مواجهه اصولی با تندروها/ برخورد امام علی (ع) با متحجرترین گروه اسلامی چگونه بود؟/ وقتی امیرالمومنین با سفیه ترین قوم روبه رو شد

به گزارش خبر فوری ، با روی کار آمدن گروه های سلفی در اطراف ایران بار دیگر پرسشی در محافل مختلف دینی و سیاسی مطرح شده است. نحوه برخورد ما با گروه های متحجر و تندرو چگونه باید باشد؟ شیعه با توجه به تاریخش نباید مشکلی در حل این موضوع داشته باشد چرا که از همان ابتدا با این گروه ها برخورد داشته است.

بدون شک خوارج پدران واقعی گروه های سلفی تندرو و متحجر هستند که از ابتدای شکل گیری اسلام سعی در انحراف مسیر آن داشته و با تندروی های خود مشکلات بسیاری برای آن به وجود آوردند. آنها گروهی از مسلمانان تندرو و متحجر بودند که در انتهای جنگ صفین و در حالی که امام علی (ع) تا پیروزی فاصله بسیار کمی داشت با تهدید آن حضرت مانع از ادامه جنگ شده و بعد هم ایشان را مجبور به پذیرش حکمیت کردند. بعد از ماجرای حکمیت و رسوایی ابوموسی اشعری و عمروعاص مجددا به حضرت علی (ع) انتقاد کرده و ایشان را به علت پذیرش حکمیت سرزنش کردند. مدت کوتاهی بعد هم با شعار و ادعای لا حکم الا للّه از حضرت علی (ع) روی گردان شده و در بیرون کوفه اقامت گزیدند.

حضرت علی (ع) در ابتدا کاری به این گروه نداشتند اما خوارج در بیرون شهر غارت گری پیشه کرده و بسیاری از مسلمین را به شهادت رسانده و امنیت را از بین می بردند. در یکی از وحشیانه ترین نمونه ها، آنها عبدالله بن خباب بن ارت را که از دوستان امیرالمومنین بود به شهادت رسانده و شکم همسر باردارش را هم با خنجر شکافتند.

این اتفاق باعث شد امام علی (ع) که قصد لشگرکشی مجدد به شام را داشت به نهروان (محل حضور خوارج) رفته و با خوارج بجنگند. در پایان نبرد بیشتر نهروانیان تار و مار شده و عده قلیلی از آنها نیز به روستاهای اطراف گریختند. در پایان، یکی از همین افراد که فراری بود (یعنی ابن ملجم مرادی) امام علی (ع) را در مسجد کوفه به هنگام نماز به شهادت رساند.

اکنون پرسش این است که نحوه برخورد امام علی (ع) با این افراد که به عنوان نخستین گروه آنارشیست اسلامی و متحجر شناخته می شوند چگونه بوده است؟ بررسی نهج البلاغه و خطبه های آن حضرت می تواند کمک بسیار زیادی به ما در این زمینه کند.

با بررسی خطبه های حضرت علی (ع) به نکات مهم زیر در رابطه با خوارج پی می بریم:

الف. بزرگترین خطای فکری خوارج؛ از بین بردن مرز اسلام و گناه کبیره

بزرگترین اشتباه خوارج که آنها را به یک گروه تروریست و خطرناک و متحجر تبدیل کرد و از مسیر حق دورشان نمود، گرایششان به ترکیب گناه و کفر بود. از نظر آنها هر که گناه کبیره کند کافر است و باید با آن همچون مسلمانی که از دین برگشته برخورد کرد. از این رو آنها افراد بسیاری را به قتل رسانده و خشونت را به اوج رساندند. روشی که امروز هم توسط برخی گروه های سلفی - تکفیری پی گرفته می شود.

حضرت علی (ع) در خطبه ای این مساله را به خوبی تشریح می کنند. ایشان می فرمایند: " اگر مخالفت شما (با من) براى اين است كه گمان مى ‏كنيد (در نصب حكمين و تن دادن به حكميّت ايشان) خطا كرده و گمراه شده‏ ام، پس چرا همه امّت محمّد، صلّى اللَّه عليه و آله، را به گمراهى من (به گمان خود) گمراه مى‏ دانيد، و آنان را به خطاى من مى‏ گيريد و به گناه من تكفيرشان مى ‏نماييد (بطوري كه) شمشيرهاتان را كه بر دوشهايتان است بر جاهاى سلامت و هم بر مواضع بيمارى فرود مى ‏آوريد (مقصّر به گمان خود و بى تقصير هر دو را مى‏ كشيد) و كسي را كه (به گمان شما) گناه كرده با كسى كه گناهى مرتكب نشده خلط مى‏ كنيد، (همه را كافر مى ‏پنداريد) و مى‏ دانيد رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله زنا كننده ‏اى را كه همسر داشت سنگسار كرد و بعد بر او نماز گزارده و (با اينكه عقيده شما بر اين است كه كفر مانع از ارث بردن است و اگر چه وارث مسلمان باشد) ميراثش را به كسان او داد."

ب. سخن حقی که برداشتی باطل از آن شد

حضرت علی (ع) یکی از بزرگترین خطاهای فکری خوارج و متحجرین را برداشت اشتباه از آیات قرآن می داند. خوارج معتقد بودند به حکم آیه "انّ الحکم الّا لله" پس هر حکم و حکومتی از خداوند است و لذا جامعه احتیاج به یک انسان که زعیم و رهبر باشد ندارد و به همین دلیل هم آنها به قول ویل دورانت، تبدیل به آنارشیست های اسلامی شدند و تشکیل هر نوع حکومتی را مخالفت با خدا دانستند.

حضرت علی (ع) در پاسخ به این مساله فرمودند: " گفتار حقّى است { شعار لا حکم الا لله} كه به آن باطلى اراده شده. آرى حكمى نيست مگر براى خدا، ولى اينان مى‏ گويند: زمامدارى مخصوص خداست. در حالى كه براى مردم حاكمى لازم است چه نيكوكار و چه بدكار، كه مؤمن در عرصه حكومت او به راه حقّش ادامه دهد، و كافر بهره ‏مند از زندگى گردد، و خدا هم روزگار مؤمن و كافر را در آن حكومت به سر آرد، و نيز به وسيله آن حاكم غنائم جمع گردد، و توسط او جنگ با دشمن سامان گيرد و راهها به سبب او امن گردد و در امارت وى حق ناتوان از قوى گرفته شود، تا مؤمن نيكوكار راحت شود، و مردم از شرّ بدكار در امان گردند."

ج. دشمن اصلی مسلمین خوارج نیستند

حضرت علی (ع) همیشه تاکید داشتند که خوارج دشمن اصلی نیستند و دشمن اسلام در حال حاضر (در زمان حضرت علی (ع)) معاویه است و به همین دلیل یاران خود را از ادامه جنگ و تعقیب خوارج بر حذر داشتند. ایشان معتقد بودند خوارج قدرت فهم نداشتند اما نیت بدی هم نداشتند، بر خلاف معاویه که از حق باخبر بود اما با قصد و عمد خود می خواست آن را نابود کند.

حضرت علی (ع) در این زمینه فرموده اند: " بعد از من خوارج را نكشيد، زيرا کسی که مى ‏خواسته حق را به دست آورد و خطا كرده (گمراه شده) مانند كسى نيست كه در راه باطل قدم نهاده و آن را دريافته است."

د. خوارج سفیه بودند

بدون شک واژه سفیه بهترین صفت برای خوارج است. همانطور که بیان کردیم، نیت بسیاری از آنان بد نبود اما هیچ درکی از موقعیت جامعه اسلامی و حتی کلام اسلامی نداشتند. از این رو حضرت علی (ع) با آنان به عنوان بزرگترین جاهلان اسلامی برخورد کردند.

امام علی (ع) خطاب به خوارج فرموده اند: " من شما را مى ترسانم، از آن گاه كه كشته در كنار اين رود، يا در پست و بلند اين بيابان به خاك افتاده باشيد، بدون آنكه، نزد پروردگار خود حجتى يا دليلى روشن داشته باشيد. اين دنياى ناپايدار به ورطه هلاكتان افكند و قضاى الهى شما را به دام خود كشيد.

بسا شما را از «حكميت» منع كردم و شما سر بر تافتيد و مخالفت ورزيديد، چون كسانى كه عهد و بيعت شكسته باشند. تا بناچار رأى خود با خواست شما هماهنگ كردم. براستى، مردمى سبك مغز و سفيه و نابردبار هستيد. -اى بى ريشه ها- من هيچگاه برايتان موجب شرّى نبوده ام و نخواسته ام به شما زيانى برسانم. "

حضرت پس از پیروزی بر خوارج فرمان داد لشکرش به کوفه باز گردد. آنگاه با سربازان همراهش کنار اجساد خوارج آمد و با تاثر فرمود :

بوسا لکم لقد ضرکم من غرکم فقیل له : من غرهم ... یعنی: رنج و سختی بر شما باد. راستی آن که شما را فریفت زیانی مهم و جبران ناپذیر بر شما وارد ساخت .

ه. چشم فتنه ای که کور شد

حضرت علی (ع) قیام خوارج و افرادی شبیه به آنها را "چشم فتنه" می نامد. این بدین دلیل است که بیشتر پیروان این فرقه از مسلمانان عابد اما نافهم و غیر بصیری بودند که حق و باطل را در خود پنهان نموده بودند. برخی از آنان زهاد و پاکانی بودند که بدترین افعال را علیه اسلام انجام می دادند و از این جهت فتنه ای بودند که البته جنگ با آنها هم جرات و شجاعت می خواست، چرا که به نوعی جنگ با خودی بود و ممکن بود ظاهر اندیشان را به گمراهی بکشاند.

حضرت علی (ع) در همین رابطه و پس از شکست نهروانیان فرمودند: فانا فقات عین الفتنه و لکم یکن لیجتره علیها احد غیری بعد ان ماج غیهبها و اشتد کلبها. یعنی: "من چشم این فتنه را درآوردم . جز من هیچ کس جرات چنین کاری نداشت . پس از آن که موج تاریکی و شبه ناکی اش بالا گرفته بود و هاری اش فزونی یافته بود ."

ی. پیش بینی آینده، فتنه خوارج تمامی ندارد

تا زمانی که جهل وجود داشته باشد، تحجر هم وجود خواهد داشت. حضرت علی (ع) خود فرموده اند که فتنه خوارج تمامی ندارد. پس از جنگ نهروان، یکى از اصحاب امام گفت: همه خوارج هلاک شدند و دیگر اثرى از آنها باقى نمانده است. امام (ع) فرمود: کلا و الله‏ انهم نطف فى اصلاب الرجال و قرارات النساء کلما نجم منهم قرن قطع حتى یکون آخرهم لصوما سلابین. یعنی: " نه به خدا، آنها نطفه‏ هایى در پشت مردان و زهدان زنان خواهند بود که هر زمان شاخى از آنها سر برآورد، بریده می‌شود تا اینکه آخرشان دزد و راهزن خواهند شد."

منبع: خبر فوری

38