مروری بر زندگی پربار آیت الله حسن زاده آملی/ نگینی در عالم عرفان و فلسفه اسلامی

زندگینامه :
آیت الله حسن‌زاده آملی در اواخر سال ۱۳۰۷ هجری خورشیدی در روستای ایرایلاریجان آمل متولد شد. وی در سن شش سالگی، به مکتب خانه رفت و خواندن و نوشتن یادگرفت. سپس وارد دورهٔ ابتدایی دروس حوزوی شد.

وی در شهریور ۱۳۲۹ خورشیدی به تهران آمد و چند سالی در مدرسهٔ حاج ابوالفتح به سر برد و باقی کتب حوزوی را نزد سید احمد لواسانی خواند. چندین سال در مدرسهٔ مروی به سر برد و زیر نظر محمدتقی آملی و ابوالحسن شعرانی به مدت ۱۳ سال درس خواند و از او اجازهٔ اجتهاد دریافت داشت.
در سال ۱۳۴۲ هجری شمسی به قصد اقامت در قم، تهران را ترک گفته و پس از ورود به قم، آغاز به تدریس معارف حوزوی و فنون ریاضی نمود. ایشان در قم نزد علامه سید محمدحسین طباطبایی، و به سفارش وی از سید محمدحسن الهی طباطبایی استفاده برده است.

عرفان و فلسفه:
آیت‌الله حسن‌زاده آملی نگاه واحدی به سنت فلسفی اسلامی دارد. ایشان آثار فلسفه و عرفان اسلامی را در مسیر واحدی می‌بیند. یعنی جمع بین دین و فلسفه و عرفان را دنبال می‌کند. ایشان در فلسفه بیشتر حکمت متعالیه را دنبال می کند و اصالت وجودی است. در عرفان نیز دنباله رو ابن عربی است و بارها کتاب فصوص الحکم ابن عربی را تدریس کرده است. همّ و سعی علامه حسن زاده جمع بین‌ملاصدرای فیلسوف و ابن عربی عارف است. یکی از علایق ایشان در فلسفه و عرفان، جمع بین وحدت وجود تشکیکی ملاصدرا و وحدت شخصی وجود ابن عربی است.

اشعار :
یکی از علایق علامه آملی سرودن اشعار عرفانی است. غزل زیر یکی از اشعار روزگار جوانی علامه است که آن را در مدرسه مرحوم حاج ابوالفتح در تهران سروده است:

چشم گر غیر تورا بیند بدونش سر کنم
دل اگر نبود به یادت از نهادم در کنم
دست گر سوی کسی خواهد رود او را زتن
قطع بنمایم به بی دستی جهانی سر کنم
گر به سوی کوی غیرت پای را باشد گذر
در میان آتشش بنهاده خاکستر کنم
گر نباشد گوش من اندر پی فرمان تو
بی شکی این هر دو گوشم را به آنی کر کنم
گر زبان غافل شود از ذکر تو ناید به کار
بازوی قدرت به کار آرم ز بیخش بر کنم
لوح دل را محو بنمایم ز یاد این و آن
نام نیکوی تو را بالا سرم افسر کنم
خانه فرعون از نام تو بُد مَهد امان
من که دارم خانه دل نام تو چون سر کنم
بی زبان و دست و پا و چشم و گوش آیم به سوت
گر رسد دست من از این کار هم برتر کنم
در دو عالم افتخارم بس تویی مولای من
ای خوش آن ساعت که از شوق تو چشمی تر کنم
چون تویی باشی مرا یار عزیز و مهربان
ظلم باشد دیو را با خویشتن همسر کنم
من که دانم تو بصیری و لطیفی و علیم
چون توانم در حضورت کاری از منکر کنم
آنچه دیدی از حسن بگذر خداوندا که وی
ناله دارد رو سیه چون رو صف محشر کنم

ریاضیات :
در مورد دانش ریاضی علامه حسن زاده آملی سخنان و نظرات بسیاری گفته شده است. برخی مردم داستانهایی عجیب در مورد علامه و علم او در ریاضیات نقل کرده اند. به طور مثال، برخی می گویند ایشان با دانشمندان و اساتید ریاضیات به بحث نشسته و حتی به آنها درس داده است. فارغ از اینکه این داستانها را باور کنیم یا نه این مشخص است که علامه تاکید زیادی بر ریاضیات دارد.
از نظر ایشان، هر موجودی در عالم قدر و اندازه ای دارد و بهره ای از وجود گرفته است که آن موجود را می سازد. فهم این قدر و اندازه از طریق ریاضیات به دست می آید. بنابراین، ریاضیات نزد علامه حسن زاده در راستای الاهیات و وجودشناسی است.
علامه در علم هیئت و هندسه هم تبحر خاصی دارد و کتاب المجسطی بطلمیوس و هندسه اقلیدس را در حوزه درس داده است.

علوم غریبه :
علامه حسن زاده آملی در علوم غریبه نیز تبحر دارد و تعالیمی از ایشان در مورد علم جفر و رمل و سیمیا و کیمیا منسوب است. با این حال، ایشان در مورد علوم غریبه چنین می گویند ک: "شعبده علم سیمیاست، که باز در خیال است ، ولى نفوس قدسى در خارج از محل خیال ، چه خیال خویش و چه خیال مخاطبان و حضار تصرف می کند. براى رسیدن به آن باید مراقبت کرد...."
بنابراین مشخص است که ایشان صفای دل و مراقبت را راه رسیدن به علوم الهی می دانند و نه علوم غریبه .

38