نظر مراجع در مورد مهریه‌های سنگین
مهریه اگرچه یک موضوع تاسیسی در نهاد اسلام نیست اما این روزها بسیاری بر حسب الزام تعیین آن درشرع، با تعیین صداق‌های صد درصد مغایر با سنت نبوی، در صدد سوء استفاده از این فرهنگ حسنه برآمده‌اند.
همان‌طور که در قرآن کریم ذیل آیه ۴ سوره نساء آمده است مردان امت اسلامی در تشکیل خانواده نه سفارش به پرداخت مهریه، بلکه ملزم به ایفای آن شده‌اند، اما کدام مهریه؟ مهریه‌های متعارف یا مهریه‌های پرداخت نشدنی!؟
نحله یا مهریه که در کلام الله مجید با عنوان صداق از آن شده است به استناد لغت‌شناسان از ماده صدق اخذ گردیده و بر آن جهت به صداق شهرت یافته است که از صداقت مرد در علاقمندی خود به زن حکایت دارد، نه یک وعده دور از عمل که با استناد به پرونده‌های آرشیوی و موضوعات مفتوحه در ستاد مردمی دیه عشر آن‌ها نیز علی‌رغم پیگیری‌های قانونی پرداخت نمی‌شود.
اسلام در مورد میزان مهریه به دلیل توافقی بودن آن و البته تفاوت موضوع استطاعت افراد معیار معینی را مطرح نکرده و بر همین اساس برای میزان مالی یا مهرالمسمی که حین عقد تعیین می‌شود سقف محدودی قایل نشده است.
در ملائت یا نهایت تعهد مرد اگرچه شارع ورود نکرده است، اما با توجه به مستندات دیگر قرآنی نظیر آنچه در آیه ۲۰ سوره نساء آمده از مهریه تحت عنوان «قنطار» یا همان «مال انبوه» یاد شده است.
در کتب تاریخی افزون بر این عبارت احادیث متعددی هم اگر چه بر مالیت مطلوب مهریه تاکید دارد اما در مقابل روایات متواتری در باب استحباب مهریه‌های هم مطرح شده است که تاکید دارد این میزان شایسته نیست از مهرالسنه (پانصد درهم یا پنجاه دینار) تجاوز نماید. توصیه‌ای که البته این روزها چندان توجهی به آن نشده و به تبع حبس ۴۵۰۰ نیروی انسانی فعال کشور و گرفتاری هزاران جوان را در شعب مختلف دادگاه‌های خانواده شاهدیم.
فارغ از حبس این دسته از بدهکاران غیربزهکار، موضوع مهریه یکی از مباحث مهم حقوق اسلامی است که در قبال کمیت آن دو دیدگاه فقهی از گذشته مطرح بوده است؛ دسته نخست آن‌هایی که کمیت خاص را در تعیین کابین الزامی دانسته و دسته دیگر آن‌هایی که قائلند مهرالسنه صرفا یک سفارش مستحب است که تاکید بر آن با شرایط جامعه در اعصار مختلف چندان همخوانی ندارد.
تحدید مهریه
برخی فقها مانند سید مرتضی (از فقهای بزرگ شیعی) عقیده دارند که مهرالمسمی نباید از مهریه متعارفی که پیامبر برای همسر و فرزندان خویش معین فرموده‌اند، تجاوز کند. او با توضیح بیشتر در کتاب «الانتصار» می‌نویسد «از جمله احکام اختصاصی مذهب امامیه این است که مهر نباید از ۵۰۰ درهم تجاوز کند. از این رو هرگاه مهر تعیین شده بیش از این مقدار باشد، زوجه موظف است مقدار مذکور را بازگرداند».
این عالم پرنفوذ که عمده شهرتش بابت گرایش‌های عقلانی او در فقه و کلام است، در موضوع محدود کردن دایره صداق یا تحدید مهریه، سه دلیل اقامه می‌کند که افزون بر قدر متیقن و اجماع، روایت مفضّل بن عمر است که در آن امام صادق علیه‌السلام تصریح دارد هر کس مازاد بر مهرالسنه مالی دریافت کند موظف است تا آن را مسترد دارد.
استاد مراجع بزرگی چون شیخ طوسی در باب مذمت تعیین مهریه‌های سنگین می‌نویسد «قدر متقین در اسلام مهرالسنه بوده و زاید بر آن فسادانگیز خواهد بود (اصل در باب معاملات فساد است). پس هرچه بیش از مهرالسنه باشد به حکم اصاله الفساد، باطل بوده و مفسده دارد.
با همه این وجود مشهور فقها رعایت مقدار خاصی را در مورد مهریه‌ها الزامی ندانسته و آن را با عنایت به خصوصی بودن قراردادها و اختیار عمومی در عقد هر قراری با رعایت شرع و نظم عمومی نفی نکرده‌اند؛ البته بدیهی است همین فقها در موارد مختلفی استحباب در رعایت مهرالسنه را با مخاطبین خود مطرح کرده و دغدغه نهادینه نمودن این سنت حسنه را داشته‌اند.
عقلانی بودن عقود
یکی از عناصر عمومی عقود معین و به طور کلی شروط ضمن عقد موضوع عقلانی بودن تعهدات است که اگر سهوا یا عمدا رعایت نشود یک اشکال است و البته اشکال بزرگ‌تر آن‌جاست که مانعی بر این ولخرجی‌های مجازی هم وجود نداشته باشد. دست و دلبازی‌های خشک و خالی که دودش نه فقط در چشم یک زندانی، بلکه در کمترین حالت خسارت‌هایش متحمل نیروهای قضایی و انتظامی و زندانبانی کشور می‌شود.
آیت‌الله مکارم، مرجع بزرگ شیعیان هفته گذشته در درس خارج فقه خودشان که در مسجد اعظم قم برگزار شد، بر حسب دغدغه همیشگی با اشاره به حبس چند هزار جوانان ایرانی صرفا بابت مسئله مهریه تاکید فرمودند «نباید عده‌ای بر خلاف احکام اسلامی زندانی شوند؛ چرا که اصل بر اعسار است. البته عده‌ای هم که ثابت می‌کنند که توانایی ندارند به سراغ تقسیط می‌روند که گاهی این اقساط تعیین شده برای آن‌ها ۵۰ سال زمان می‌برد و گفته می‌شود تا تمام اقساط پرداخت نشود زن نباید تمکین کند؛ چرا حکمی صادر می‌شود که هر کسی بشنود بخندد؟».
ایشان با غیرمعقول خواندن این احکام و توافق‌ها تصریح می‌کنند «معیار مطالبه کیفری مهریه اگرچه ۱۱۰ سکه بهار آزادی است، اما این تدبیر مربوط به آن زمان می‌شود که قیمت هر سکه یک میلیون تومان بود. حال که ارزش آن امروز قریب به ۵ میلیون تومان شده است؛ آیا باید با قیمت امروز محاسبه شود؟ ما می‌گوییم باید به صورت متعارف پرداخت شود نه اینکه ۵ برابر قیمت آن روز مهریه محاسبه شود. در حل این باره امیدواریم مسئولین دستگاه قضا و حوزویان مشکلات موجود را حل کنند تا مردم سرگردان نباشند».
آیت‌الله مکارم شیرازی «دام‌عزه» : مهریه‌های فوق‌العاده سنگین که نشان از سفاهت زوج می‌دهد یا قرینه بر عدم قصد جدی نسبت به آن است باطل بوده و تبدیل به مهرالمثل می‌شود.
آیت‌الله شبیری زنجانی «دام‌عزه» : قرار دادن مهریه سنگین اگر چه خللی به عقد وارد نمی‌کند اما مستحب است مهریه بیش از مهرالسنه نباشد.
آیت‌الله موسوی اردبیلی «دام‌عزه» : از نظر شرعی حدّ خاصی برای مهریه قرار داده نشده است، اگرچه کم قرار دادن مهره تشویق شده و سفارش زیادی در مورد آن شده است. از نبی مکرم اسلام (ص) نقل است که می‌فرمایند «پر برکت‌ترین زنان آن‌هایی هستند که مهرشان از دیگران کمتر باشد».
آیت‌الله سیستانی «دام‌عزه» : کار خوبی نیست اگرچه مجاز است.
آیت‌الله سبحانی «دام‌عزه» : هر نوع تکلیف حوزه پرداخت مهریه باشد یا غیرآن مشروط به قدرت و توان است، بنابراین مقید کردن پرداخت مهریه به کلمه «عندالمطالبه» صحیح نیست.
آیت‌الله خامنه‌ای «دام‌عزه» : میزان مهریه بستگی به توافق طرفین دارد و در شرع مقدس اسلامی سفارش به تقلیل آن شده و مهرالسنه مستحب است.
آیت‌الله صافی «دام‌عزه» : اگر با تعهد مهریه‌های سنگین قصد جدی نباشد، به طوری که فقط صورت سازی باشد و زوج خود را مدیون نداند، آن چه با این حال به عنوان مهریه تعیین شده مهریه محسوب نمی‌شود و قهرا مهرالمثل می‌شود.
منبع: مهر
10
