استرس و سیستم ایمنی بدن

نتایج یک پژوهش نشان می‌دهد اثرات ناشی از استرس از طریق اعصاب سمپاتیک و شاخه عصب هیپوتالاموس غده هیپوفیز، غده فوق کلیوی را تحریک نموده و منجر به افزایش ترشح هورمون‌های گلوکوکورتیکوسترونیدها می‌شود. این هورمون‌ها نقش مهمی در کاهش پاسخ‌های سیستم ایمنی بدن دارند و به نظر می‌رسد مکانیسم پاسخ‌های ایمنی از طریق جلوگیری از تفکیک لنفوسیت‌ها TH-1 توسط بلوکاژ ترشح اینترکولین 2، اینترلوکین 12 و انترفرون- گاما اتفاق می‌افتد محققان در پژوهشی با عنوان « استرس و سیستم ایمنی»، این موضوع را بررسی کرده‌اند.

در این پژوهش که توسط، دکتر نعمت‌الله خوانساری، عضو گروه آموزشی ایمولوژی دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران و دکتر محمد علی راد، عضو گروه آموزشی علوم درمانگاهی دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران انجام شده، آمده است: «استرس می‌تواند ناشی از عوامل فیزیکی، شیمیایی یا سایر موارد باشد معمولاً اختلالات حاصله از استرس غالباً می‌تواند زیان‌بار باشد به نحوی که نه تنها روحیات را متأثر می‌کند بلکه سیستم‌های دفاعی و هورمونی را نیز از حالت فیزیولوژیک خود خارج می‌کند. در قرون گذشته اولین اثر استرس که بیش از موارد دیگر مورد توجه قرار گرفته، تاثیر آن بر سیستم ایمنی بدن بوده است زیرا گزارشات آنان حاکی از آن است که افراد تحت استرس شدید اکثرا مبتلا به بیماری‌های مختلفی می‌شدند. آنان اعتقاد داشتند که می‌توان با تقویت روح و روان بر بیماری‌های کشنده‌ای همچون سرطان مقابله کرد».

بر اساس این پژوهش: «اولین گزارش در این زمینه را Ishigami در سال 1919 با مطالعه بر اپسونیزاسیون باسیل سل را در بیماران مسلول انجام داد؛ او به این نتیجه رسید که افراد در مواجه با استرس فاگوسیتوز ماکروفاژهای آنان کاهش پیدا می‌کند و اینگونه توجیه کرد که استرس‌های زندگی سبب تضعیف سیستم ایمنی بدن بیمار می‌شود و در نتیجه حساسیت بدن نسبت به عامل بیماری سل افزایش می‌یابد».

پژوهشگران درباره معیارهای ورود به این مطالعه می‌گویند:« آنچه سبب ارتباط بین سیستم دفاعی و هورمونی می‌شود، هورمون‌های سیستم غدد درون‌ریز از یک طرف و سیتوکین‌های مترشحه از سلول‌های دفاعی بدن از طرف دیگر است و با آشکار شدن رابطه تنگاتنگ میان سه سیستم مهم بدن یعنی؛ سیستم غدد درون‌ریز، سیستم دفاعی و سیستم عصبی مرکزی و وجود تبادل‌های هورمونی میان این سیستم‌ها، زمینه پژوهشی جدید به نام نورواندوکراین-ایمونولوژی فراهم کرد. تحقیقات اولیه Homles و Rahe در سال 1967 نشان داد که بعد از تغییرات ناگهانی در روند زندگی یا بروز مشتق‌های امور زندگی، موارد بیماری‌های عفونی مختلف افزایش می‌یابد. هنگامی که تعادل هومستاتیک بدن در اثر استرس دچار اختلال می‌شود، مکانیزم تنظیمی سیستم نورو-آندوکرین- ایمیون به طور همزمان و با همان شدت فعال می‌شود و در نهایت سیستم ایمنی بدن ضعیف می‌شود بنابراین در شرایط تندرستی و تعادل طبیعی، با کاهش محرک‌های تنش‌زا یا استرس می‌توان از آشفتگی‌های ناشی از دخالت استرس جلوگیری و سیستم ایمنی بدن را همواره فعال و دور از تشویش قرار داد».

بر اساس این پژوهش: «تجربیات پژوهشی نشان می‌دهد که افزایش ترشح ACTH یا هورمون محرک غده فوق کلیوی، را پس از ایجاد استرس می‌توان با تزریق پادتن‌های ضد CRF مهار کرد. علاوه بر کنترل هورمون ACTH به وسیله هیپوتالاموس که متعاقب تحریکات ناشی از استرس‌های فیزیکی و روانی رخ می‌دهد، اعضاء لنفاوی اولیه نیز عامل تنظیم‌کننده این هورمون که به نام هورمون استرس نیز نامیده می‌شود، می‌شوند».

محققان دریافته‌اند: «تغییرات ناشی از ایجاد استرس بر سیستم ایمنی بدن بستگی به تغییرات هورمونی دارد به این صورت که بعضی از هورمون‌ها اثر تقویت‌کننده و برخی دیگر اثر تضعیف‌کننده سیستم ایمنی بدن را دارند بنابراین اثر نهایی استرس بستگی به این دارد که کدام یک از این هورمون‌ها بیشتر ترشح می‌شوند و چه اثراتی را به جای خواهند گذاشت. تقریبا تمام هورمون‌های عصبی و مواد مشتق‌شده از آن که در اثر استرس ترمیم می‌شوند، به نحوی بر روی سیستم ایمنی بدن اثر می‌گذارند. این فاکتورها با غلظت‌های متفاوت ممکن است اثرات تضعیف‌کننده یا تقویت‌کننده یا هردو را بر روی فعالیت‌های سلول‌های دفاعی داشته باشند. اخیراٌ نشان داده شده است که لنفوسیست‌های فعال‌شده قادر هستند مقدار کمی از برخی هورمون‌ها مانند VIP، ACTH، هورمون رشد، پرولاکتین، سوماتوتروپین و برخی آندورفین‌ها را ترشح کنند. برخی از پژوهشگران نیز معتقدند که این هورمون‌ها عامل انتقال پیام‌های بین سلول‌های ایمنی یا بین سیستم ایمنی و سایر سیستم‌ها یا هردو هستند».

در این پژوهش آمده است: «احساس تاسف شدید و ناراحتی روحی در کسانی که نزدیکان خانواده آنان دچار سوختگی شده‌اند، سبب تضعیف سیستم ایمنی آنان شده و مبتلا به بیماری‌های عفونی می‌شوند همچنین در بیماران اسکیزوفرنی، اختلالات سیستم ایمنی بدن نیز مشاهده می‌شود. همچنین تحقیقات دیگر نشان داده است که با وجود اینکه ورزش و تمرینات ورزشی سبک سبب آرامش روحی افراد می‌شود اما تمرینات سنگین و شدید فعالیت سلول‌های سیستم دفاعی بدن را تضعیف می‌کند همچنین اینگونه ورزش‌ها سبب افزایش تولید ACTH و افزایش مولکول‌های دیگری به نام پروتئین گرما شوک نیز می‌شوند».

بر اساس این پژوهش: «مطالعات مقدماتی نشان می‌دهند که تقویت روحیه بیماران مبتلا به ایدز سبب افزایش طول عمر و کاهش سرعت پیشرفت بیماری در آنان می‌شود که علت افزایش عمر ناشی از تقویت سیستم ایمنی دفاعی بدن در برابر عفونت‌های مکرر ناشی از ابتلا به ویروس ایدز است به همین جهت امروزه روان درمانی بخشی از رژیم‌های درمانی بیماران سرطانی و مبتلایان به بیماری‌های عفونی کشنده و مزمن را شامل می‌شود».

محققان دریافته‌اند: «با از بین بردن تحریکات خارجی و تنش‌ها و به حداقل رساندن آن‌ها و ایجاد آرامش و حفظ تعادل درونی بدن می‌توان تا حدودی سیستم ایمنی بدن را در حداکثر توان خود حفظ کرد و در نتیجه از بیماری‌هایی که تضعیف سیستم ایمنی بدن موجب تقویت و بروز آن‌ها می‌شود نظیر برخی از بیماری‌های عفونی و سرطان‌ها، جلوگیری کرد».

این پژوهش در دوره 53، اولین شماره مجله دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران منتشر شده است.

منبع: ایسنا

24