شده،

عجب از ما مردم آن است که از یک طرف، به آل پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم درود می‌فرستیم و از سوی دیگر، فرزندان او را به قتل می‌رسانیم و اذیت می‌کنیم!

اگر گناه من دوستی اهل بیت پیامبر است، از این گناه هرگز توبه نخواهم کرد.

اهل بیت پیامبر در روز محشر، شفیعان من هستند و اگر نسبت به آنان بغضی داشته باشم، گناه نابخشودنی کرده ام."

امام حسین(ع) در شعر نو عربی

حادثه کربلا و عاشور و مقاومت امام حسین(ع) در برابر ظلم در شعر معاصر عربی هم بسیار نفوذ کرده است. صالح الاشمر(نویسنده و محقق ادبیات عرب) در یادداشتی که در المیادین نوشته از اشعار دو شاعر بزرگ معاصر عرب یاد می‌کند که در رثای امام حسین(ع) اشعار و قصایدی سروده اند.

یکی از این شعرا نزار قبانی است. شاعر سوریه ای که در سال 1998 در لندن از دنیا رفت. شاید بتوان قبانی را مشهورترین شاعر معاصر و نسبتا نوگرا و غرب گرای عرب دانست. با این حال، او چند قصیده در وصف و رثای سرور و سالار شهیدان دارد که شنیدنی هستند. مشهورترین شعر عاشورایی او با مطلع "يا لائمي حُبُّ الحُسَينِ أجَنّنا" آغاز می‌شود.

برخی از ابیات قبانی در وصف راه امام حسین(ع) بدین شرح است:

فَلقد تَشَرَبَ في النُخاعِ ولم يَزَلْ

سَرَيانُه حتىّ تَسلّطَ في الرُّكَبْ

مَن مِثلُهُ أحيى الكرامةَ حينَما

ماتَت على أيدي جَبابِرَةِ العَرَبْ

آدونیس و رویکرد جدید به داستان کربلا

علی احمد سعید إسبر معروف به آدونیس متولد ژانویه ۱۹۳۰ در روستای قصابین، سوریه است. او شاعر، مترجم، نویسنده و منتقد سوری است و می‌توان او را یکی از اثرگذارترین و برجسته‌ترین شعرای عرب دوره مدرن شناخت.

آدونیس در نیمه دوم قرن بیستم انقلابی مدرنیستی را در حوزه ادبیات رهبری کرد که اثر عظیمی بر شعر عرب برجای نهاد. در واقع، آدونيس با انتشار دو مجله مهم و جريان‌ساز به نام «مجله شعر» و «مواقف» سهم عمده‌اي در گسترش شعر و نقد نو در فرهنگ عربي ابفا کرد. چندان‌كه گاه از زمان انتشار اين مجلات به منزله مبداء تاريخي براي شعر نو عرب ياد مي‌شود، يعني شعر عربي پيش از مجله شعر و پس از آن.

آدونیس را می‌توان یکی از غرب گرا ترین و نو گراترین شعرای معاصر عرب دانست. برخی دیدگاههای او به حدی هنجارشکنانه بودند که در برخی از دوران توسط بعضی تندروها تهدید به مرگ شد.

نگاه آدونیس به شعر و هنر بسیار جالب است. او تاکید دارد که باید به تاریخ بازگردیم و در راستای مطالعه تاریخ نگاهی نو به دنیا و حوادث تاریخی داشته باشیم. او این نگاه جدید به هر پدیده و جور دیگر دیدن را ذات ادبیات معاصر و نجات ملتهای جهان سوم می داند.

آدونیس معتقد است خودش این مسیر را در طول زندگی حرفه ایش ادامه داده و به همین دلیل می‌گوید: "یادآوری می‌کنم اگر در دوران جدید فردی باشد که شعر و شعرا را ترویج و تشویق کرده باشد، من هستم. همیشه از چیزهایی که جدید بوده، حمایت کرده‌ام. هرچه را برای شعر انجام داده‌ام برای سایر هنرها هم مثل رمان و... هم کرده‌ام. اما برای اینکه شما یک قصیده زیبا و عمیق دربارهٔ «گل» بسرایید، باید بیولوژی، علم، تاریخ، محیط‌زیست و... را هم بدانید. ما دربارهٔ یک گل شعر می‌گوییم و فقط زیبایی‌اش را توصیف می‌کنیم. اما در همین زیبایی، محصور می‌مانیم."

غرض از این بیان این است که آدونیس همین نگاه را در مورد امام حسین(ع) هم دارد. او با نگاهی نو به حادثه تاریخی کربلا نگاه می‌کند و چنان نگاه شاعرانه و زیبایی به امام حسین(ع) و شهادتش دارد که در تاریخ شعر عرب بی نظیر است.

مشهورترین شعر او در وصف امام(ع) "مرآة الشاهد" نام دارد که بدین شرح است:

وحينما استقرّتِ الرّماحُ في حشاشةِ الحسينْ

وازّينَتْ بجسدِ الحسينْ

وداستِ الخيولُ كلّ نقطةٍ

في جسدِ الحسينْ

واستُلبتْ وقُسِّمت ملابسُ الحسينْ،

رأيتُ كلّ حجَرٍ يحنو على الحسينْ

رأيتُ كلّ زهرةٍ تنامُ عند كتفِ الحسينْ

رأيتُ كلّ نَهْر

يسير في جنازة الحسينْ.

( هنگامی که نیزه ها مانند گل در بوته زار حسین(ع) فرود می‌آمدند و بدن او را زینت می‌دادند و در این لحظه اسبان هر نقطه از بدن او را پایمال کردند و لباسهای حسین تقسیم شد و پاره پاره.... من دیدم که هر حجره ای بر محبت حسین(ع) بنا شده است... من دیدم که هر شکوفه و گلی روی شانه حسین خوابیده است... من دیدم که تمام نهرها از بدن مطهر حسین(ع) جاری شدند).

مشخص است که آدونیس نگاهی عارفانه به حادثه کربلا دارد. او حتی ضربات شمشیرها و نیزه ها را نیز مانند اجزای طبیعت می‌بیند که بر اندام امام(ع) که گویی کل هستی شده، روییده است.

فارغ از تایید یا عدم تایید این گاه، نو بودن رویکرد ادونیس به داستان شهادت اباعبدالله(ع) جالب است.

38