جریان تکفیری باعث دین‌گریزی می‌شود/ آموزه‌های عقلانی اسلام باید ترویج شود

به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا ، سید محسن میری ، استاد دانشگاه تهران و رئیس جامعه المصطفی العالمیه نمایندگی تهران، در هفتمین دوره کوتاه مدت علمی با عنوان «اسلام و مسائل معاصر» که در جامعةالمصطفی‌العالمیه در حال برگزاری است درباره موضوع «اسلام و عقل» اظهار داشت: یکی از موضوعاتی که در ارتباط با اسلام و عقل می‌توان روی آن تمرکز کرد، آموزه‌های اسلامی است که در ارتباط با بحران‌ها و چالش‌هایی که برای انسان در عصر حاضر اتفاق می‌افتد، دستورات، ارزش‌ها و بایدها و نبایدهایی را مطرح می‌کنند که می‌توانند این چالش‌ها را مدیریت کنند و وضعیت مناسبی ایجاد کنند. این آموزه‌ها وقتی به افراد غیر مسلمان نیز عرضه می‌شود، آنها نیز با عقل تجربی خویش با این آموزه‌ها همراه می‌شوند. به نظر می‌رسدکه عقلانیت آموزه‌های دینی به گونه‌ای است که فقط برای مسلمانان نیست و برای همه بشریت است.

وی با اشاره به این مهم که آموزه‌های دینی و ارزش‌های عام اسلام برای تمام بشریت است و نه فقط مسلمانان افزود: این آموزه‌ها باید با روشی مناسب با سنت تطبیق داده شوند. چالش‌هایی که در دوره معاصر با آنها مواجهیم در این جلسات به خوبی به آنها پرداخته شده است. چالش‌هایی دیگری مانند محیط زیست و جنسیت مسائلی هستند که ذهن بشر را به خود مشغول کرده‌اند. باید به صورت مورد پژوهانه و مطالعه سیستماتیک به آنها پرداخت.

استاد دانشگاه تهران با اشاره به اینکه مهم‌ترین چالش پیش روی مسلمانان مسئله تکفیر، فرقه‌گرایی، و افراطی‌گرایی است و این باید با یک رویکرد اسلامی-عقلانی مورد توجه قرار گیرد، گفت: پرداختن به مسئله تکفیر نشان می‌دهد که تا چه اندازه دامنه عقلانیت آموزه‌های اسلامی وسعت دارند که می‌تواند راهکارهایی را برای مقابله با این پدیده در جوامع مسلمان و غیرمسلمان ارائه دهند.

میری با اشاره به اینکه افراطی‌گری ادعا دارد که باور و صدق با من است و دیگر مسلمانان نسبتی با اعتقادات ما و حقیقت ندارند، گفت: در این رویکرد به نحو ساده‌انگارانه، احساسی و غیرعاقلانه مسلمانان به دو گروه تقسیم می‌شوند: آنهایی که با ما هستند و آنهایی که نیستند و در واقع گروه‌ها یا افردای که با ما نیستند تضییع حقوق آنها کاری رواست. بدین ترتیب جواز برادرکشی، از بین بردن ظرفیت عظیم انسانی، نفرت آفرینی، ایجاد تفرقه، ترویج فرهنگ خشونت برای پیشبرد اهداف، از دست دادن فرصت هم‌افزایی، نابود کردن کشورهای اسلامی، ایجاد عقب افتادگی در کشورهای اسلامی، القای ناکارآمدی مسلمانان در امور خود، وابسته کردن کشورهای مسلمان به استعمار از جمله پیامدهای به کارگیری رفتارها و باورهای تکفیری است.

وی با اشاره به تلاش‌های اسلام‌هراسانه جریان‌های تکفیری گفت: گروه‌ها و جریان‌های تکفیری با آوردن یک انسان بی‌گناه در مقابل دوربین و نشان دادن اجزای داخلی بدن او اسلام‌هراسی را در اذهان جهان به وجود می‌آورند. این اسلام هراسی سخاوتمندانه که آنها در رسانه‌های جهان تبلیغ می‌کنند نتیجه این نگاه تکفیری است که امروز با آن مواجهیم. این جریان به دلیل عداوت بیش از حدی که با اکثریت مسلمانان دارد به راحتی ابزار دست کسانی قرار می‌گیرد که دشمنان اصلی مسلمانان هستند و در واقع این جریان‌ها در زمین آنها بازی می‌کنند و اهداف دشمنان اسلام را با دست خود پیاده می‌کنند.البته روشن است که این پدیده به طور ناگهانی و غیر منتظره ایجاد نشده است و در گذشته نیز با آن روبرو بودهایم اما در این ایام عمیق‌تر شده است.

میری با بیان اینکه خداوند در آیه 108 سوره انعام می‌فرماید: وَلا تَسُبُّوا الَّذِینَ یَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللّه‏ِ فَیَسُبُّوا اللّه‏َ عَدْواً بِغَیْرِ عِلْمٍ کَذلِکَ زَیَّنّا لِکُلِّ أُمَّةٍ عَمَلَهُمْ ثُمَّ إِلی رَبِّهِمْ مَرْجِعُهُمْ فَیُنَبِّئُهُمْ بِما کانُوا یَعْمَلُونَ (و دشنام ندهید کسانی را و چیزهایی را که مشرکان عبادت آن‏ها را می‏‌کنند غیر از خدا، پس این سبب شود که آن‏ها از روی جهل و دشمنی دشنام به خدا دهند. همین نحو زینت دادیم بر هر قوم و طایفه در نظر آن‏ها عملشان را. پس از این بازگشتِ آن‏هاست به سوی پروردگار خود پس آن‏ها را آگاه می‏‌کند به آنچه بودند عمل می‏‌کردند) گفت:این آیه شریفه دلالت‌های متعددی به رویکرد عقلانی در مواجه با افراط گرایی مطرح می‌کند.

وی با اشاره به اینکه اولین دلالت این آیه به رویکرد احساسی و افراطی‌گرایانه جریان تکفیر به دیگران و مقدسات آنهاست گفت: در واقع اشاره می‌کند که اهانت به مقدسات دیگران نه تنها مشکل را حل نمی‌کند بلکه سبب پیچیده‌تر شدن موضوع می‌شود. آیا عاقلانه است که انسان رفتاری کند که بحران را بدتر کند؟ این عاقلانه نیست.

رئیس جامعةالمصطفی‌العالمیه نمایندگی تهران در توضیح دلالت دوم آیه گفت: اگر شما مسلمان‌ها به مقدسات آنها اهانت کنید آنها نیز به مقدسات شما اهانت می‌کنند. آنگاه که علم، آگاهی و عقل از بین می‌رود و احساسات غالب می‌شود، آنجاست که افراطی‌گرایی غلیان می‌کند. واقعیت مطلب این است که آنجایی که علم نیست طبعا انسان سرمایه علمی ندارد که حجت خود را بیان کند. بنابر این به سرمایه احساس روی می‌آورد و به این شکل است که توانایی مدیریت دانش خود را ندارد و نتیجه این است که به تندی و خشونت روی می‌آورد یا به دلیل جهلشان به افراط روی می‌آورند یا برای اثبات دلیل خود به خشونت روی می‌آورند.

میری در تبیین دلالت سوم آیه گفت: ما نباید از روشهایی استفاده کنیم که مسبب نقض هدف شود. مگر هدف ما سعادت بشر و رساندن پیام رحمت به همه جهان نیست؟ اگر این هدف است روش‌ها هم باید متناسب با این هدف باشد.

وی با اشاره به دلالت چهارم آیه گفت: صرف اینکه به عنوان یک انسان و حتی مسلمان فکر کنیم که عملمان درست و خوب است، این موجب حقانیت روش نمی‌شود. روشی حق است که بتواند ما را به اهداف برساند.

میری با اشاره به دلالت پنجم آیه گفت: افراطی‌گری موجب و تولیدکننده افراطی گرایی بعدی است و بازتابش گروه افراطی را می‌گیرد. وقتی به مقدسات توهین شود و کشت و کشتار شود طرف مقابل نیز همین کار را خواهد کرد.

وی در توضیح دلالت ششم آیه با اشاره به اینکه رفتار افراطی نادرست و نامعقول موجب می‌شود هیمنه اسلام نیز مورد هجوم قرار گیرد گفت: دشنام دادن مقدسات اسلام موجب تنزل شوکت مسلمانان می‌شود.

میری با اشاره به اینکه در قرآن کریم در موارد متعددی تاکید می‌کند که باید زمینه‌های مشترک بین ما و دیگران بیشتر شود و زمینه های تفاهم بیشتر ایجاد شود گفت: در آیه 64 آل عمران «قُل یا أَهلَ الکِتابِ تَعالَوا إِلىٰ کَلِمَةٍ سَواءٍ بَینَنا وَبَینَکُم أَلّا نَعبُدَ إِلَّا اللَّهَ وَلا نُشرِکَ بِهِ شَیئًا وَلا یَتَّخِذَ بَعضُنا بَعضًا أَربابًا مِن دونِ اللَّهِ ۚ فَإِن تَوَلَّوا فَقولُوا اشهَدوا بِأَنّا مُسلِمونَ» (بگو: ای اهل کتاب! بیایید به سوی سخنی که میان ما و شما یکسان است؛ که جز خداوند یگانه را نپرستیم و چیزی را همتای او قرار ندهیم؛ و بعضی از ما، بعضی دیگر را -غیر از خدای یگانه- به خدایی نپذیرد.) دستور می دهد که گفت‌وگو کنید و به وجوه مشترک خود بپردازید. انسانها به هم نزدیک شوند و به تفاهم برسند اما افراطیگری سعی می‌کند زمینه‌های مشترک اسلام و دیگر ادیان را از بین ببرد و باعث شود که زمینه تفاهم از بین برود و دشمنی و کینه ایجاد شود. به این ترتیب افراطیگری سرمایه‌های وجودی خود را نابود می‌کند در حالی که قرآن می‌فرماید« واعدولهم مااستتعتم» از امکانات برخوردار باشید. تربیت ما این است که از عقلانیت برخوردار باشیم. این را جریان تکفیری رد می‌کند و در واقع این سرمایه‌های مشترک ما است و برای رسیدن به آن اهداف مقدسیک سرمایه اساسی است و جریان تکفیر این سرمایه را از بین می‌برد.

وی با اشاره به اینکه این آیه مسلمانان را به ایجاد ظرفیت‌های بالاتر ترغیب می‌کند که با ادیان دیگر صحبت کنید و این باعث بالا رفتن ظرفیتهای فرهنگی می‌شود، گفت: اما جریان تکفیری از گفت‌وگو می‌ترسد و احساس حقارت می‌کند و سعی می‌کند کار خود را با احساس و برخورد تند جلو ببرد و خشونت را بر گفت‌وگو مقدم دارد.

میری با اشاره به آیه « وَلا تَسُبُّوا الَّذِینَ یَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللّه‏ِ فَیَسُبُّوا اللّه‏َ عَدْواً بِغَیْرِ عِلْمٍ کَذلِکَ زَیَّنّا لِکُلِّ أُمَّةٍ عَمَلَهُمْ ثُمَّ إِلی رَبِّهِمْ مَرْجِعُهُمْ فَیُنَبِّئُهُمْ بِما کانُوا یَعْمَلُونَ» ( دشنام ندهید کسانی را و چیزهایی را که مشرکین عبادت آن‏ها را می‏کنند غیر از خدا، پس این سبب شود که آن‏ها از روی جهل و دشمنی دشنام به خدا دهند. همین نحو زینت دادیم بر هر قوم و طایفه در نظر آن‏ها عملشان را. پس از این بازگشتِ آن‏هاست به سوی پروردگار خود پس آن‏ها را آگاه می‌‏کند به آنچه بودند عمل می‏‌کردند)، گفت: حتی مشرکانی که طرف پیامبر بودند «الله» را به عنوان خالق قبول داشتند اما رفتار غیرعقلانی مسلمانان باعث شد که مشرکان عقیده خود را زیر پا بگذارند و «الله» را سب کنند.

وی در بخش دیگری از صحبتهای خود با اشاره به اینکه رویکرد اسلام ضد گرایش ماکیاولیست گفت: هدف هرچقدر مقدس باشد از روشهای نامقدس نمی‌شود استفاده کرد. همانگونه که در جنگ‌ها نباید درختان را برید و آب را به روی دشمن بست و سر دشمنان را برید و این همان رویکردی است که به اسلام قداست می‌دهد.

میری با اشاره به اینکه یکی دیگر از اصول عقلانی عبارت از تألیف قلوب است یعنی با حمایت‌ مادی و معنوی سعی می‌کنیم غیرمسلمانان را جذب کنیم گفت: اما جریان تکفیری این چهره اسلام را از غیر دریغ می‌کند و به جای آن تفرقه و نفاق را جایگزین می‌کند.

وی نکته دیگر آیه را این دانست که نیت خیرخواهانه برای اینکه یک کار خوب تلقی شود کافی نیست و ممکن است ویرانگر و مخرب باشد گفت: مسلمانانی که روی علاقه به مقدسات ادیان دیگر اهانت می‌کنند نیت خوبی دارند اما رفتارشان جاهلانه است. بنابر این نیت خوب لازم است با عملی که ما را به هدف برساند همراه باشد.

میری با اشاره به اینکه در حالی که فقر، بی‌عدالتی، عقب‌افتادی صنعتی و تکنولوژی برای بسیاری از جوامع اسلامی را دربرگرفته است و کشورهای اسلامی با اولویت‌بندی باید دست به دست هم بدهند و آن مشکلات را حل کنند گفت: اما جریان تکفیری بدون داشتن قدرت تشخیص اولویت‌ها به فکر ایجاد تفرقه در جامعه است. نکته‌ای که جریان تکفیری مورد غفلت قرار داده است یک اصل عقلانی است و آن عدم توجه به پیامدهاست.

وی با بیان اینکه این اصل عقلانی را پیامبر صلی الله علیه و آله اینگونه فرمود: «فانّی أوصیک اذا أنت هممت بامر فتدبر عاقبته، فان یک رشداً فامضه وان غیاً فانته عنه؛ به تو سفارش می‌کنم هر وقت تصمیم بر کاری گرفتی، به پایان آن بیندیش؛ اگر آن را درست و مطابق مصلحت دیدی انجام بده و اگر نادرست و گمراه کننده بود از انجام دادن آن خودداری کن.»گفت: جریان افراطی به این توجه نمی‌کند چرا که اکر توجه میکرد متوجه می شد اختلافات مذهبی باعث رانده شدن مردم از دین می شود

میری در توضیح آن گفت: هنگامی که در اروپا مردم مشاهده کردند که برای اثبات حقانیت باید خون صدها هزار نفر ریخته شود و نزاع کاتولیک‌ها و پروتستان‌ها باعث قربانی انسان‌ها می‌شود؛ جریان عقل‌گرایی ضد دین را به وجود آوردند و جریان تکفیری در واقع با دامن زدن به اختلافات و خشونت دین گریزی را ترویج می کند.

منبع: تسنیم

10