آداب روز عید قربان/ عید زدودن وابستگی های نفس به دنیا

دهم ذی الحجه یعنی روز عید قربان از اعیاد محوری در تقویم تاریخ شیعه است. در روایات ائمه ما برای این روز که پس از جریان آزمایش حضرت ابراهیم با ذبح پسرش اسماعیل و سربلندی این نبی عظیم الشان شکل گرفته آداب فراوانی ذکر شده است؛ از همین رو گفتگویی انجام داده ایم با دو تن از کارشناسان دینی که در ادامه می‌خوانید؛

حجت الاسلام مسعود مداح در خصوص عظمت روز عید قربان به گفت: «باید عرض کنم که این عید یکی از بزرگترین اعیاد مسلمین است و فضائل بسیاری برای آن بیان شده است. نگاه کنید که عید قربان پس از روز عرفه واقع شده است، از خصلت‌های روز عرفه پاک کردن روح و قلب انسان است، سپس حاجی که در روز نهم ذی الحجه در صحرای عرفات وقوف داشته، در روز دهم ذی الحجه وارد سرزمین منا می‌شود و می‌خواهد با سنگ زدن به شیطان، او را برای همیشه براند و بعد از آن مأموریت دارد تا تعلقات دنیوی و لذت‌های دنیا را ذبح کند تا خالصانه فقط برای خدا باشد. این روز باید عید باشد، باید یوم الله باشد چرا که انسان می‌خواهد به کمال الهی و فطرت بازگردد.

وی گفت: عید از ریشه «عاد یعود» در یک معنا به همین بازگشتن تعبیر شده است. همچنین خداوند متعال نیز با دیده رحمت خود از عذاب گناهکاران باز می‌گردد و درب رحمت خود را به سوی همه باز می‌کند، لذا حضرت امیرالمؤمنین علی (ع) می‌فرمایند «کُلُ‏ یَوْمٍ‏ لَا یُعْصَی‏ اللَّهُ فِیهِ فَهُوَ یَوْمُ عِیدٍ» یعنی عید روزی است که ما در آن معصیت پروردگار را انجام ندهیم. لذا اعیاد در اسلام با جشن‌های مرسوم در دنیای پوشالی امروز متفاوت است. عید در اسلام معنا دار می‌شود. چرا که اسلام بر عکس مکاتب دیگر که به دنبال شادی زودگذر و کاذب برای انسان‌ها هستند، به دنبال شادی حقیقی و آرامش واقعی است که این در مسیر عبودیت و تقوا محقق می‌شود. لذا می‌بینیم اعیاد اسلامی سراسر از اعمال عبادی و آداب و مستحبات است چرا که عید یعنی روز توجه، روز گناه نکردن، روز استغفار و توبه.

وی در خصوص آداب شب عید قربان گفت: در فضائل عید سعید قربان باید گفت که اولاً شب عید را سعی کنیم همه ما قدر بدانیم چرا که در روایتی از پیامبر خدا (ص) آمده است که حضرت فرمودند: مَن أحیَا اللَّیالِیَ الأَربَعَ وَجَبَت لَهُ الجَنَّةُ؛ یعنی چهار شب است که اگر کسی در آن شب زنده داری کند بهشت بر او واجب می‌شود. چهار شب را نام می‌برند که یکی از آن شب‌ها که اگر شخص شب زنده داری کند و مناجات و راز و نیاز کند، بهشت بر او واجب می‌شود لَیلَةَ النَّحرِ، شب عید قربان است. یا در حدیث دیگری خواندم که امیرالمؤمنین (ع) تعجب می‌کردند از اینکه کسی شب عید قربان بیکار باشد! و مناجات نکند! لذا می‌بینیم حضرت در توصیه‌ای به یکی از اصحاب فرمودند: إِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ تُحَافِظَ عَلَی لَیْلَةِ الْفِطْرِ وَ لَیْلَةِ النَّحْرِ.... فَافْعَلْ وَ أَکْثِرْ فِیهِنَّ مِنَ الدُّعَاءِ وَ الصَّلَاةِ وَ تِلَاوَةِ الْقُرْآنِ. یعنی حواست به شب عید قربان باشد و تا می‌توانی در این شب دعا کن و نماز به جا بیاور و تلاوت قرآن کن. یکی از کلیدهای ورود به مناجات برای اعیاد، زیارت سیدالشهدا علیه السلام است که امام صادق علیه السلام فرمودند: مَنْ زَارَ قَبْرَ الْحُسَیْنِ ع لَیْلَةً مِنْ ثَلَاثِ لَیَالٍ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَ مَا تَأَخَّرَ کسی که در سه شب زیارت امام حسین علیه السلام را بجا بیاورد خداوند متعال گناهان قبلی و بعدی او خواهد بخشید، راوی پرسید، الهی فدایت شوم، کدام شبهاست؟ حضرت پاسخ دادند: لَیْلَةَ الْفِطْرِ وَ لَیْلَةَ الْأَضْحَی‏ وَ لَیْلَةَ النِّصْفِ مِنْ شَعْبَانَ، شب عید قربان یکی از آن شب‌های پر برکت است. مخصوصاً حالا که به مصیبت و بلای این بیماری دچار شده و از توفیق زیارت امام حسین علیه السلام بی بهره هستیم، می‌توانیم از راه دور توسل کنیم و خودمان را بسازیم.

اعمال روز عید قربان

حجت الاسلام مداح در رابطه با اعمال روز عید گفت: در مورد اعمال روز عید نیز اول غسل بسیار مؤکد است. دوم نماز عید است که بسیار با فضیلت است، سوم دعاهای وارده در این روز مانند دعای چهل و هشتم صحیفه سجادیه یا دعای چهل و ششم صحیفه، چهارم خواندن دعای ندبه، پنجم قربانی کردن بسیار مستحب است که علی الخصوص امروزه و با توجه به شرایط اقتصادی و گرانی‌ها، اگر افرادی که می‌توانند این کار را کنند و گوشت آن را بین نیازمندان و افراد آبرودار توزیع نمایند بسیار شایسته و پسندیده است. پیامبر خدا (ص) خطبه‌ای را در روز عید قربان خواندند و فرمودند: امروز، روز دعا و خون قربانی هاست که می‌ریزید، فَمَن صَدَقَت نِیَّتُهُ کانَت أوَّلُ قَطرَةٍ لَهُ کَفّارَةً لِکُلِّ ذَنبٍ، حال اگر کسی نیت خود را خالصانه و برای خدا کندد، اولین قطره خونی که از قربانی بریزد، کفاره تمام گناهان اوست. فَعِجّوا إلَی اللّه پس دعا کنید به درگاه خدای متعال سپس پیامبر (ع) می‌فرمایند: فَوَالَّذی نَفسُ مُحَمَّدٍ بِیَدِهِ لا یَنصَرِفُ مِن هذَا المَوضِعِ أحَدٌ إلاّ مَغفورًا لَهُ، إلاّ صاحِبَ کَبیرَةٍ مُصِرًّا عَلَیها لا یُحَدِّثُ نَفسَهُ بِالإِقلاعِ عَنها؛ قسم به آنکه جان محمّد (ص) در دست اوست، از اینجا هیچکس بر نمی‌گردد، مگر آمرزیده شود، جز کسی که گناه کبیره انجام داده و بر آن اصرار ورزد و در دل خود، تصمیم بر ترک آن ندارد.

حجت الاسلام بهرام دلیر نیز به مناسبت عید قربان در گفتگو با گفت: تمام مناسک حج مثل طواف، منا و مشعر و قربانی‌اش برای این است که انسان به یک هوشیاری، بیداری و باخبری برسد. آن گم‌گشته حقیقی خویشتن خویش را پیدا کند. ما هر چیزی را که گم می‌کنیم شبانه‌روز به فکر هستیم که پیدا کنیم ولی در طول عمر خود را گم می‌کنیم یک‌بار به‌صورت جدی به دنبال خود نمی‌گردیم.

زدودن وابستگی های نفس به دنیا

این استاد حوزه و دانشگاه افزود: در عید قربان به ظاهر گوسفندی را ذبح می‌کنیم، بحث‌های ظاهری و فقهی همه محترم در شریعت آن چیزی که آمده را عمل می‌کنیم و لکن اگر این قربانی ما را متنبه نکند و به خویشتن خویش آگاهی پیدا نکنیم و مصداق بارز «مَنْ‏ عَرَفَ‏ نَفْسَهُ‏ فَقَدْ عَرَفَ رَبَّهُ» که از مسیر خودشناسی و خودیافتگی است که آدم به خدایافتگی می‌رسد از مسیر خودشناسی به خداشناسی می‌رسد، ظاهر بحث‌های شریعت جای خود، اما باطن آن در واقع ذبح کردن رذائل اخلاقی است. ذبح کردن و زدودن وابستگی‌های نفس به دنیا است.

وی ادامه داد: اینکه گوسفندی را در عید قربان می‌کشیم این عمل در حقیقت در لایه زیرینش نفس کشی است. شهوت به ثروت، انباشت سرمایه و دنیاگرایی را داریم ذبح می‌کنیم و اگر این نباشد به ظاهر حکم عمل کردیم و به اسرار و باطن آن نرسیدیم. من وقتی گوسفندی را ذبح می‌کنم باید یک به یک ریشه‌های طمع را ذبح کنم، ریشه‌های دنیاپرستی را ریشه‌کن کنم و هر چه ماسوی الله هست و به آن پرستش، دوستی و عشق پیدا کرده ام از آنها فاکتور بگیرم. چرا؟ چون عشق فقط سزاوار حضرت حق است. فقط خداوند سزاوار عشق است و عشق آدمی تا برای خدا وقف نشود مجازی است.

بهرام دلیر اضافه کرد: این هفتاد و دو ملت که به جان هم افتادند چون ندیدند حقیقت ره افسانه زدند. اگر عشق‌ها را به خداوند منان وقف کنیم و عاشق حضرت حق باشیم و به ماسوی الله به خاطر خدا عشق بورزیم به جان هم نخواهیم افتاد. به این معنا که من محمد و آل محمد (ص) را دوست دارم چون بندگان پاک و برگزیده حضرت حق هستند، انسان‌های نیک و پاکی هستند، پس عشق به پاکی، نیکی، فضائل اخلاقی و انسان‌های کامل عشق به پروردگار عالم است. لذا عید قربان بازتاب‌های سیاسی و اجتماعی فراوانی دارد.

وی سپس گفت: حقیقت امر این است که عید قربان برای فقرا است. کما اینکه زکات برای فقراست. منابع مالی اسلام غالباً برای تیشه به ریشه فقر زدن است و اگر به منابع مالی اسلام درست عمل شود، من به گمانم خیلی از فقرا مشکل شان حل می‌شود. ما شاید به همه امور بپردازیم ولی یادی از فقیر نمی‌کنیم. دورهمی، خودمانی و میان اقوام و فامیل خودمان و تمام اغنیاء گوسفندی را ذبح می‌کنیم و دور هم می‌خوریم. در این میان توجه به فقیر کجاست؟

بهرام دلیر اظهار داشت: عید قربان، قربانی کردن تمام مصادیق نفس‌پرستی و هوی و هوس است. ذبح کردن تمام رذائل اخلاقی در حوزه اخلاق است. ذبح کردن باورهای نادرست در حوزه اعتقادات و ذبح کردن تمام آسیب‌های اجتماعی در مسائل اجتماعی است. ذبح کردن تمام بداخلاقی‌های سیاسی در حوزه سیاسی است. پیوند عمیق و پیوستگی وثیق نهاد خانواده نیز پیام عید قربان است. هر چه به گسست منجر می‌شود را ذبح کنیم. گسست‌ها، رذائل اخلاقی، باورهای ناروا، خرافات و خیلی از چیزهایی که ریشه در دین و عقلانیت ندارد را ذبح کنیم. خانواده را حفظ کنیم و باورهای سالم و فضائل اخلاقی را حفظ کنیم.

وی خاطرنشان کرد: به آن محور اصلی عید قربان برگردیم که به‌نوعی ولایت علی بن ابی‌طالب (ع) و در زمانه ما ولایت امام زمان (عج) است. ببینیم امام ما از چه راضی است آن را بگوییم. به چه راضی است آن را انجام دهیم. به چه درآمدی راضی است از آن درآمد داشته باشیم. به چه زندگی ای راضی است از آن نوع زندگی داشته باشیم. به چه باوری راضی است از آن باور داشته باشیم. به چه اخلاقی راضی است از آن اخلاق داشته باشیم.

بهرام دلیر همچنین گفت: اگر ما به یک خودآگاهی و خودشناسی برسیم در واقع پیام عید قربان را دریافت کردیم. عید قربان و عید فطر بازگشت به اطاعت است. پس اطاعت پروردگار عالم عید دارد. در معصیت عیدی نیست. شادی‌هایی که عجین با معصیت است شادی نیست. باطنش آتش و افسردگی است. باطنش تمام چیزهایی است که به روح آدم آسیب می‌رساند. لذا به عنوان مثال یک ماه رمضان را روزه گرفتیم، اطاعت کردیم، این اطاعت پروردگار عالم عید دارد و عید فطر می‌شود. به مطاف و به عرفات رفتیم، از عرفات به مشعر برگشتیم، از مشعر به منا آمدیم. این همه اطاعت عید دارد و عید قربان می‌شود.

عید مؤمن زمانی است که اطاعت پروردگار عالم را می‌کند

وی افزود: عید مؤمن زمانی است که اطاعت پروردگار عالم را می‌کند و ماتم و مصیبت مؤمن زمانی است که حضرت حق را معصیت می‌کند. پس در عید قربان مطاعی به نام پروردگار عالم، مطیعی به نام عبد حضرت حق و آن مناجاتی که با پروردگار عالم می‌کند اینها عیدآور است. لذا طول عمر را می‌توانیم عید قرار بدهیم. به این صورت که در طول عمر فقط اطاعت حضرت حق کنیم. اطاعت حق عید مؤمن است و معصیت در واقع باطنش جهنم است. نه تنها در آخرت، دنیای آدم هم جهنم می‌شود.

بهرام دلیر سپس عنوان کرد: خیلی از مسائل اقتصادی، تورم، گرانی و … ریشه در غلط رفتن مسیر دارد. از اینها مهم‌تر گرانی اخلاق، کمبود عاطفه‌ها، مهرها و محبت‌هاست. به آسایشگاه‌ها مراجعه کنیم می‌بینیم پدرها و مادرها در حسرت دیدن فرزندان و نوه‌ها هستند و حسرت می‌کشند یکی به آن‌ها به سر بزند. این برای جامعه انسانی شکننده‌تر از هر گرانی است. مهر، محبت، اخلاق و باورهای سالم اگر نباشد آن جامعه، جامعه محل زندگی نیست.

وی در ادامه گفت: یک نکته درباره عید قربان این است که یهودیان سعی کردند تاریخ را تحریف کنند و بگویند حضرت ابراهیم (ع) اسحاق (ع) را برای ذبح برد و نه اسماعیل (ع) را. چرا که پیامبر اسلام از نسل اسماعیل است و پیامبران یهود از نسل اسحاق هستند. کلاً یهودی‌ها در طول تاریخ هر چه را که به ضررشان است تحریف کردند. اگر به جغرافیای سرزمین فلسطین و بیت‌المقدس را نگاه کنید، هر کجا یک تقویتی برای خود بیابند با تمام مشهورات تاریخی و متواترات خبری می‌جنگند تا آن را تصاحب کنند و مال خود کنند.

بهرام دلیر یادآور شد: در بحث‌های تفسیر کتاب مقدس، قرآن کریم و در منابع اسلامی مشهور است و جایی شک و شبهه نیست که اسماعیل (ع) بوده نه اسحاق (ع). در منابع تحریف نشده یهود و در ادیان آسمانی هم قربانی را اسماعیل (ع) معرفی کردند نه اسحاق (ع). در تاریخ یهود فقط دست بردن در قضیه قربانی کردن اسماعیل (ع) را نمی‌بینیم بلکه در کلیه گزاره‌های تاریخی دست می‌برند. حتی در حوزه باستان‌شناسی هم کارهای بسیاری کرده اند. فیلم می‌سازند تا القا کنند که ریشه یهودیت در بیت المقدس است و اینجا سرزمین یهودیان است و این تاریخ، تاریخ یهودیان است.

وی ادامه داد: تحریف‌های این‌چنینی در کتاب آسمانی‌شان نیز وجود دارد. امروز برای ما تورات اصلی باقی نمانده است. در بین کتاب‌های آسمانی انجیل و تورات از تحریف مصون نماندند. فقط در قرآن خود پروردگار عالم فرمود: «إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ». به قرآن کریم تا به حال نه کلمه‌ای اضافه و نه کاسته شده است. این فقط در یک مباحثه نمی گنجد کتاب‌ها دراین‌باره نوشته اند که قرآن کریم تحریف بردار نبوده است. اما در ادیان دیگر خود اندیشمندان بزرگ مسیحیت و یهودیت ادعا بر تورات و انجیل اصلی ندارند.

بهرام دلیر اضافه کرد: این تحریفات فقط به قصه اسحاق (ع) و اسماعیل (ع) محدود نمی‌شود. موارد فراوانی است که یهود به نفع خود دست به تحریف برده است و حقایق را عوض می‌کند. امروز اسرائیل در سرزمین اشغالی چه می‌کند؟ سرزمینی که از آن ادیان آسمانی و اسلام است. هر کجا رگه‌ها و تراثی از اسلام باقی است معمولاً سعی می‌کنند به نفع یهودیت مصادره و تصاحب کنند. این بحث‌ها را با ادعا نمی‌شود را ثابت کرد. بحث، بحث علمی و تاریخی است. بارها اندیشمندان ما برای مناظره‌های تاریخی اعلام آمادگی کردند. در تمام زمینه‌ها، در هر مکانی و رسانه‌ای خواستند حاضر به مباحثه و مناظره هستند. با مباحثه‌های علمی سندها ارائه شود که آیا اسحاق (ع) بوده یا اسماعیل (ع)؟ آن چیزی که در آئین ما و در کتاب و سنت ما مشهور است این است که حضرت اسماعیل (ع) بوده و حضرت محمد (ص) از این نسل است. با تحریف کردن این چیزها حقایق عوض نمی‌شود.

وی در پایان گفت: در بحث ولایت هم همین‌طور است. در جغرافیای اندیشه مسلمین خیلی از برادرها خواستند آیات ولایت را تحریف کنند که جانشین پیامبر، علی (ع) نبوده و فلان کس بوده است. با این تحریف‌ها فقط به تاریخ آسیب می‌رسانیم و ره به جایی نمی‌بریم. به نظر من این‌طور می‌آید که بحث عوض کردن نام اسماعیل (ع) و اسحاق (ع) تحریفی بیش نیست. والا اگر سند درست‌وحسابی دارند بسم الله ارائه دهند. مشهورات روایی و قرآنی ما و کتاب آسمانی ما شاهد بر این ادعا است که اسماعیل (ع) بود که به قربانگاه رفت و آن قصه معروف اتفاق افتاد.

منبع: مهر

24