فطریه بر چه کسانی واجب نیست؟/ کدام روزه‌ها قضا و کفاره دارند؟

زکات فطره و یا فطریه یکی از فروع دین اسلام است. بر کسی که خودش فقیر نباشد، واجب است برای خود و تمام کسانی که تحت تکفل او هستند، زکات فطره بپردازد.

برخی مراجع تقلید افراد تحت تکفل را شامل کسانی که شب عید فطر میهمان شخص هستند، نیز دانسته اند. اگر کسی که فطره بر او واجب است آن را پرداخت نکند، بر خود انسان واجب نمی شود. کارمندان و سربازان تحت تکفل دولت محسوب نمی شوند. پس از پایان یافتن ماه مبارک رمضان؛ یعنى در شب عید فطر، افرادى که داراى شرایط باشند، باید زکاتى بپردازند که مقدار و موارد مصرف آن خواهد آمد. این زکات به نام زکات فطره خوانده مى شود.

افرادى که زکات فطره بر آنها واجب است

۱- بالغ باشد.

۲- عاقل باشد.

۳- بنده کسى نباشد.

۴- فقیر نباشد. (توضیح المسائل، امام خمینی، مسئله ۱۹۹۱)

فطریه بر چه کسانی واجب نیست ؟

حق پرداخت فطریه

آیت الله سیستانی:

کسى که موقع غروب شب عید فطر، بالغ و عاقل است و بیهوش و فقیر و برده نیست، باید براى خودش و کسانى که نان خور او هستند، هر نفرى یک صاع که گفته می‌شود تقریبا سه کیلو است، از غذاهاى معمول در شهرش مانند گندم یا جو یا خرما یا کشمش، یا برنج یا ذرت به مستحق بدهد و اگر به جاى آن پول هم بدهد، کافى است.

آیت‌الله مکارم شیراز ی:

کسانی که درآمدشان نسبت به مخارجشان، در حد زندگی متعارف شرع کافی باشد، حال این شخص کارگر، کارمند، کشاورز، کاسب و ... باشد،‌ باید فطریه بدهد.

کسانی هم که درآمدشان به مخارجشان نخورد، مانند این که درآمدش ۱۹ و خرجش ۲۰ باشد. این شخص فقیر شرعی است و می‌تواند فطریه بگیرد؛ البته منظور زندگی بدون ریخت و پاش و تجملات است.

فطریه جنین در شکم مادر

آیت الله صافی گلپایگانی:

واجب نیست.

آیت الله حسین مظاهری:

پرداخت فطریه لازم نیست، ولی برای محافظت او مطلوب است.

فطریه کودک به دنیا آمده در رمضان

آیت الله سیستانی:

اگر پیش از غروب عید فطر بچه‏ دار شود، باید فطره کودک را بدهد.

آیت الله صافی گلپایگانی:

اگر بعد از مغرب شب عید فطر بچه‌دار شود، واجب نیست فطره او را بدهد؛ اگرچه مستحب است فطره کسانی را که بعد از مغرب تا پیش از ظهر روز عید نان خور او حساب می‎شوند، بدهد.

فطریه سرباز در حال خدمت

آیت الله مکارم شیرازی:

اگر تمکن مالى دارد، بنا بر احتیاط واجب خودش بپردازد.

آیت الله نوری همدانی:

در صورتی که نان خور پدر به حساب می آیند، به عهده پدر است و اگر هزینه آنان به عهده اداره مربوطه باشد؛ زکات فطره بر کسی واجب نیست.

پرداخت کفّاره بر چه کسانی وارد نیست؟

کفّاره جمع عبارت است از «جمع بین آزاد کردن یک بنده و گرفتن دو ماه روزه و اطعام شصت فقیر». این کفّاره در دو مورد تحقق مى‌‏یابد: یکى اینکه انسان روزه خود را با چیز حرام باطل کند و دیگر اینکه شخص مسلمانى را بى‌‏گناه و از روى عمد به قتل برساند.»

در رسالات و کتاب فقهی چند مورد برای پرداخت کفاره جمع بیان شده است:

۱. اگر کسی مرتکب قتل عمد شود، لازم است کفاره جمع بدهد.

۲. اگر شخص روزه دار به چیز حرامى روزه خود را باطل کند، چه آن چیز اصلاً حرام‏ باشد؛ مثل شراب، یا به جهتى حرام شده باشد، بنا بر احتیاط کفاره جمع بر او واجب می‌شود؛ یعنى باید یک بنده آزاد کند و دو ماه روزه بگیرد و شصت فقیر را سیر کند. یا به هر کدام آن‌ها یک مد که تقریباً ده سیر است گندم یا جو یا نان و مانند این‌ها بدهد و چنانچه هر سه برایش ممکن نباشد، هر کدام آن‌ها که ممکن است باید انجام دهد.

۳. اگر روزه دار دروغى را به خدا و پیغمبر (ص) نسبت دهد، کفاره جمع بنا بر احتیاط بر او واجب مى‏‌شود.

در مورد آزاد کردن بنده؛ چون در دنیای کنونی موضوعیت ندارد، در نتیجه اصلاً واجب نیست. چنان که از متن فوق (چنانچه هر سه برایش ممکن نباشد، هر کدام آنها که ممکن است) بر می‌آید.

در ادامه گزارش برخی از استفتائات مراجع عظام تقلید در خصوص مواردی که نیاز به پرداخت کفاره جمع است، بیان می‌شود:

آیت‌الله العظمی خامنه‌ای (مد ظله العالی):

سؤال: حکم کسی که با خوردن و نوشیدن حرام روزه خود را در ماه رمضان باطل نموده، چیست؟

جواب: در فرض مرقوم بايد شصت روز روزه بگيرد و يا شصت مسکين را اطعام نمايد و احتياط مستحب آن است که هر دو را انجام دهد.

آیت الله مکارم شیرازی:

سؤال: شخصی به خاطر افطار روزه ماه مبارک رمضان به وسیله فعل حرام کفاره جمع واجب شده بود، در حال اداء روزه های کفاره (۳۰روزمنفصل آن) بوده است که بار دیگر یکی از همین روزه های کفاره را به وسیله فعل حرام باطل کرده است. تکلیف این شخص چیست ؟

جواب: روزه ها را باید تکمیل کند و احتیاط آن است که کفاره ده مسکین را بدهد.

وظيفه کسى که قادر بر هيچ يک از سه کار براى کفاره نباشد

هرگاه هیچ یک از این سه کار ممکن نشود، هر چند «مُد» که مى تواند به فقرا اطعام کند و اگر نتواند؛ باید ۱۸ روز روزه بگیرد و اگر نتواند هر چند روز که مى تواند بجا آورد و اگر نتواند استغفار کند و همین اندازه که در قلب بگوید: «استغفراللّه» کافى است و واجب نیست بعداً که قدرت پیدا کرد کفّاره را بدهد.

آیت‌الله سیستانی:

سؤال: آیا می توان در کفاره جمع به جای ۶۰ روز روزه، به ۶۰ فقیر طعام داد؟

جواب: در افطار به حرام کفاره جمع به نظر آقای سیستانی واجب نیست و همان اطعام (۶۰) فقیر کافی است. فقط در کفاره قتل عمدی کفاره جمع هست و در این صورت باید شصت روز روزه بگیرد و ۶۰ فقیر را اطعام کند. یعنی به هر یک مد (۴/۳ کیلو) طعام بدهد (۷۵۰ گرم)؛ ولی نمی تواند به جای روزه فقط آنها را اطعام کند.

منبع: باشگاه خبرنگاران جوان

66